De ambtstermijn van Duits kanselier Angela Merkel zal herinnerd worden als de wreedste paradox van Duitsland en Europa. Langs de ene kant domineerde zij het politieke beleid van het continent zoals geen andere leider in vredestijd dit eerder deed – en verlaat zij de kanselarij met veel meer meer macht dan toen zij begon.

De manier waarop zij haar macht opbouwde veroordeelde Duitsland echter tot een langdurige achteruitgang en leidde de EU tot stagnatie.

Achteruitgang aangejaagd door rijkdom

Duitsland is vandaag zonder twijfel politiek en economisch sterker dan toen Merkel kanselier werd in 2005. Maar, de redenen waarom Duitsland nu sterker is, zijn dezelfde redenen voor zijn achteruitgang binnen een stagnerend Europa.

De macht van Duitsland is het resultaat van drie massale overschotten: het handelsoverschot, de structurele overschot van de federale regering en de instroom van andermans geld in de banken van Frankfurt, als resultaat van de smeulende, nooit eindigende crisis van de euro.

Terwijl Duitsland zwemt in cash geld, dankzij deze drie overschotten, wordt dit geld grotendeels verspild. In plaats van het in publieke of private infrastructuur voor de toekomst te pompen, wordt deze massa geld ofwel uitgevoerd (bijvoorbeeld, door buitenlandse investeringen) of gebruikt om niet productieve activa te kopen binnen Duitsland (bijvoorbeeld, appartementen in Berlijn of aandelen van Siemens).

Betoging van actiegroepen in Berlijn tegen de torenhoge huurprijzen. Foto: dwenteignen.de

Waarom kunnen de Duitse bedrijven of de federale regering deze stromen geld niet productief investeren binnen Duitsland?

Omdat – en hier ligt een deel van de wrede paradox – de reden waarom deze overschotten bestaan, precies is dat zij niet geïnvesteerd worden! Om het op een andere manier te zeggen, onder het beleid van Mevrouw Merkel werd Duitsland omgevormd tot een Faustiaans koopje: door investeringen te beperken, heeft Duitsland overschotten verworven uit de rest van Europa en uit de wereld, die het daarna niet kan investeren zonder zijn toekomstige capaciteit te verliezen om nog meer overschotten te verwerven.

Als we hun oorsprong van dichterbij nagaan, zijn de massale overschotten, die Duitsland zoveel macht gaven onder Angela Merkel, het resultaat van dwang tegen Duitse en later Europese belastingbetalers om de idiote bankiers van Frankfurt te redden onder het mom van een humanitaire crisis in de periferie¹ van de EU (Griekenland in het bijzonder) — een middel waarmee de regering van Merkel een ongeëvenaarde austeriteit (budgettaire gestrengheid = sociale inleveringen) oplegde aan zowel Duitse als niet Duitse werkende mensen (op een zeer disproportionele manier, natuurlijk).

Kortom, lage binnenlandse investeringen, algemene austeriteit en het tegen elkaar opzetten van fiere Europese volkeren, waren de middelen waarmee de opeenvolgende regeringen van Merkel rijkdom en macht overhevelden naar de Duitse oligarchie. Helaas leidden deze middelen ook tot een intern verdeeld Duitsland dat nu de volgende industriële revolutie misloopt binnen een gefragmenteerde EU.

Drie episodes van haar ambtstermijn geven nader inzicht over hoe Merkel haar macht gebruikte in de EU om stap per stap de wrede paradox op te bouwen, die haar erfenis zal zijn.

Episode 1: Pan-Europees Socialisme voor de Duitse Bankiers

In 2008, terwijl de banken in Wall Street en de City of London ineen stuikten, was Angela Merkel nog haar imago van krenterige, financieel voorzichtige Stalen Kanselier aan het opbouwen. Terwijl zij een moraliserende vinger uitstak naar de losbandige Angelsaksische bankiers, haalde zij de hoofdpunten in de media met een toespraak in Stuttgart.

De Deutsche Bank in Kiel. Foto: Can Pac Swire/CC BY-SA 2:0

Daarin suggereerde zij dat de VS-bankiers beter te raad waren gegaan bij een Zwabische huisvrouw², die hen het een en ander had kunnen leren over hoe ze hun financiën hoorden te beheren.

Beeld je haar verschrikking in, toen zij kort daarna een spervuur van angstige telefoonoproepen kreeg van haar minister van Financiën, de (Duitse) Centrale Bank en haar eigen economische raadgevers, die allen een ondoorgrondelijke boodschap brachten: “Kanselier, onze banken zijn ook failliet! Om de geldautomaten verder te laten draaien, hebben we een injectie van 406 miljard euro nodig van het geld van deze Zwabische huisvrouwen — tegen gisteren!”

Dit was dé definitie van politiek vergif. Terwijl het wereldkapitalisme onder spasmodische krampen beefde, waren Merkel en Peer Steinbrück, haar sociaal-democratische minister van Financiën, de Duitse arbeidersklasse in de austeriteit aan het duwen en pleitten zij voor de norm om zich de zelfvernietigende mantra van de periferie aan te sluiten, te midden van een verpletterende recessie.

Hoe kon zij net nu verschijnen voor haar eigen parlementsleden, die zij jarenlang de les had gespeld over de deugden van gierigheid als het hospitalen, scholen, infrastructuur, sociale zekerheid en het leefmilieu betrof? Hoe kon zij hen nu smeken om zo’n kolossale cheque uit te schrijven voor de bankiers, die amper enkele seconden eerder nog zwommen in stromen van cash?

Vermits de nood de moeder is van opgedrongen nederigheid, haalde kanselier Merkel diep adem, betrad het prachtige, door Norman Foster³ ontworpen, gebouw van de federale Bundestag⁴ en bracht het slechte nieuws aan haar stomverbaasde parlementairen, waarna ze vertrok met haar gevraagde cheque.

De Duitse Bondsdag in Berlijn. Foto: Wolfgang Pehlemann/CC BY-SA 3:0

Dat heb ik tenminste achter de rug, moet zij toen gedacht hebben. Maar zo was het niet. Enkele maanden later vroeg een nieuw spervuur van telefoonoproepen haar om een gelijkaardige som van miljarden voor dezelfde banken. Waarom? De Griekse regering stond op het punt failliet te gaan.

Indien dit gebeurde, zouden de 102 miljard euro die zij de Duitse banken verschuldigd was verdwijnen en kort daarop zouden de regeringen van Italie, Griekenland en Ierland waarschijnlijk een onmogelijkheid tot betaling van rondom een 500 miljard euro leningen aan de Duitse banken verklaren.

Voor de leiders van Frankrijk en Duitsland stond onderling een inzet van rondom 1000 miljard euro op het spel. Zij wilden dus de Griekse regering verhinderen om de waarheid te vertellen, namelijk toe te geven dat zij bankroet was.

“Angela Merkel ontwierp lukraak een humanitaire crisis in mijn land om het failliet van quasi criminele Duitse bankiers te camoufleren.”

Toen het team van Angela Merkel dit besefte, vond het een uitweg om voor de tweede maal de Duitse bankiers te redden, zonder aan de Bundestag te vertellen dat het dit was wat zij aan het doen waren.

Integendeel, zij zouden het tweede failliet van hun banken beschrijven als een daad van solidariteit met de Europese luie krekels⁵, het Griekse volk. En daarenboven zouden ze de andere Europeanen, zelfs de nog veel armere Slovaken en Portugezen, doen betalen voor een lening die tijdelijk de koffers van de Griekse regering zou vullen alvorens terecht te komen bij de Duitse en Franse bankiers.

Zonder er zich bewust van te zijn dat zij in feite opdraaiden voor de fouten van Griekse en Duitse bankiers, geloofden de Slovaken en de Finnen, evenals de Duitsers en de Fransen, dat zij hun schouders zetten onder de schulden van een ander land. En zo, in de naam van solidariteit met die onuitstaanbare Grieken, had mevrouw Merkel de zaadjes gezaaid voor afkeer tussen fiere volkeren.

Episode 2: Pan-Europese austeriteit

Toen gingen de Lehman Brothers⁶ failliet in september 2008. Hun laatste grote baas bedelde bij de VS-regering voor een gigantische kredietlijn om de bank drijvend te houden. Veronderstel dat de VS-president als reactie had geantwoord: “Ik red jullie niet en ik laat jullie evenmin toe je bankroet te verklaren!” Dat zou ongelooflijk absurd geweest zijn.

Nochtans was dit wat Angela Merkel aan de Griekse eerste Minister zei in januari 2010 toen hij wanhopig om hulp smeekte om te verhinderen de Griekse staat bankroet te verklaren. Het was alsof je tegen een vallende persoon zou zeggen: “Ik ga je niet opvangen, maar je mag ook niet op de grond vallen”.

Merkel met Grieks eerste minister Giorgos Papandreou op 19 mei 2011. Foto: Office of the Prime Minister

Wat was de bedoeling van zulk een absurd dubbel nein? Vermits Merkel er onophoudelijk zou op aandringen dat Griekenland de grootste lening uit de geschiedenis moest aangaan – als deel van de redding uit het tweede failliet van de Duitse banken (zie hierboven) – is de meest aanvaardbare uitleg tegelijkertijd ook de droevigste.

