Het WK voetbal in Qatar staat meer dan ooit in een kwaad daglicht. Qatar zou het evenement gewoon hebben ‘gekocht’, zo berichtten diverse kranten. Nog maar eens wordt de FIFA beschuldigd van regelrechte corruptie. Ook in ander opzicht hangt aan de werven in Qatar een prijskaartje. Vele honderden bouwvakkers uit Nepal en andere Aziatische landen kwamen er al om het leven.

Pierre Cuppens, algemeen secretaris van ACV BIE (Bouw, Industrie & Energie), nam in oktober 2013 deel aan een internationale vakbondsmissie die de wantoestanden in Qatar ging onderzoeken. Cuppens is ook ondervoorzitter van de internationale vakbondskoepel BWI, die de vakbonden uit de bouw- en houtsector verenigt.

De Britse krant The Guardian had lucht gekregen van de geplande missie en waarschuwde al in september dat 4.000 arbeidsmigranten het leven dreigden te laten op de WK-werven in Qatar. “Toen onze plannen in de pers uitlekten, kwam de missie even op losse schroeven te staan”, vertelt Cuppens. “Uiteindelijk zijn we met een toeristenvisum naar Qatar gereisd. Een plaatselijke officiële instantie moest onze delegatie ‘begeleiden’. In wezen was het natuurlijk de bedoeling om ons goed in de gaten te houden.”

Olievoorraad

“Qatar is een schatrijk landje dankzij de grote olievoorraden in de ondergrond”, legt Cuppens uit. “Er zijn maar 200.000 Qatarezen. Daarnaast telt het land zo’n 2,5 miljoen migranten die alles draaiende houden. De bouwvakkers zijn vaak Nepalezen, Pakistanen, Indiërs en Bengalen. Onder het huispersoneel in Qatar kom je dikwijls Filipijnen tegen.”

De internationale vakbondsmissie bezocht een aantal WK-werven en arbeiderskampen. Ze voerde ook gesprekken met de Qatarese minister van Werk en andere vertegenwoordigers van de plaatselijke autoriteiten. “Het grootste kamp dat we bezochten bood onderdak aan wel 48.000 bouwvakkers. Overdag gingen die werken op een enorme werf in de hoofdstad Doha.”

Cuppens en zijn medereizigers hoopten ook de Nepalese ambassadeur in Qatar te spreken. Maar die was naar zijn land teruggeroepen, nadat hij Qatar openlijk had omschreven als ‘een grote openluchtgevangenis voor Nepalezen’. De opvolgster van de ambassadeur bleek niet echt bereikbaar.

Zwaar uitgebuit

De problemen van de buitenlandse bouwvakkers in Qatar zijn niet minnetjes. Om te beginnen worden de bouwvakkers op heel wat werven gewoon uitgebuit. Ze werken zes dagen op zeven en presteren tien of elf uren per dag. En dat voor een maandloon dat zelden de 50 euro overschrijdt. De arbeiders moeten zelfs schulden maken om de reis naar Qatar te kunnen financieren.

Op veel van de WK-werven zijn de risico’s op arbeidsongevallen erg groot. De extreme warmte is voor de bouwvakkers een reëel probleem. Nogal wat van hen vertonen uitdrogingsverschijnselen. Opmerkelijk veel jonge bouwvakkers bezwijken aan een hartaanval. De werven liggen vaak ver verwijderd van de kampen, wat verklaart waarom er ook flink wat slachtoffers vallen door verkeersongevallen. Bij de slechtste werkgevers verblijven de bouwvakkers gewoon in de woestijn, met alle gevolgen van dien.

Doodskisten

Pierre Cuppens schat dat er elk jaar minstens 600 tot 700 Nepalezen om het leven komen op de WK-werven. “Iedere dag komen in de Nepalese hoofdstad Kathmandu gemiddeld bijna twee doodskisten aan uit Qatar. En dan spreken we nog niet over de vele slachtoffers uit andere landen.”

