De
droom van een goede baan brengt veel Braziliaanse plattelandsbewoners
uit de armste regio’s – en uit buurlanden – naar de stad. Daar
willen ze hun geluk beproeven, maar soms mondt zo’n droom uit in een
nachtmerrie. Slavenarbeid is in Brazilië vooral een
plattelandsverschijnsel. Het komt nog voor op veeboerderijen,
suikerrietplantages en bij houtskoolbedrijven in afgelegen gebieden.
Sinds kort komt slavenarbeid echter ook steeds vaker voor in de
textiel- en kledingindustrie. Dat het fenomeen is overgewaaid naar de
stad, maakt het moeilijk te bestrijden, zeggen experts.
Dwangarbeid
en dodelijke repressie
Cicero
Guedes werkte tientallen jaren in slavernijachtige omstandigheden.
Net als duizenden andere plattelandsarbeiders in Brazilië die het
land rondreizen op zoek naar werk, werd hij slachtoffer van
dwangarbeid.
“Ik
werkte vaak terwijl ik honger had en geen eten kreeg”, zei hij,
voor zijn dood in januari van dit jaar, tijdens een bijeenkomst van
de Beweging van Landloze Boeren (MST). “Niemand kan een hele dag
werken zonder iets te eten. Mijn lunch bestond uit het zuigen op
suikerriet. Ik heb gewerkt op plantages, in suikerfabrieken en andere
fabrieken en kreeg daarvoor bijna niets betaald.”
Guedes
is geboren in de staat Alagoas in het verarmde noordoosten van
Brazilië. Op zijn achtste begon hij al met werken. Naar school is
hij nooit geweest. “Ik werkt en werkte, maar nooit kwam er
verbetering in mijn situatie”, zei hij. “Slavernij is de
waardigheid van mensen niet respecteren en ze vernederen.”
In
2002 slaagde Guedes erin zich, via een landbouwhervormingsprogramma
van de overheid, met zijn vrouw en drie kinderen te vestigen op een
klein stukje grond in het noorden van de staat Rio de Janeiro. Op 25
januari 2013 werd hij op 58-jarige leeftijd doodgeschoten. Dit
gebeurde bij een suikerfabriek in de gemeente Campos dos Goytacazes
in de staat Rio de Janeiro, waar hij namens de MST een bezetting
organiseerde van zeven suikerplantages.
Erkenning
Brazilië
erkende bijna twintig jaar geleden dat slavenarbeid bestaat in het
land. Officieel kreeg dit het het label “slavernijachtige
arbeid”, omdat de slavernij in 1888 werd afgeschaft. Dubieuze
wervingspraktijken zijn wijdverbreid in Brazilië. Mensen komen
daardoor vaak in situaties waarin ze schulden opbouwen en vervolgens
gedwongen worden die met arbeid af te betalen.
“Dat
probleem is nog lang niet opgelost. Het speelt niet alleen in
Brazilië, dat een grote stap gezet heeft door het te erkennen. Er
zijn landen die het ontkennen en geen maatregelen nemen om het te
bestrijden”, zegt Luiz Machado, nationaal coördinator van het
Speciale Actieprogramma tegen Dwangarbeid van de Internationale
Arbeidsorganisatie (ILO).
Door
de ILO-Conventie Dwangarbeid te ratificeren in 1957, heeft Brazilië
beloofd de praktijk uit te roeien en zich in te zetten voor
fatsoenlijk werk, maar pas in 1995 werd een systeem in het leven
geroepen om slavernij te bestrijden. Volgens het ministerie van
Arbeid zijn tussen 1995 en 2012 meer dan 44.000 mensen gered uit
slavernijachtige omstandigheden. De slachtoffers ontvingen
gezamenlijk in totaal 35 miljoen euro compensatie. Volgens het
ministerie zijn er sinds 2010 zo’n 2.600 arbeiders gered.
WK
voetbal
Machado
zegt dat de VN zich zorgen maken over een sterke toename van
slavenarbeid in de aanloop naar het WK voetbal dat op 12 juli begint
in Brazilië en de Olympische Spelen die in 2016 eveneens in het land
gehouden worden.
“Deze
grote evenementen trekken voor de bouw van stadions immigranten en
arbeiders uit het hele land aan. Grote infrastructuurwerken hebben
ook sociale gevolgen, als het gaat om seksuele uitbuiting en zelfs
kinderarbeid. We zijn alert en hebben overeenkomsten gesloten met de
regering en private sector om fatsoenlijk werk te stimuleren en
garanderen”, zegt hij.
Ook
dit jaar zijn er al een aantal reddingsoperaties uitgevoerd door het
inspectieteam van het ministerie van Arbeid. Op 4 april bevrijdde het
team elf bemanningsleden die onder slaverijachtige omstandigheden
werkten op de MSC Magnifica, een Italiaans cruiseschip in de haven
van Salvador de Bahía in het noordoosten van Brazilië.
Volgens
de autoriteiten moesten de bemanningsleden zestien uur per dag werken
en hadden ze te maken met misbruik, intimidatie en frauduleuze
urenregistratie. Sommige bemanningsleden werden ook seksueel lastiggevallen. De MSC Magnifica is van het Italiaanse bedrijf MSC
Crociere, een van de grootste cruise-operators ter wereld.
Slavernij
bij kledingfabrikant Zara
Op
20 april wees een Braziliaanse rechtbank een beroep af van Zara, een
internationale kledingketen van het Spaanse Inditix. De zaak ging
om de slavernij-achtige omstandigheden waaronder vijftien arbeiders
moesten werken in Brazilië. De situatie werd in 2011 ontdekt in een
fabriek die kleding produceert voor Zara.
Het
bedrijf stelt niet op de hoogte te zijn geweest van de
onregelmatigheden in de fabriek, een van de vijftig toeleveranciers
waar het zaken mee doet in Brazilië. De rechter achtte Zara direct
verantwoordelijk voor het misbruik en eiste vermelding van Zara op
een zwarte lijst van bedrijven die zich inlaten met uitbuiting.
Op
17 maart werden zeventien Peruaanse textielarbeiders bevrijd uit een
sweatshop in Sao Paulo in Brazilië. Ze werkten meer dan veertien uur
per dag, zeven dagen per week en werden in de gaten gehouden met
camera’s. Hun identiteitspapieren waren ingenomen door de eigenaar
van het bedrijf. De arbeiders, in de leeftijd van achttien tot dertig,
verdienden 0,74 euro per kledingstuk dat in de winkel werd verkocht
voor 32,50.
Volgens
Machado van de ILO is er een nieuwe trend, waarbij vooral buitenlandse
werknemers worden uitgebuit. “Er zijn hier veel Bolivianen,
Paraguayanen, Peruanen en sinds kort ook Haïtianen. Zij hopen hier
een beter leven te vinden. Velen onder hen komen zonder papieren het
land binnen en zijn bang uitgezet te worden.” Die angst leidt
tot zwijgen onder de immigranten. Ze durven geen klacht in te dienen
tegen hun werkgever, omdat dat een onderzoek in gang zet.
