Dat beeld is samengevat het volgende: China wil de Oeigoerse cultuur vernietigen via een uitgebreid netwerk van interneringskampen, massale en willekeurige arrestaties, systematische foltering op grote schaal en gedwongen hersenspoeling. Dit alles “onder het mom van het bestrijden van ‘terrorisme’, (…) in een poging om de idealen van de Communistische partij gewelddadig in te prenten, en mensen gedwongen te assimileren in een seculiere, homogene Chinese natie.” Bron van dit alles: “tientallen nieuwe getuigenissen opgetekend van mensen die sinds 2017 in de kampen gevangen hebben gezeten.”
Waarom overtuigt mij dit niet en heb ik het gevoel dat hier wel degelijk een politieke agenda spreekt? Natuurlijk door alles wat intussen over Xinjiang is gezegd en geschreven, en dan vooral de vraagtekens die zijn geplaatst bij de bronnen van de meeste rapporten en persartikelen over de kwestie. Het rapport van Amnesty blijkt namelijk, wat benadering en framing betreft, niet wezenlijk te verschillen van de versie Adrian Zenz, die intussen verschillende keren is weggezet als een onbetrouwbare en extreem ideologisch gekleurde bron. Je moet altijd de twee klokken horen, zei mijn moeder, en dus lees en bekijk ik op internet artikels en video’s die een ander geluid laten horen.
Een daarvan is een analyse van Carlos Martinez, een Britse onderzoeker en vredesactivist. Leg ik de inhoud van zijn video naast het artikel van Amnesty Vlaanderen dan rijzen enkele vragen. Hoe is de overeenkomst tussen de versie Zenz en het rapport van Amnesty te verklaren? Hoe betrouwbaar is een rapport dat zich uitsluitend baseert op getuigenissen? Bestaan er ook getuigenissen die dit beeld ontkrachten? Zo ja, waarom worden die niet in rekening gebracht? Klopt de voorstelling dat China Xinjiang op slot houdt en onderzoek ter plekke onmogelijk is? Hoe zijn de misdaden tegen de mensheid in Xinjiang te rijmen met de voortrekkersrol van het land in de bestrijding van de pandemie, de armoede en de klimaatverandering? Zijn de terroristische aanslagen in Xinjiang inderdaad alleen maar een goedkoop excuus of is er werkelijk een probleem van terrorisme, van gewelddadig en fundamentalistisch geïnspireerd separatisme? Welke rol speelt de politieke agenda van de VS annex Europa in de wereldwijde bezorgdheid om de Oeigoerse identiteit? Welke rol de Chinese successen op economisch vlak en op het gebied van wetenschap en technologie? Is het onzinnig, gezien het begrip ‘nieuwe Koude Oorlog’ gemeengoed aan het worden is, even te herinneren aan de massamoord van Timisoara, de massavernietigingswapens van Saddam, de couveusebaby’s in Koeweit City en andere zeepbellen?
Kortom: waar is de context? Hoe passen die tientallen nieuwe getuigenissen in het volledige plaatje? Wantoestanden zijn er ongetwijfeld, maar de vraag is hoe ze ontstaan, hoe ze evolueren en welke factoren er een invloed op hebben. De verklaring die het rapport geeft is een zuiver ideologische: het is de aard van het beest. Communisme is nu eenmaal communisme: dictatuur, hersenspoeling, foltering, dwangarbeid, etcetera. Hoe het probleem is gegroeid, welke rol moslimfundamentalisme en separatisme spelen, welke concrete motieven het optreden van de overheid zouden kunnen sturen, die vragen hebben geen belang.
