Het Globale Noorden en Zuiden. Afbeelding: publiek domein
Werner Reza, Social Europe,

Winnen in Oekraïne, verliezen in het Zuiden?

De aandacht van het westen voor de oorlog in Oekraïne dreigt uit te lopen op een contraproductieve verwaarlozing van de dringende problemen van het Zuiden.

donderdag 13 april 2023 13:50
Spread the love

 

De vertegenwoordigers van de Verenigde Staten, de Europese Unie en hun bondgenoten trokken lange gezichten op 23 februari, toen bij de stemming in de Verenigde Naties over de resolutie waarin werd aangedrongen op terugtrekking van de Russische troepen uit Oekraïne een jaar na de invasie, 32 van de 180 landen zich onthielden bij de stemming – waaronder heel wat Afrikaanse gebieden en invloedrijke opkomende landen, zoals India en Zuid-Afrika. Ondanks de diplomatieke inspanningen van het westen het voorbije jaar heeft zich geen significante verandering voorgedaan in het stemgedrag.

Deze houding, die voor de EU en de VS onbegrijpelijk is, weerspiegelt een nieuw zelfvertrouwen bij veel regeringen in het globale zuiden. Ze hebben de afgelopen jaren een steeds onafhankelijker buitenlands beleid gevoerd, meer op nationale belangen gericht, hierin o.a. gesterkt door de opkomst van nieuwe spelers zoals China. Tegen de achtergrond van dringende problemen als klimaatverandering, migratie en de voedsel- en energiecrisis hebben deze landen eenvoudigweg andere prioriteiten.

De overheersende aandacht van de VS en hun bondgenoten voor het conflict in Oekraïne strookt niet met hun belangen. Hoewel veel landen op het halfrond de Russische schending van het internationaal recht veroordelen, is er geen bereidheid om de westerse alliantie militair te steunen.

Overtuigende redenen

Vanuit het perspectief van het globale zuiden zijn daar overtuigende redenen voor. Ten eerste zijn China en, tot op zekere hoogte, Rusland belangrijke economische en politieke partners.

Ten tweede worden de ontwikkelingslanden onevenredig zwaar getroffen door de economische gevolgen van de oorlog. Er zijn niet alleen de exploderende voedsel- en energieprijzen, maar ook de tekorten in de levering van andere belangrijke goederen, zoals meststoffen. En dan zijn er nog de indirecte gevolgen, ten gevolge van de verhoging van de rentetarieven door onder meer de Amerikaanse Federal Reserve en de Europese Centrale Bank.

De poging om de sterk gestegen inflatie in de VS en Europa te bestrijden met hogere rentevoeten is macro-economisch in vraag te stellen, maar leidt ook tot een drastische toename van de buitenlandse schuldenlast van veel landen in het zuiden. Volgens de Conferentie van de Verenigde Naties voor Handel en Ontwikkeling stonden eind 2022 meer dan 90 landen op de rand van een schuldencrisis.

Bovendien heeft het hoge rentebeleid van de VS geleid tot een stijging van de waarde van de dollar ten opzichte van de meeste valuta in het globale zuiden. Dit heeft hoge kosten tot gevolg voor de invoer van essentiële goederen en een toename van de schuldenlast op de nationale begrotingen. En als nationale centrale banken de rente moeten verhogen om de uitstroom van kapitaal tegen te gaan, worden de interne financieringsvoorwaarden duurder, waardoor groei en investeringen worden afgeremd.

De groeiprognose van de Wereldbank voor 2023 voor ontwikkelingslanden en opkomende economieën (zonder China) moest daarom met 1,1 procentpunt worden verlaagd, van 3,8 naar 2,7 procent. Volgens verschillende experten zal het aantal staatsfaillissementen in het Zuiden dit en volgend jaar waarschijnlijk sterk toenemen, als het Amerikaanse beleid wordt voortgezet en preventieve, multilaterale initiatieven voor schuldsanering uitblijven.

Steeds agressiever

De geopolitieke concurrentie tussen de VS en China wordt steeds agressiever. Het Amerikaanse beleid van technologische ontkoppeling van China, via een exportverbod op hoogtechnologische goederen en de binnenlandse verplaatsing van productiecapaciteit, wordt gestimuleerd via grootschalige subsidieprogramma’s, zoals de CHIPS and Science Act en de Inflation Reduction Act. De EU evolueert in dezelfde richting en tracht met de European Chips Act een binnenlandse halfgeleiderindustrie uit te bouwen.

Zowel de VS als de EU proberen in toenemende mate de productie naar derde landen te verplaatsen. Het onderhandelingsaanbod van de VS en de EU (“u steunt onze geopolitieke positie tegen China en Rusland en in ruil daarvoor steunen wij uw economie via nieuwe productielocaties en banen”) klinkt misschien aantrekkelijk: veel landen in het zuiden zijn geïnteresseerd in directe investeringen. Maar de meesten willen hun economische betrekkingen met China niet opgeven. Het is de belangrijkste handelspartner geworden voor de meeste landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika en de kosten van een breuk zouden gewoonweg te hoog uitvallen.

Het is dus niet verwonderlijk dat de meeste regeringen in het zuiden zich terughoudend opstellen in de geopolitieke confrontatie tussen de VS en China. Men hoort echo’s van de Beweging van niet-gebonden landen uit de jaren 1950-70. (nvdr: De Beweging van Niet-Gebonden Landen ontstond onder impuls van Egypte, Joegoslavië, Indonesië en India  om de landen te verenigen die zich niet gebonden voelden aan de twee grote bestaande blokken in de Koude Oorlog, namelijk het Westen en het Oostblok). 

Politiek kortzichtig

De wereldwijde gevolgen van de oorlog in Oekraïne worden steeds zichtbaarder. Door ze te negeren, dreigen de landen in het zuiden zich nog meer van de liberale internationale orde te vervreemden. Aangezien de VS en de EU hun steun nodig hebben in de geopolitieke confrontatie met China en Rusland, is dit politiek kortzichtig – ze moeten de zorgen van het globale zuiden proactief aanpakken.

Het voortijdige vertrek van David Malpass  aan de top van de Wereldbank (nvdr: Malpass werd in 2019 door Trump benoemd tot directeur van de Wereldbank. In de regering Trump was hij topambtenaar voor internationale zaken in het ministerie van Financiën) biedt een opportuniteit om de ruimte voor mondiale klimaatfinanciering en macro-economische stabilisatie te vergroten, in het licht van de stijgende schuldenlast, door een grondige hervorming van de instelling. Het Bridgetown Initiative (nvdr: het massaal beschikbaar stellen van goedkoop geld om de klimaatcrisis te bestrijden) van Mia Mottley, premier van Barbados, bevatte een aantal verstandige voorstellen die nu moeten worden opgepikt.

 

Werner Reza is directeur van de Oostenrijkse Stichting voor ontwikkelingsonderzoek (ÖFSE) in Wenen.

Deze tekst verscheen op Social Europe. Vertaling: Ann Dejaeghere.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!