De Global Issues Group, een informele groep van 11 toplui van internationale organisaties, houden in een oproep aan het Wereld Economisch Forum een pleidooi voor maatregelen die de economische groei stimuleren. (zie De Standaard 22/01/12)

Binnen de kapitalistische logica kan enkel welvaart gecreëerd worden door economische  groei. Door meer te produceren zijn er meer producten beschikbaar, is er meer tewerkstelling en dus ook een stijging de inkomens. Dat leidt dan weer tot een grotere vraag naar goederen en diensten en dus naar meer welvaart. Men voorspelt een wereldwijde economische groei van 2,6 % per jaar. Ondanks deze beperkte groei betekent dit toch dat de productie na 10 jaar 30% hoger zal zijn dan vandaag. Of dit werkelijk wereldwijd zal leiden tot meer welvaart is erg twijfelachtig.

De stijgende welvaart, vooral in Azië, Latijns-Amerika en Afrika, betekent helaas geen verbetering voor de meeste inwoners van deze planeet. Een zeer kleine elite wordt rijker terwijl de rest arm blijft of dit wordt.

Maar los van deze ongelijke verdeling van de welvaart moeten we ons de vraag stellen, hoe langer hoe meer, of onze planeet deze economische groei wel aankan.  Vermits er vandaag reeds een tekort is aan energie, grondstoffen en voedsel. Vermits de aarde vandaag reeds, door teveel aan economische activiteit, geconfronteerd wordt met milieuproblemen, … Hoe kan men dan nog geloven dat economische groei de sleutel is voor meer welvaart?

Indien men werkelijk de wereldwijde productie met 30% wil verhogen dan zou men de aarde met 30% moeten kunnen vergroten.  Ik geloof niet dat alternatieve energiebronnen, genetisch gemanipuleerd voedsel, bio-chemie en andere mogelijke alternatieven zullen volstaan om deze toename te kunnen verwezenlijken. In feite zie ik dus maar één fundamentele oplossing en dat is de economische groei stopzetten.

Natuurlijk is dit een gemakkelijke redenering voor iemand als ik, die in één van de welvarendste landen van de wereld woon en, bovendien, nog het geluk heb van een goed inkomen te hebben. Uiteraard besef ook ik dat het overgrote deel van de wereldbevolking van minder welvaart kan genieten. Sterker nog … bijna 2 van de 7 miljard aardbewoners leeft in extreme armoede.

Wereldwijd zullen er 23 miljoen mensen in de armoede belanden als gevolg van de economische crisis in Europa (IMF rapport 14 nov)
We denken dan vaak aan zgn derde wereld-landen, maar ook bij ons, in België, leeft 1 op 7 onder de armoedegrens. (FOD economie 14 okt)

Dit alles ondanks, of misschien ten gevolgen van, de economische groei die de voorbije jaren, wereldwijd, zelfs groter was dan de 2,6 % die men nu voorspelt. Wereldwijd is de welvaart er dus echt niet op vooruitgegaan.

Ik pleit dus in de eerste plaats voor een stopzetting van de economische groei en tegelijkertijd voor een betere verdeling. Wij weten allemaal dat het mogelijk is om iedere aardbewoner te kunnen laten genieten van basisbehoeften als volwaardige voeding, zuiver water, energie, gezondheidszorg, ed. Het is enkel een kwestie van keuzes maken.

Zoals reeds gezegd is naast de sociale achterstelling ook het milieu het slachtoffer van die economische regel om steeds meer te produceren.  De vraag naar energie zal de komende 25 jaar met 60% zijn toegenomen. Gaan we dit opvangen door meer te investeren in windmolens, zonne-energie, watergetijden, …? Ik vrees van niet.

Ook de vraag  naar voedsel blijft stijgen. Dat terwijl er een steeds grotere voedselschaarste is. Door ondermeer klimaatverandering die verantwoordelijk is voor steeds meer natuurrampen. Maar ook overconsumptie die leidt tot voedselschaarste, denken we maar aan bv overbevissing. En het benutten van landbouwgrond in Afrika en Zuid-Amerika voor massa-producten voor ondermeer bio-brandstof. (jaarlijks wordt zo’n  50 miljoen hectare bos of grond bestemd voor plaatselijke teelt omgezet voor mono-cultuur) Gaan we dit opvangen door genetische gemanipuleerde gewassen die een grotere oogst verzekeren? Door voedingsupplementen voor dieren zodat zij in record tijd ‘slachtrijp’ zijn? Door het consumeren van algen of chemische producten? …. Ik vrees van niet.

En dan is er nog het probleem van milieuvervuiling en afvalstoffen. Meer produceren brengt ook meer afvalstoffen mee. In totaal dobbert er 1827,5 ton afval in zee. We kunnen afval sorteren en recycleren maar gaan we er zo ooit in lukken om die drijvende vuilnisbelt op de oceaan weg te werken? … Ik geloof er niet in. Geloven we echt dat de CO2 uitstoot ook bij een groeiende economie kan verminderd worden? In 2010 is er 512 miljoen ton CO2 meer de lucht ingegaan dan in 2009, of een stijging van 6%. Kunnen we dit werkelijk reduceren binnen de logica van het huidige economische systeem?
Nee, ik denk dus dat dit onmogelijk is.

