Willen we wel een gezonde wereldbevolking?

Willen we wel een gezonde wereldbevolking?

donderdag 13 september 2018 15:09
Spread the love

AlmaAta-Gezondheid

40 jaar na Alma Ata: een kritische terugblik

‘Dit is een trieste verjaardag’, zegt voormalig Argentijns vice-minister van Volksgezondheid. ‘Als multilaterale organisaties de verjaardag van een internationale verklaring vieren, dan is dat meestal omdat ze die totaal vergeten zijn.’ 40 jaar Alma Ata, de eerste internationale verklaring over basisgezondheidszorg, is niet meteen een feest.

In Alma Ata, tot 1997 hoofdstad van Kazachstan, kwam in 1978 de eerste internationale verklaring over basisgezondheidszorg tot stand. ‘Gezondheid voor iedereen tegen het jaar 2000’, dat was het doel van de Verklaring van Alma Ata. De strategie was even eenvoudig als moeilijk: investeer in basisgezondheidszorg. Het is de goedkoopste en meest efficiënte manier om dat doel te bereiken.

De Verklaring van Alma Ata was en is nog steeds een mijlpaal, maar 40 jaar later kijken we teleurgesteld terug. “Cuba is het enige land dat erin geslaagd is het recht op gezondheid te realiseren”, zegt de Colombiaanse Ana Lucía Casallas van gezondheidsnetwerk Alames. “Men is erin geslaagd Alma Ata te transformeren tot een instrument van verzekeringsmaatschappijen. De grootste neoliberaal kon met de tekst aan de slag. En dat hebben ze dan ook gretig gedaan”, zegt Rovere verbolgen.

De Alma Ataverklaring bevestigt dat gezondheid

– een mensenrecht is 
– multidimensioneel is gelinkt is aan wereldwijde ongelijkheid 
– een politieke verantwoordelijkheid is

Het leek een mooi begin

Nochtans begon het allemaal zo slecht nog niet. Alma Ata focust op basisgezondheidszorg, de eerste lijn als het ware. Maar hamert tegelijkertijd op enkele essentiële aspecten van het gezondheidsbeleid. De nadruk op preventie en promotie van gezondheid bijvoorbeeld, “we bestuderen gezondheid, niet ziekte”, zegt Boliviaans ex-viceminister van volksgezondheid Alberto Nogales. De verklaring had ook oog voor de grotere context. “Je kan gezondheid niet loskoppelen van het grotere sociale beleid, en tegelijkertijd kan je het sociaal beleid van een land niet loskoppelen van de economie. Indien de economie een kleine minderheid dient, dan faalt het sociaal en bijgevolg het gezondheidsbeleid”, zegt Rafael Gonzales, professor aan de UNAM in Mexico. Sociaal-economische ontwikkeling is noodzakelijk indien we ‘gezondheid voor iedereen’ willen bereiken. Verder werd er in de verklaring gewezen op de rol van de staat, de participatie van en sociale controle door middenveld en burger, gelijkheid,…

“Maar de tekst was zo uitgebreid en vaag dat de grootste neoliberaal er zich in kon vinden”, zegt Rovere. “En in 1978 zaten we in volle ontwikkeling van het globale kapitalisme. Dus was het niet meer dan logisch dat neoliberale regeringen, verzekeringsbedrijven en de farmaceutische sector zich Alma Ata eigen hebben gemaakt.”

Het kapitalistische zwarte gat

De kritiek op het ‘vage en onrealistische’ Alma Ata leidde tot een nieuwe internationale conferentie een jaar later, gesponsord de Rockefeller Foundation. Dat is een filantropische stichting van de gelijknamige kapitalistische oliemagnaat Rockefeller. Daaruit vloeide het nieuwe concept van de ‘selectieve’ basisgezondheidszorg. De basisgezondheidszorg werd concreet gemaakt, meetbaar, en met duidelijke en vooral, realistische doelen. “Het cynisme droop er van af. Weg met een integraal gezondheidsbeleid, laten we inzetten op kostenefficiëntie. De meest voorkomende ziektes, bij de armste bevolking. Daarop moest de basisgezondheidszorg zich richten”, zegt Rovere. De basisgezondheidszorg werd daarmee losgekoppeld van een integraal gezondheids- en sociaal beleid, en kostenefficiëntie werd de geliefkoosde mantra.