In de video hieronder zet Carlos Martinez de kwestie in een breder, realistischer en voor mij geloofwaardiger kader. Zijn er overtuigende, objectieve bewijzen voor de aanklacht van genocide, culturele vernietiging, gedwongen sterilisatie en dwangarbeid? Welke personen en instellingen hebben de wereldwijde campagne in gang gestoken, vanuit welke politieke en ideologische agenda en door wie gefinancierd? Welke tegensprekelijke getuigenissen bestaan er over de toestand in Xinjiang, meer bepaald wat betreft levensniveau, religieuze vrijheid en rechten van minderheidsgroepen? Wat weten we over de terroristische aanslagen en de separatistische bewegingen? Wie zit er in gevangenissen en interneringskampen en onder welk regime leven die mensen? Welke politieke en geostrategische belangen duwen de Oeigoerse kwestie wereldwijd naar voren in de dominante media en creëren op die manier een publieke opinie ten gunste van veroordeling, sancties en boycot? Op al die vragen gaat hij dieper in.
De video van Carlos Martinez heeft ook een ideologische kleur, die hij overigens niet verbergt. Maar hij stelt pertinente vragen, wijst op ongerijmdheden in het courante verhaal en schetst een kader waarin niet alleen China, maar ook de VS en Europa een rol spelen. Zijn besluit: de wereldwijde focus op de Oeigoeren is geen bezorgdheid om wantoestanden, die er wel degelijk zijn, maar is een geconstrueerde hetze in het kader van een ‘New Cold War’, “een oorlogsproject om China’s opgang te vertragen, de hegemonie van de VS in stand te houden en te verhinderen dat er een multipolaire wereld ontstaat. (…) China is een ideologische concurrent met een regering geleid door een communistische partij en een gemengde economie die in essentie steunt op planning en staatseigendom. Ieder succes dat het land behaalt in de strijd tegen de klimaatverandering, de armoede en de pandemie is een klap voor de orthodoxie van het kapitalisme.” Oeigoeren als ideologische munitie, zeg maar.
Volgens Amnesty doet China er alles aan op de schendingen van de mensenrechten in de doofpot te stoppen en moet de VN dringend een onafhankelijk onderzoek instellen. Waarom komt dat onderzoek er niet? Omdat China het tegenhoudt? Martinez van zijn kant beweert: “China heeft gezegd dat een VN-team onder leiding van VN-commissaris voor de mensenrechten Michele Bachelet welkom is om Xinjiang te bezoeken en de toestand van de mensenrechten te evalueren. China nodigde ook de EU uit een team naar Xinjiang te sturen, maar de EU ging er niet op in. Meer dan 1200 diplomaten, officials en journalisten uit meer dan honderd landen hebben de afgelopen vijf jaar Xinjiang bezocht en verschillende van hen hebben daar ook over getuigd in een zin die de voorstelling van Amnesty tegenspreekt (zie video). Allemaal fellow travellers?
Bovendien, ook wie, anders dan Martinez, geen enkel heil ziet in China’s politiek op binnen- en buitenlands vlak en een louter negatief bilan opmaakt op het gebied van de mensenrechten, zou het volgende moeten overwegen. Wantoestanden ontdoen van hun concrete context en ze uitvergroten in een voorstelling waarbij ideologische waanzin als een volstrekt irrationele gesel over een hele bevolkingsgroep raast, is geen goede manier om die wantoestanden te bevechten. Het leidt er alleen maar toe dat een concrete situatie met concrete verklaringsgronden niet inzichtelijk wordt benaderd, maar in een demoniserend kader. Neem volgend citaat uit het artikel: “eenvoudige religieuze en culturele praktijken worden als ‘extremistisch’ bestempeld en gebruikt om mensen op te sluiten. Dat heeft ertoe geleid dat de meeste mensen gestopt zijn met bidden of uiterlijke tekenen van hun geloof te tonen, zoals in hun kleding, verzorging en zelfs taalgebruik. ‘We konden geen ‘Assalamu Alaikum’ meer zeggen’ (…), zei een man tegen Amnesty International. Korans, gebedsmatjes en andere religieuze voorwerpen zijn feitelijk verbannen.” Het volstaat dat mensen met eigen ogen en op vrij rondlopende benen constateren dat dit niet klopt (zie de video) om de betrouwbaarheid van het getuigenis minstens van een vraagteken te voorzien. Wantoestanden opblazen tot mythische proporties dient allicht zekere politieke agenda’s, maar of de slachtoffers van die wantoestanden er beter van worden, is zeer de vraag.
Foto: Rolf Müller, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0