Laten we dan ijveren voor een beleid en overheden die bereid zijn om het productiesysteem meer te controleren en, zonodig zelf in handen te nemen, met als doel om welvaart te creëren voor iedereen en niet enkel voor een beperkte groep.
Nu denk u misschien dat ik een pleidooi wil houden voor een wereldwijde planeconomie. Nee toch niet. Ik wil pleiten voor een goed doordachte en verspreide economie.

Ik pleit voor kleinschaligheid voor wat betreft de productie van voedsel, kledij en dergelijke zodat iedere regio in eigen primaire behoefte kan voorzien. Een geglobaliseerde markt waarin het meest eenvoudige afgewerkte product heel de wereld moet afreizen alvorens het kan verkocht worden is onnodig belastend voor het milieu. Zeker basisproducten, zoals voedsel, moeten zo lokaal mogelijk gemaakt worden. Geen massale voedseltransporten van Zuid-Amerika naar Europa voor producten die ook in Europa kunnen geproduceerd worden. Moeten we dan minder of anders consumeren? Ja, ik denk dat het overaanbod aan diverse voedselproducten minder kan. Is het echt nodig om hier in België iedere dag mango’s te kunnen kopen, of Noorse zalm, of lychees?

Ik pleit ook voor een betere urbanisatie. Waarin grotere bedrijven nog meer dan nu in eenzelfde industrie-zone worden ingeplant, maar afgescheiden van woon en recreatie-zone’s. Dit heeft meerdere voordelen. Meer mogelijkheden voor aan-en afvoer van goederen door de aanleg van collectieve transportmogelijkheden. Zodat logistieke behoeften zoveel mogelijk door scheepvaart en treinvervoer kunnen worden opgevangen. Het transport van vrachtwagens moet zoveel mogelijk vermeden worden. Ook transport van werknemers kan eenvoudiger en collectief georganiseerd worden.
Binnen één industrie-zone kan men eveneens efficiënter gebruikmaken van energiebronnen en afvalverwerking. Mogelijks zijn er synergieën waarbij het ene bedrijf een energie overschot kan afstaan aan een ander.

Ik pleit ook voor een betere controle en samenwerking van de overheid met de industrie voor wat betreft bv energievoorziening. De gehele energiesector is zodanig geprivatiseerd en zo gefixeerd om winst te maken dat veel mogelijkheden onbenut blijven.  Zo zijn er in de Antwerpse haven verschillende petro-chemische bedrijven die op het fabrieksterrein een eigen electriciteitscentrale of windmolenpark hebben (vaak uitgebaat door electrabel of EON), die grotendeels onbenut worden en enkel dienen om in te springen bij een tekort. De overheid zou deze bedrijven moeten verplichten electriciteit te leveren aan omliggende dorpen en woonkernen. Eenzelfde verhaal met waterzuiveringsinstallaties die veel efficiënter kunnen mits er meer samenwerking is tussen enerzijds bedrijven onderling en anderzijds industrie en overheid. Bedrijven moeten een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben en zij moeten verplicht worden die op te nemen.

Ik wil eveneens pleiten voor het invoeren van minimum en maximumprijzen voor producten. Overproductie, met als pervers gevolg dumpen en vernietigen van producten, moet worden tegengegaan. Stockeren van goederen met als doel een tekort en prijsstijgingen te creëren, moet worden verboden.

Ik wil ook pleiten voor de totale vervanging van aardolie, steenkool en aardgas als energiebron. Zij zijn niet enkel zeer vervuilend voor het milieu en uitputbaar, maar zijn veel waardevoller als grondstof voor duurzame en recycleerbare producten. Dit geldt eveneens voor transport. De techniek voor de vervanging van verbrandingsmotoren bestaat, ze moet enkel worden toegepast.

Tenslotte wens ik ook dat de natuur (planten en dieren) niet enkel als ‘product’ behandeld wordt maar als bron van leven. Concreet wil dit zeggen dat onderzoek naar genetisch gemanipuleerde voedsel, experimenten met  dierenvoedsel en groeihormonen en dergelijke zeer strikt moet gecontroleerd en beperkt worden.

Om dit alles te verwezenlijken hebben we als sociale organisaties (waaronder de vakbonden) een duidelijke rol te spelen. In eerste instantie moeten we ijveren voor meer inspraak en controle in de bedrijven zodat we op de hoogte zijn van de mogelijkheden of tekorten in het productieproces van de ondernemingen.

Daarnaast moeten we ook ijveren voor meer inspraak op het niveau van de lokale overheid. Beslissingen rond urbanisatie: de aanleg van wegen, inrichting industriezone’s, woon- en recreatieruimte moeten door alle bewoners en gebruikers kunnen genomen worden.

Ik pleit hierbij voor een vorm van basisdemocratie die op mondiaal vlak moet doorgevoerd en gerespecteerd worden.
We moeten en mogen ook niet langer aarzelen om te protesteren tegen maatregelen die het milieu nog verder belasten. Protesteren ook via gerechtelijke weg. Bij milieuovertredingen moeten we ook bereid zijn om onze maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen door deze daadwerkelijk te verhinderen. In deze pleit ik hier dus voor directe actie.
En om te besluiten herhaal ik nogmaals dat bovenal een herverdeling van de middelen moet doorgevoerd worden i.p.v. een meer productie volgens de heersende neo-liberale logica.

Ivo Janssen