Alma Ata bleef bestaan, alleen doorging ze radicale transformatie. “De kapitalistische recuperatie van Alma Ata en de basisgezondheidszorg heeft het ook aan zichzelf te danken. In de originele verklaring staat immers te lezen dat ieder land ´volgens eigen capaciteit beslist hoeveel het moet investeren in basisgezondheidszorg´. En wie besliste dan in het toenmalige Guatemala, Bolivia, El Salvador, … hoeveel men kan en wil investeren? Veel van de Latijns-Amerikaanse regeringen in de jaren ´80 interpreteerde de minimale investering in basisgezondheidszorg als het maximum”, zegt Gonzales.

De kapitalistische recuperatie van Alma Ata en de basisgezondheidszorg heeft het ook aan zichzelf te danken

Timing is alles

Slechts enkele jaren na Alma Ata kwamen Ronald Reagan en Margaret Thatcher aan de macht. Alma Ata had het tijdsbestek niet mee. Een integraal gezondheidsbeleid, gestoeld op gelijkheid, met veel aandacht voor promotie van gezondheid, en deel van een bredere en progressieve socio-economische politiek, was verder af dan ooit.

De selectieve basisgezondheidszorg, gericht op de meest voorkomende ziektes bij de armste bevolking aan de laagste prijs, werd de standaard. “Chiapas, een Mexicaanse deelstaat in het zuidoosten van het land, scoort statistisch goed op basisgezondheidszorg. Er is voldoende medisch personeel per 1000 inwoners, het aantal ziekenhuisbedden lijkt ook prima. Maar, de basisgezondheidscentra in Chiapas behandelen alleen de meest voorkomende ziektes, en bovendien leeft maar liefst 30% van de overwegend inheemse bevolking in extreme armoede, gevolg van de zeer ongelijke economie”, zegt Gonzales. “De gezondheidsindicatoren in Chiapas zijn bijgevolg een dikke ramp.”

Weg met basisgezondheidszorg

“Van meet af aan hield ik niet van die focus op basisgezondheidszorg”, zegt Rovere uitdagend. “De enige manier om het recht op gezondheid te bereiken, voor iedereen ongeacht zijn economische situatie, is het uitbouwen van een universeel en integraal gezondheidssysteem. Alma Ata was voor economische elites hét argument om het gezondheidsbeleid van een land te reduceren tot enkele eerste lijnsgezondheidscentra. Medische bedrijven en verzekeringsmaatschappijen konden daarnaast naar lieve wellust privé verzekeringen verkopen en private ziekenhuizen neerpoten”, zegt Rovere. “Alma Ata faalde logisherwijs. Alma Ata was zoals de milleniumdoelstellingen; de meest extreme problemen voor de armste bevolking aanpakken. En dat is uiteraard meer dan onvoldoende”, sluit hij af.

Van Alma Ata naar Astana

In 1997 werd Astana de hoofdstad van Kazachstan, in plaats van Alma Ata. Niet zo lang geleden was er een farmaceutische conferentie in Astana, met deelname van belangrijke farmaceutrische corporaties. Kazachstan is intussen de belangrijkste farmaceutische markt van Centraal-Azië, en daar zet de regering op in. Binnen 10 jaar vieren we 50 jaar Alma Ata, in Astana?

Alames Bolivia, een gezondheidsnetwerk bestaande uit vrijwilligers uit de medische wereld, organiseerde samen met de publieke universiteit San Andres van Bolivia een colloquia over 40 jaar Alma Ata. Alames Bolivia maakt deel uit van het netwerk van FOS in Bolivia.

Auteur: David Verstockt

take down
the paywall
steun ons nu!