Interview -

Wonder Woman ontmoet Victor Horta tijdens Publiek Domein Dag 

Heel de maand mei viert de Brusselse organisatie Constant Publiek Domein Dag in samenwerking met verschillende partners. De bedoeling is auteurs wiens werken vrijgekomen zijn 70 jaar na hun overlijden in de kijker te plaatsen. De focus ligt dit jaar op vrouwelijke kunstenaars en vergeten werken. Heel de week kan je in Brussel terecht op verschillende plaatsen voor workshops, voorstellingen, expo’s, lezingen en films.

donderdag 24 mei 2018 11:44
Spread the love

Het is net lunchtijd als ik toekom bij Constant. Een organisatie in het hartje van Sint Gillis Brussel,gerund door kunstenaars. Ze werken vooral rond kunst, media en technologie. Ik word hartelijk ontvangen door An Mertens, schrijfster, onderzoekster rond zelflerende algoritmes en coördinator van de Publiek Domein Dag en Peter Westenberg stafmedewerker, beeldende kunstenaar en filmmaker. Blij dat er Vlaamse pers over de vloer komt, staan ze me gretig te woord.

Wat is Publiek Domein?

Auteursrechten zijn tijdelijk. Al het werk dat niet meer onder auteursrechten valt, betreedt het Publiek domein. In Europa is dat 70 jaar na de dood van een auteur. Zo zijn dit jaar sinds 1 januari al de werken van auteurs die in 1947 overleden zijn rechtenvrij.

Waarom een Publiek Domein Dag?

We willen het vieren en aantonen dat het vrijgeven van rechtenvrije werken ook voordeel kan opleveren voor de instellingen.

Op het internet zijn vooral de Angelsaksische auteurs goed vertegenwoordigd, omdat er een grotere gemeenschap is van vrijwilligers die het vrijgekomen Engelstalig erfgoed digitaliseert en online zet op allerlei platformen zoals Wikimedia, Gutenberg.org, Archive.org, … Maar als het gaat over nationale auteurs, dan is dat veel moeilijker.

Wij organiseren het in België sinds 2012. Meestal in januari of begin februari. Maar ondertussen hebben we het verplaatst naar mei. Dat is veel comfortabeler wanneer je wil samenwerken met verschillende andere culturele instellingen.

Het initiatief is oorspronkelijk ontstaan vanuit een Europees project en werd georganiseerd door universiteiten die vonden dat de term publiek domein een negatieve connotatie had. Ze wilden daar verandering in brengen. Daarom lanceerden ze het voorstel om in elk land in januari een Publiek Domein Dag te organiseren met de focus op nationale auteurs en kunstenaars.  

Wat gebeurt er concreet 70 jaar na de dood van een auteur?

Nadat het werk publiek domein is geworden wordt het beschikbaar voor vrij gebruik, herbewerking, distributie, verkoop, etc … het werkt krijgt dan een publieke licentie en behoort voor altijd tot het publiek domein.




Maar die rechtenvrije werken zijn vaak niet meteen beschikbaar. Ze zitten vast in de archieven of zijn nog niet gedigitaliseerd. Het is enorm veel werk om eerst op zoek te gaan naar auteurs wiens werken vrijkomen en dan de instellingen te contacteren zoals musea, bibs, archieven. En vragen of ze de werken willen ter beschikking stellen, digitaliseren en uploaden op de eigen site, op Wikimedia of andere sites in hoge resolutie. Het vergt tijd en energie.

Waarom vinden jullie het belangrijk dat werken van auteurs digitaal vrij beschikbaar zijn?

Het collectief genereren en delen van kennis is iets waar we door geïnspireerd zijn. Kunstenaars moeten de mogelijkheid krijgen om remixen te maken en samples te gebruiken die legaal zijn. In de jaren 80 en 90 was samplen bijna een daad van cultureel verzet.

Wat je ook doet als kunstenaar. Je vertrekt van je eigen referentiekader en daarin speelt cultureel erfgoed een belangrijke rol. Je baseert je bewust of onbewust op andere werken van andere auteurs. En omdat we in een meer gedigitaliseerde wereld leven, zijn die werken niet altijd beschikbaar. 