Arbeidsmigranten die naar Qatar willen, hebben altijd een plaatselijke ‘sponsor’ nodig. In veel gevallen is dat de plaatselijke werkgever. Die werkgever deinst er niet voor terug om het paspoort van de migrant bij zich te houden, zodat die niet meer vrij het land kan verlaten.

“Sommige bouwvakkers zijn echt wanhopig omdat ze niet naar hun land terug kunnen. Je hebt daar Nepalezen die al meer dan tien jaar in Qatar geblokkeerd zijn en die afgesneden zijn van hun familie. Een erg schokkende vaststelling. Naast de hoge dodencijfers op de werven uiteraard.”

Besix

Ook de Belgische bouwgroep Besix heeft een WK-werf in Qatar. Daar gaat het om zo’n 2.000 bouwvakkers die in Doha aan de slag zijn. “Besix behoort nog bij de betere leerlingen van de klas”, zegt Cuppens. “Dat bedrijf betaalt minder slechte lonen, in het beste geval 150 euro per maand. Het arbeiderskamp van Besix is betrekkelijk goed uitgerust in vergelijking met wat we elders zagen.”

De internationale voetbalfederatie FIFA, die het WK organiseert, waste aanvankelijk haar handen in onschuld. “Wij houden ons alleen met de sport bezig”, klonk het daar. “Maar het lukte de vakbonden toch om de FIFA te doen erkennen dat zij ook een deel van de verantwoordelijkheid dragen. De FIFA wil ons nu helpen om positieve veranderingen af te dwingen voor de bouwvakkers in Qatar.”

Met de betrokken aannemers willen de bonden een soort sociaal charter afsluiten dat het lot van de bouwvakkers kan verbeteren. “We zullen in dit dossier ook samenwerken met de Internationale Arbeidsorganisatie IAO”, stelt Cuppens.

Beloftes

De internationale beroering over de vele doden en de wantoestanden in Qatar miste haar effect op de Golfstaat niet. Midden mei beloofde Qatar zijn arbeidsrecht ‘verregaand’ te zullen hervormen. Arbeidsmigranten zouden voortaan makkelijker van werkgever kunnen veranderen of het land kunnen verlaten. Werkgevers zouden hogere boetes riskeren als ze nog langer paspoorten afnamen. Er werd ook beloofd om meer arbeidsinspecteurs in te zetten.

“Wij willen trouwens dat Qatar vakbonden toestaat”, onderstreept Cuppens. “Nu zijn die nog altijd verboden daar. We willen ook dat de lonen van de bouwvakkers worden verhoogd. Maar Qatar wilde eerst hogere lonen regelen voor de eigen bevolking. Voor de buitenlandse bouwvakkers is er op dat punt nog niets veranderd.”

“De vakbonden zijn tevreden omdat er nu iets aan het bewegen is in Qatar. Er is al een beetje beterschap, maar het gaat nog lang niet ver genoeg. Het is ook afwachten in welke mate Qatar de gedane toezeggingen daadwerkelijk zal nakomen.”

Deze week gaat het WK voetbal in Brazilië van start. Een evenement dat al massale en heftige protesten uitlokte bij de Braziliaanse bevolking. “In Brazilië werd het werktempo op de WK-werven op zeker ogenblik opgevoerd waardoor het aantal dode bouwvakkers toenam. Er sterven daar ook arbeiders, maar gelukkig niet op even grote schaal als in Qatar. De Brazilianen ergerden zich omdat hun overheid voor het WK centen gebruikte die eigenlijk voor uitkeringstrekkers bedoeld waren.”

De originele versie van dit artikel verscheen in de editie juni 2014 van ‘Ons Recht’, het ledenblad van de vakbond LBC-NVK, een onderdeel van het ACV. Ontdek meer over de LBC-NVK op www.lbc-nvk.been via www.facebook.com/vakbondlbcnvk