Het lijkt me niet zoveel moeite om mijn boek zelf te lezen en een eerlijk debat te voeren. In mijn boek beschrijf ik immers net het tegenovergestelde.  “Soms zijn discussies zo karikaturaal dat ze lachwekkend worden.” Dit is de openingszin van het hoofdstuk ‘Het activeringsbeleid: de frontlijn van een ideologische oorlog’.

Had Dirk Van Duppen, PVDA-raadslid in het Antwerpse OCMW, mijn boek gelezen, hij had zijn blog niet geschreven, maar ja, dan had hij een electorale kans gemist om op te roepen voor de PVDA te stemmen. Als electorale strategie boven eerlijkheid gaat, dan pas ik. 

Hieronder de tekst in zijn globaliteit. Mijn basisstelling is: een maximumtermijn van twee jaar werkloosheidsuitkering, zoals verschillende politieke partijen voorstellen, dat slaat nergens op. Dat is ervan uitgaan dat je na twee jaar sowieso verantwoordelijk bent voor je eigen werkloosheid, en dat is nonsens. Het discours van de eigen verantwoordelijkheid is te ver doorgeslagen, ook bij de beleidsmakers. Het vertrekpunt moet de situatie zijn waarin een mens zich bevindt, niet de rekenmachine die de dagen telt. De hele passage van het hoofdstuk kan u hieronder nalezen. Ik zal zelf steeds op een eerlijke wijze het debat voeren en hoop alvast dat mijn politieke collega’s hetzelfde doen.

Het activeringsdebat: de frontlijn van een ideologische oorlog

Soms zijn discussies zo karikaturaal dat ze lachwekkend worden. Zoals die over de verantwoordelijkheid die een mens draagt voor zijn eigen sociaaleconomische positie. Karikaturaal geschetst heb je aan de rechterkant (recent) de Britse arts en schrijver Theodore Dalrymple, die ervan uitgaat dat de welvaartsstaat de werklozen en steuntrekkenden te veel pampert, waardoor ze te weinig impulsen krijgen om zich op te werken. Aan de andere kant is er de karikatuur van twintigste-eeuws klassiek links, dat enkel wijst op de noodzaak van structurele oplossingen: er moet gewoonweg werk worden gecreëerd voor iedereen en iedereen moet voldoende geschoold worden.

Het is glashelder dat deze tegenstelling simplistisch en schijn is. Uiteraard heeft men als individu effectief een verantwoordelijkheid om kansen te nemen als ze zich aandienen en niet lethargisch met zijn situatie om te gaan. Tegelijkertijd zijn er ook structurele problemen waar men als individu weinig vat op heeft. Als een internationale economische crisis bedrijven over de kop doet gaan, ligt het natuurlijk niet aan die ene werknemer dat hij zijn job verliest. Het beleid moet op een goede, menselijke manier op de beide aspecten inspelen. Het moet het juiste evenwicht vinden. Dat evenwicht is er in het huidige politieke discours en in de huidige beleidspraktijk helemaal niet. Volgens de redenering ‘voor wat hoort wat’ wordt van steuntrekkers niet alleen terechte engagementen gevraagd, maar legt men ook verantwoordelijkheden bij het individu die daar allerminst thuis horen.

Bij armoede en werkloosheid wordt er tegenwoordig te vaak van uitgegaan dat het enkel om een individuele verantwoordelijkheid gaat. Zo is er het voorstel om de werkloosheidsuitkering voor iedereen te beperken in de tijd. Dat voorstel vertrekt van het feit dat wie twee jaar werkloos is, dat aan zichzelf te danken heeft, of die nu veel ondernomen heeft of niet. Dat klopt uiteraard niet. Sommigen hebben na een jaar werkloosheid genoeg kansen gekregen voor een geschikte job, maar hebben die niet willen grijpen. Die mogen wat mij betreft na dat jaar geschrapt worden. Maar er zijn net zo goed mensen die twee jaar lang hun best hebben gedaan maar geen job vinden omdat er in hun sector geen vacatures zijn. Zij mogen niet geschrapt worden, hen treft geen schuld. Dat is een logische manier van omgaan met individuele verantwoordelijkheid. Het vertrekpunt is de situatie waarin een mens zich bevindt, niet de rekenmachine die de dagen telt.

De hele discussie is erg ideologisch geworden. Activering en vooral sanctionering zijn het symbool geworden van rechtse beleidsmakers die profiteurs willen bannen en van oordeel zijn dat iedereen moet bijdragen tot de welvaartsstaat. Ook diegenen die niet profiteren worden er slachtoffer van. Diezelfde activering werd vervolgens ook een symbool van opgejaagde linkse beleidsmakers. Zij willen duidelijk maken dat ook zij elk profiteurschap veroordelen en de behoeders van de welvaartsstaat zijn. Daarom stappen ze mee in een activering, die ondertussen de pedalen verliest.

Zo schreef Patrick Janssens, toen hij nog burgemeester van Antwerpen was, het boek Voor wat hoort wat, en deed partijgenoot Monica De Coninck als minister van Werk in de regering-Di Rupo I een uitspraak als: ‘Al wie poten en oren heeft, zal moeten werken’. De context verdwijnt. Zowat het hele politieke speelveld laat uitschijnen dat wie geen job vindt of om de een of andere reden even niet meekan met de maatschappij, dat uitsluitend aan zichzelf te danken heeft. Er wordt geen onderscheid meer gemaakt tussen wie pech heeft en wie profiteert. Als we niet opletten, wordt de karikatuur werkelijkheid. En dat is zeer beangstigend.

In het politieke debat worden – zelfs aan conservatieve kant – toch enkele uitzonderingen gemaakt op het mantra van de individuele verantwoordelijkheid. In sommige gevallen is het meer dan duidelijk dat die verantwoordelijkheid niet speelt en zal ook niemand dat argument inroepen. Het is niemands eigen fout dat hij een handicap heeft. Hetzelfde geldt voor kinderarmoede. Het is niet de fout van een kind dat het in een arm gezin opgroeit. Iedereen is het daarover eens.

Maar zelfs dat blijkt voor de beleidsmakers niet voldoende om het tij te keren. Kinderarmoede is er nog altijd en de zorg voor gehandicapten blijft tekortschieten. Nochtans is de eigen verantwoordelijkheid hier niet van tel. Draait het aan het eind van de rit dan toch alleen maar om geld en een gebrek aan politieke wil om te investeren in sociaal beleid?