Er zijn nu bijvoorbeeld veel mensen die werken met piratenversies en daar dan soms mee in de problemen geraken. Of ze moeten die bewerken tot ze niet meer herkenbaar zijn. Wij zoeken manieren om er als kunstenaar legaal mee te kunnen omgaan. 

Een mooi voorbeeld van een gedigitaliseerde collectie is die van het Rijksmuseum in Amsterdam. Ze moesten voor een aantal jaar het museum sluiten om de gebouwen te renoveren. Toen hebben ze bij wijze van publieke actie heel hun collectie gedigitaliseerd en online geplaatst. Het is fantastisch die online bibliotheek. Je kan de beelden in lage en hoge resolutie downloaden met de metadata erbij enz. Het was een grote investering en ze hebben besloten om er een budget voor vrij te maken.

Er zijn ook andere manieren om werken vrij te geven. Bijvoorbeeld door mensen uit te nodigen om er foto’s van te trekken. En die te publiceren.

Wikimedia België heeft vorig jaar de ‘Wiki loves art georganiseerd. Dat is een week waarbij mensen gratis in musea binnen konden om foto’s te trekken van werken en die dan up te loaden op Wikimedia.

Hoe reageren de Belgische instellingen zoals bibliotheken en musea op de vraag om rechtenvrije werken online te zetten?

We werken sinds dit jaar samen met Packed vzw, een organisatie die erfgoedorganisaties ondersteunt in omgang met technologieën voor het beheren en ontsluiten van digitale collecties. Hun medewerker is fulltime bezig geweest met het contacteren van de instellingen en hen te overtuigen om de archieven open te stellen en de vrijgekomen werken te digitaliseren.

De reacties zijn heel verschillend. Niet iedereen wil meewerken. Het is een vrije keuze. Je kan hen alleen argumenten geven waarom het belangrijk is. 

Sinds dit jaar vermelden we bij wijze van aanmoediging in al onze communicatie de namen van de instellingen die bereid zijn om hun archieven open te stellen. We vermelden welke type werken van welke auteur ze gedoneerd hebben aan Wikimedia. 

Om een paar voorbeelden te geven: het Horta museum heeft een collectie (43 beelden) van Horta, die dit jaar rechtenvrij is geworden, gedoneerd aan Wikimedia. Ook de KBR (Koninklijke Belgische Bibiotheek) heeft een onderzoek gedaan naar Belgische auteurs en schilders wiens werken vrijkwamen. Zij hebben een enorme collectie van manuscripten, tekeningen en teksten. Zo hebben ze vorig jaar de 160 tekeningen van de bekende schilder Léon Spilliaert, die totaal ongekend zijn, gedigitaliseerd en online gezet.

De nationale Plantentuin in Meise heeft werken van Emile De Wildeman vrijgegeven. Emile De Wildeman is jarenlang directeur geweest van de Plantentuin in Meise, ook tijdens de koloniale periode. Hij heeft miljoenen planten namen gegeven, terwijl hij zelf nooit buiten België is geweest. Al die wetenschappelijke expedities naar exotische landen brachten de planten naar hem. We hadden hen gecontacteerd en ze wisten niet dat de werken rechtenvrij werden. Voor hen is dat ook een reden om na te denken hoe ze die werken opnieuw in de picture kunnen zetten bijvoorbeeld via een tentoonstelling.

Het KMSKA (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen) heeft ook meegewerkt aan het vrijgeven van de enige vrouwelijke Belgische auteur die dit jaar rechtenvrij werd. Anna Kernkamp, ze is schilderes.

We doen ook iets met Wonder Woman in samenwerking met RoSa. William Moulton Marston, de bedenker van Wonder Woman is in publiek domein gekomen. Van Wonder Woman zijn er verschillende versies en er zijn ook verschillende patenten op het merk, maar het scenario is rechtenvrij. 

Beetje bij beetje proberen we zoveel mogelijk instellingen warm te maken. Voor veel instellingen is het een gelegenheid om tijdens de maand van het Publiek Domein nog eens in hun archieven te duiken en te experimenteren met digitaliseren.

Wat als de instellingen niet willen meewerken?

Ook al weigeren de instellingen die de werken in hun bezit hebben om de publicatie of het kunstwerk vrij te geven, het werk komt sowieso in publiek domein na 70 jaar. Het mag dan nog van hen zijn maar het is nog steeds rechtenvrij. De mensen die het werk willen gebruiken, moeten dan toegang zien te vinden tot de originelen.

