Het Hooggerechtshof verklaarde de amnestiewet van 1993 vorige week ongrondwettelijk. Artikels 2 en 144 schenden het recht op toegang tot justitie en het recht op schadevergoeding voor de slachtoffers, oordeelde het hof in zijn historische uitspraak. Tegelijk zei het dat de zware mensenrechtenschendingen uit de burgeroorlog niet verjaard zijn en de daders vervolgd kunnen worden.

Problemen van gisteren

Aan de burgeroorlog kwam een einde in 1992, na twaalf jaar met 70.000 doden en meer dan 8000 gedwongen verdwijningen. Moeten de oorlogsmisdadigers nu vervolgd worden? Tegenstanders wijzen op de broosheid van het gerechtelijke apparaat. Dat vertoont grote gebreken en kampt met grote achterstand.

“Ik denk dat de meeste Salvadoranen, zowel de bevolking als de politieke partijen, geen voorstander zijn. Ze hebben de pagina omgeslagen”, zegt de linkse analist Salvador Samayoa, een van de ondertekenaars van de Vredesakkoorden. Salvador heeft meer dan de handen vol met de problemen van vandaag en mag daarom geen energie verliezen aan die van gisteren, zegt hij.

Recht doen aan de slachtoffers

Mensenrechtenorganisaties willen dat de waarheid aan het licht komt, gerechtigheid geschiedt en de slachtoffers schadeloos worden gesteld. Dat gaat voor hen voor op de huidige problemen.

“Mensenrechtenschenders kunnen zich niet meer verschuilen achter de amnestiewet. Er moet daarom voor eens en voor altijd een onderzoek worden geopend tegen hen”, zegt Miguel Montenegro, directeur van de Mensenrechtencommissie van El Salvador, een niet-gouvernementele organisatie.

“We wachten hier al jaren op. Zonder deze uitspraak zou geen recht worden gedaan aan de slachtoffers”, zegt Engracia Echeverría van het Centrum voor de Verdediging van de Mensenrechten Madeleine Lagadec. Na zoveel tijd is inderdaad veel informatie verloren gegaan, geeft ze toe, maar veel andere bewijzen kunnen nog worden opgevist door het openbaar ministerie.

Sinds zijn goedkeuring in maart 1993 lag de amnestiewet onder vuur van binnen- en buitenlandse mensenrechtenorganisaties. De wet beschermde militairen en guerrillero’s die oorlogsmisdaden hebben gepleegd, zeiden critici.

Het leger, de politieke rechterzijde en de bedrijfswereld verdedigden de wet. “Alle misdaden waren een gevolg van de agressie van de guerrilla”, zei voormalig generaal Humberto Corado, defensieminister van 1993 tot 1995.

Aartsbisschop Romero

De amnestiewet kwam er amper vijf dagen nadat de Waarheidscommissie, die met een VN-mandaat de mensenrechtenschendingen tijdens de burgeroorlog onderzocht, zijn rapport had gepubliceerd.

Ze meldde 32 concrete schendingen, 20 door het leger en 12 door de opstandelingen, onder meer de moorden op aartsbisschop Oscar Arnulfo Romero in maart 1980, op vier Amerikaanse nonnen in december van hetzelfde jaar, en op honderden boeren in El Mozote in december 1981 en aan de rivier Sumpul in mei 1980.

De Waarheidscommissie wees enkele commandanten van de FMLN-rebellen aan als verantwoordelijken voor de moord op verscheidene burgemeesters. Sommige van die voormalige commandanten hebben nu hoge overheidsfuncties, onder hen Jorge Meléndez, directeur van de Civiele Bescherming.

Voordat het FMLN, ondertussen een politieke partij geworden, in 2009 aan de macht kwam, had het zware kritiek geuit op de amnestiewet. Maar toen FMLN-kandidaat Mauricio Funes in 2009 president werd, veranderde de partij haar standpunt en wilde ze de wet niet langer geannuleerd zien. Sinds 2014 is Salvador Sánchez Cerén president, een voormalig FMLN-commandant.

De regeringspartij noemde de beslissing van het Hooggerechtshof “onverantwoordelijk”. President Sánchez Cerén zei daags na de uitspraak dat de magistraten “de impact niet inschatten die ze kunnen hebben op de broze samenleving”. Hij riep op “verantwoordelijk en volwassen” met de uitspraak om te gaan “in functie van de belangen van het land.

Bron: El Salvador ante dilema de enjuiciar o no a criminales de guerra