Haar dubbele nein, die een paar maanden duurde, slaagde erin een zodanige frustratie te creëren bij de Griekse eerste Minister, dat hij er uiteindelijk in toestemde het meest verpletterende austeriteitsprogramma uit de geschiedenis te aanvaarden.

Dit waren twee vogels in een klap zonder een enkel failliet. Merkel redde stiekem de Duitse banken voor een tweede maal. Algemene austeriteit begon zich te verspreiden over het hele continent, als een bosbrand die begon in Griekenland alvorens zich overal te verspreiden, ook in Frankrijk en Duitsland.

Episode 3: Tot het bittere einde

De pandemie verleende Angela Merkel een laatste kans om Duitsland en de EU samen te brengen. Een grote nieuwe openbare schuld was onvermijdelijk, zelfs in Duitsland, terwijl de regeringen trachtten de inkomsten te vervangen die verloren gingen tijdens de lockdown. Als er ooit een moment was om te breken met het verleden, dan was dit het.

Dit moment riep om investeringen van de Duitse overschotten in een EU die tegelijkertijd nood had aan democratisering van zijn besluitvormende processen. De finale akte van Angela Merkel bestond er daarentegen ervoor te zorgen dat ook dit moment zou gemist worden.

In maart 2020, in een aanval van harmonieuze paniek na de lockdowns in alle landen van Europa, vroegen dertien staatshoofden, waaronder de president van Frankrijk, Emmanuel Macron, aan de EU een gemeenschappelijke obligatie⁷ (een zogenaamde eurobond) uit te schrijven.

Die obligatie zou zo helpen de groeiende nationale schuld van de zwakke schouders van afzonderlijke EU-lidstaten over te hevelen naar de EU als geheel, om zo massale austeriteit ‘op zijn Grieks’ tijdens de jaren van de post-pandemie af te wenden.

Kanselier Merkel zei, niet verwonderlijk, opnieuw nein en bood hen een troostprijs in de vorm van een herstelfonds dat helemaal niet helpt de schouders te zetten onder de groeiende nationale openbare schulden — en niet helpt de opgehoopte Duitse overschotten over te hevelen naar lange termijnintresten⁸ van de Duitse maatschappij.

In de typische stijl van Merkel was de bedoeling van dit herstelfonds de schijn te wekken dat het minimaal noodzakelijke gedaan werd in het belang van een meerderheid van de Europeanen (inclusief een meerderheid van de Duitsers) – zonder in werkelijkheid iets te doen! De finale sabotage van mevrouw Merkel had twee dimensies.

Ten eerste is de grootte van het herstelfonds – opzettelijk – macro-economisch onbetekenend. Het fonds is te klein om de zwakste volkeren en gemeenschappen van de EU te verdedigen tegen de austeriteit die uiteindelijk de kop zal opsteken eens Berlijn groen licht geeft voor “fiscale consolidatie” met de geleidelijk opborrelende nationale schulden te beheersen.

Ten tweede zal dit herstelfonds in werkelijkheid weelde overdragen van de armere Noord-Europeanen (bijvoorbeeld Duitsers en Nederlanders) naar de Zuid-Europese oligarchen (bijvoorbeeld Griekse en Italiaanse ondernemers) of naar Duitse bedrijven die de Zuid-Europese openbare nutsbedrijven beheren (zoals Fraport, dat vandaag de Griekse luchthavens beheert).

Niets kan efficiënter de verdere intoxicatie van de Europese klassenoorlog en de Noord-Zuid verdeling garanderen dan Merkel’s herstelfonds. Dit is de slotakte van de sabotage van de Europese economische en sociale eenheid.

Een afsluitende treurzang

De lukraak ontworpen humanitaire crisis in mijn land had als doel het failliet van quasi-criminele Duitse bankiers te camoufleren, terwijl tegelijkertijd fiere Europese naties tegen elkaar opgezet werden. Mevrouw Merkel saboteerde met opzet elke kans om de Europeanen dichter bij elkaar te brengen.

Op slinkse wijze spande zij samen om elke daadwerkelijke groene transitie in Duitsland of in de rest van Europa te ondermijnen. Zij werkte onvermoeid om de democratie te ontmantelen en om de democratisering van dit hopeloos anti-democratische Europa te voorkomen.

En nochtans, terwijl ik het zootje gezichtsloze, banale politici bekijk die elkaar nu verdringen om haar te vervangen, vrees ik dat ik Angela Merkel ga missen. Zelfs indien mijn analytische evaluatie van haar ambtstermijn dezelfde blijft, vermoed ik dat ik binnen afzienbare tijd aan haar ambtstermijn met meer affectie zal terugdenken.

Yanis Varoufakis: Angela Merkel Was Bad for Europe and the World werd vertaald door Roos De Witte.

Notes (nvdr.):