We werkten bijvoorbeeld samen met iemand die een tentoonstelling wilde houden met beelden uit de 19e eeuw van het Afrika Museum. Die beelden zijn ondertussen rechtenvrij en toch wilden ze die niet vrijgeven. Ze kon enkel aan een kleine selectie geraken en ze moest betalen als ze die in hoge resolutie wilde. 

Er zijn ook instellingen en landen die er alles aan doen om te vermijden dat werken vrij komen?

Het dagboek van Anne Frank is een goed voorbeeld. Ze is gestorven in 45. Dus op 1 januari 2016 zou haar werk vrijkomen maar er zijn twee stichtingen die dat niet wilden en zochten naar manieren om dat te vermijden. Het dagboek van Anne Frank zoals wij het kennen, is voor een deel geredigeerd door haar vader. En het betoog van de stichtingen is dat haar vader ook heeft meegeschreven en dus ook auteurschap heeft. Waardoor het boek nog eens 20 jaar onder auteurschap kon blijven. De vader is 20 jaar later gestorven.

Le Petit Prince is ook een goed voorbeeld. Saint Exupery, de auteur van Le Petit Prince is overleden in 1944. Het werk is in België en andere EU-landen publiek domein geworden in 2014 maar niet in Frankrijk. Want daar is een wet die bepaalt dat als een auteur sterft als held van het vaderland, hij 30 jaar extra auteursrechtelijke bescherming krijgt. Die regels rond auteursrechten zijn Europees bepaald maar hebben nationale toevoegingen.

We hebben er in 2014 een heel project rond gedaan en zoveel mogelijk werk van Saint Exupery proberen in te scannen en online te zetten om aan te tonen dat die verlenging absurd is. Je mag het werk bijvoorbeeld niet op usb zetten en mee naar Frankrijk nemen. Dat toont de vreemde situatie aan waarin die wetgeving verkeert en die helemaal niet strookt met de dagelijkse praktijk waarmee we met digitaal cultureel werk omgaan.

In de VS is het dan weer een hele chaos. Zo hebben ze bijvoorbeeld voor Mickey Mouse telkens als de rechten vrijkwamen, de wetgeving aangepast en uitzonderingen toegevoegd. Een ander voorbeeld is George Orwell, die komt bij ons vrij in 2019, maar die is al publiek domein geworden in landen zoals India waar maar 50 jaar auteursrechten geldt na de dood van de auteur.

Jullie pleiten ook voor een wetgeving rond collectief auteursrecht.

Naast de vrije verspreiding van kunst en cultuur is een andere doelstelling van Publiek Domein Dag het kijken hoe we samen met onze partners ook de grenzen van het wettelijke kunnen aftasten. Bijvoorbeeld auteursrechten zijn niet gemaakt op maat van collectief werk. Iets wat we bij Constant voortdurend doen. We werken met groepen kunstenaars en kijken hoe we van elkaar kunnen leren en elkaar kunnen beïnvloeden.

We pleiten voor het opnemen van collectief auteursrecht in de wet. Het is belangrijk dat ook andere partners uit de culturele sector daarbij betrokken zijn. Zo kunnen we samen nadenken over welke regels er wel van toepassing zijn op digitale praktijken en wat onderbelicht blijft in de wetgeving. We willen ook kunstenaars bewust maken dat er alternatieven bestaan op auteursrechten.

Publieke Domein Dag loopt nog een hele week. Wat zijn de aanraders?

Vrijdag 25/05 is er een grappige voorstelling van Antoine Defoort in Cinema Nova over de geschiedenis van auteursrechten. En hier bij Constant is er een vernissage van de ontmoeting tussen Wonder Woman en Victor Horta.

Zaterdag 26/05 zijn workshops voor kinderen in het Muntpunt en in de namiddag gesprekken en debat over post digitale instellingen en hoe omgaan met vrijgekomen werken. Er is ook de algoliterator, een installatie van algoritmes in Muntpunt waarbij je zelf Felix Timmermans teksten kan laten genereren.

 

Het volledige programma kan je hier vinden: http://pd2018.constantvzw.org

take down
the paywall
steun ons nu!