Is het beleid van gelijke onderwijskansen (GOK) mislukt? Vorige week bond Mieke Van Hecke de kat de bel aan. Het hoofd van het katholiek onderwijs stelde terecht vast dat tijdens negen jaar gelijke kansenbeleid witte scholen alleen maar witter werden en zwarte scholen alleen maar zwarter. ‘Is een sociale mix in scholen wel een haalbare optie,’ vroeg Van Hecke zich af. De reacties lieten niet op zich wachten. In kranten en op TV pleitten allerlei commentatoren voor verregaande hervormingen, maar het viel op dat er weinig concrete maatregelen naar voor geschoven werden. Wij bieden wel een alternatief. Door ook zwarte scholen om te vormen tot Brede Scholen zullen zowel hun onderwijskwaliteit als hun aantrekkingskracht voor kansrijke ouders verhogen.

Maar laten we eerst iets voorop stellen: de termen ‘witte scholen’ en ‘zwarte scholen’ verhullen waarover het in werkelijkheid gaat. Het probleem is immers niet de huidskleur of de etniciteit van kinderen, maar wel de sociaaleconomische situatie van het gezin waarin ze opgroeien. Of het nu om Vlaamse leerlingen, dan wel om leerlingen met een vreemde origine gaat, kinderen van hoogopgeleide ouders met een goedbetaalde job hebben meer kans om het goed te doen op school dan kinderen die in een maatschappelijk kwetsbare thuissituatie opgroeien.

Bovendien slagen kansrijke ouders er beter in om van hun vrije schoolkeuze gebruik te maken. Zij hebben immers genoeg inzicht in het onderwijslandschap om de beste school voor hun kinderen te kiezen. We moeten daar trouwens niet flauw over doen: sommige van deze ouders vinden een school met veel migranten- en kansarme leerlingen niet aantrekkelijk. Een aantal elitescholen speelt daarop in en doet er, bijvoorbeeld via het inschrijvingsbeleid, alles aan om maatschappelijk kwetsbare leerlingen buiten te houden. Als het ons werkelijk menens is met de discussie over zwarte scholen, dan moeten we dus ook durven spreken over de gigantische maatschappelijke kosten, die de vrije onderwijskeuze met zich meebrengt.

Maar we moeten realistisch zijn. De huidige maatschappelijke en politieke krachtsverhoudingen zorgen ervoor dat de vrije onderwijskeuze niet in vraag gesteld zal worden. Willen we de belangen van maatschappelijk kwetsbare kinderen verdedigen, dan moeten we met een pragmatisch alternatief komen. Voor ons is dat Brede School. Met deze aanpak plaatsen we de ontwikkelingskansen van kinderen centraal. De school staat daarbij in het centrum van de lokale gemeenschap. Door scholen te verplichten om met diverse lokale organisaties samen te werken, zullen ze een plek worden waar alle kinderen met eender welke achtergrond, zich volledig kunnen ontplooien.

Daarbij denken we op de eerste plaats aan welzijnsorganisaties. Leerkrachten moeten kinderen met een zeer diverse achtergrond begeleiden en worden dagelijks met complexere problemen geconfronteerd. Dat is een aartsmoeilijke opdracht. Daarom verdienen ze alle ondersteuning. Met de Brede School kunnen we die hun ook effectief bieden. Zo brengen kinderen hun persoonlijke situatie mee naar school. Dat zorgt soms voor moeilijkheden in de klas. Door samen te werken met bijvoorbeeld de lokale opvoedingswinkel kunnen scholen hier beter het hoofd aan bieden. Om deze aanpak te laten slagen moet ook de Vlaamse overheid sturend durven optreden. Gelijke onderwijskansen mogen niet afhangen van de goodwill van de plaatselijke directie. Dit gaat ten koste van de autonomie van de scholen, maar komt ten goede aan de gelijke onderwijskansen van kinderen.

De voorbije week hoorde je vaak dat de sociale segregatie in het onderwijs de voorzetting is van de sociale segregatie in de andere levensdomeinen. En dat klopt. Kansrijke leerlingen gaan naar de jeugdbeweging of de muziekschool en daar komen ze geen kwetsbare kinderen tegen. Die spelen op straat omdat hun ouders geen geld hebben voor georganiseerde vrijetijdsbesteding of omdat ze er zich niet thuis voelen. Brede School biedt ook daar een oplossing omdat het uitdrukkelijk stelt dat de klassieke schoolse vormen van kennisoverdracht belangrijk, maar niet voldoende zijn. Kinderen moeten op school ook meer kansen krijgen om in een veilige omgeving te spelen, te sporten en van cultuur te genieten. Dit is geen taak voor de leerkrachten alleen, maar voor de hele lokale gemeenschap. Daarom moet de buurt dichter bij de school betrokken worden. Spontaan denken we daarbij aan jeugdverenigingen, sportclubs, muziekacademies en buurtwerkingen. Maar ook ouder- en migrantenverenigingen moeten hierin hun verantwoordelijkheid nemen. Gelijke onderwijskansen zijn immers een zaak van iedereen.

Op die manier wordt de school het bruisende hart van de wijk. Een plek waar ouders en kinderen elkaar ook na de schooluren kunnen ontmoeten. Het is daarbij essentieel dat ook de kwetsbare leerlingen en hun ouders zich goed voelen op school. Dat is nu niet altijd het geval. Nog te vaak is er te weinig begrip voor de moeilijke positie waarin zij leven. Dat is meestal geen zaak van onwil, maar van onvoldoende kennis over hun leefwereld. Zelfs in de lagere school moeten kinderen als huistaak informatie opzoeken via het internet. Het lijkt vanzelfsprekend dat iedereen daar thuis toegang toe heeft, maar dat is het allerminst. Maatschappelijk kwetsbare gezinnen hebben vaak niet eens een computer. Zulke misverstanden maken de school voor maatschappelijk kwetsbare kinderen tot een heel bedreigende plek. Daarom impliceert een Brede School dat heel het onderwijzend personeel op een professionele manier met de thuissituatie van deze leerlingen kan omgaan. We beseffen dat er al erg veel van leerkrachten gevraagd wordt. Zijn we ervan overtuigd dat zulke gevoeligheid tot hun basisvaardigheden moet behoren. Daarom moet de Vlaamse overheid genoeg middelen vrijmaken opdat scholen hier op een integrale manier werk van kunnen maken.

De lokale overheden zijn het best geplaatst om de regie op te nemen. Zij moeten de scholen op hun grondgebied helpen om de juiste samenwerkingsverbanden op te zetten. Uit onderzoek blijkt dat brede scholen een positief effect hebben op de slaagkansen van alle leerlingen. Bovendien verhogen ze de betrokkenheid van alle gezinnen uit de buurt. Brede Scholen zijn het wervelend middelpunt van de wijk. Daarom zijn ze ook voor kansrijke ouders aantrekkelijk. Het is dus niet de vraag hoe je van zwarte scholen witte scholen maakt, maar hoe je van elke school een brede school maakt.

Geert Schuermans en Luc Vanden Bogaerde zijn stafmedewerker bij Samenlevingsopbouw Vlaanderen.

Deze bijdrage is ondertekend door Samenlevingsopbouw Vlaanderen en Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen