Valt er nog met Poetin te praten? Is er een realistisch scenario op een vredesakkoord? En is het andere scenario, een Russische nederlaag, al dan niet door toedoen van de NAVO, dan wel realistisch? Dreigt een kernoorlog?

Zonder enig serieus debat verdriedubbelde Duitsland haar militaire uitgaven voor dit jaar. Vanuit heel de westerse wereld vloeien massale wapenleveringen naar Oekraïne. In Polen denkt de regering er over haar eigen burgers te bewapenen, wat de kans op onverwachte schermutselingen aan de grens vergroot. De NAVO stuurt nieuwe troepen naar haar oostgrens en Finland en Zweden maken aanstalten om toe te treden. Bouwers van atoomschuilkelders doen gouden zaken.

Het is een pijnlijke vaststelling dat niemand, behalve de NAVO, op dit moment Poetin kan tegenhouden. Iedereen die tegelijkertijd Poetin veroordeelt, maar ook de de rol die de NAVO in de opbouw naar deze oorlog speelde, klinkt op dit moment tragisch genoeg naïef en hol. Wie consequent voor vrede pleit en de gevolgen van bijvoorbeeld de NAVO-oorlog in Afghanistan niet is vergeten, moet beseffen dat zij de komende maanden, en misschien zelfs jaren, in de marge van het publiek debat zal opereren.

Zoals Jos D’haese echter correct zei op een bijeenkomst voor de vrede van de SP in Nederland: “Er zijn maar twee manieren om uit een oorlog te komen, dat is door de totale vernieling van één van de strijdende partijen, of door een vredesakkoord.” Laat ons beide scenario’s even overlopen:

Het verbeten verzet van Oekraïne en de jubelende verslaggeving in onze pers daarover inspireert ons. Vanuit het hele westen klinken pleidooien voor een no-fly-zone boven Oekraïne, wat in feite een open oorlog tussen Poetin en de NAVO betekent. In eigen land insinueren journalisten en opiniemakers als Bart Schols en Marc Van Ranst dat de NAVO moet nadenken om direct in te grijpen in het conflict. NAVO-generaal Jens Stoltenberg moest verduidelijken geen luchtgevechten aan te willen gaan met Rusland. De Amerikanen en Russen hebben alvast besloten een communicatiekanaal te openen om misverstanden en overvloeiing van het conflict te vermijden. Wie wil weten hoe reëel het scenario op escalatie en wereldoorlog is, moet expert David Criekemans er maar op nalezen.

Verder dan luid aangekondigde westerse wapenleveringen komt het dus niet. De verbetenheid waarmee Oekraïne zich tegen Poetin verzet, creëert echter de illusie dat die wapenleveringen een groot verschil zullen maken tegen de Russische overmacht.

De overwinning van Poetin lijkt dus jammer genoeg een kwestie van weken.

De kans is groot dat de westerse wapens vroeger dan laat in handen belanden van enerzijds Rusland en anderzijds Oekraïense rebellengroepen die een asymmetrische oorlog tegen de Russische bezetting of nieuwe marionettenregering zullen voeren. Hoewel extreemrechts electoraal gezien weinig voorstelt in Oekraïne, hebben zij wel veel goed georganiseerde milities, zoals Azov, die in deze oorlog verder gehard en bewapend zullen worden. We hebben gezien wat voor een wespennest dit soort wapenleveringen veroorzaakten in het Midden-Oosten en Afghanistan.

Tot dusver dus de vooruitzichten op een Oekraïense overwinning. Hoe staat het met de optie voor vrede en de-escalatie? De eerste onderhandelingen tussen delegaties van Poetin en Zhelensky hebben weinig opgeleverd, maar dat er gesproken wordt is op zich al veel waard.

De grote vraag is echter in welke mate er nog gesproken kan worden met Poetin. Niet omdat hij, zoals sommigen beweren, krankzinnig is, maar omdat hij koud en warm blaast over de ware toedracht van zijn oorlog. Wil hij de steeds verdere uitbreiding van de NAVO stoppen of wil hij echt het koste wat kost het Grote Rusland van de Tsaar herstellen? In zijn communicatie van de afgelopen maanden overheerst het tweede, met de ontkenning van het bestaan van Oekraïne als toppunt van de tsaristische waanideeën.

Kan Poetin dus met louter geopolitieke beloftes over een neutraal Oekraïne tot vrede verleid worden? Niemand die het zeker weet. Wat we wel weten is dat hoever Poetin zijn ambities reiken afhangt van wat politiek en militair mogelijk is. In dat licht zijn er drie factoren: het Oekraïense verzet, de internationale sancties, maar finaal zal het verzet van de eigen Russische bevolking het meest doorwegen.

De nieuwe mediawet toont hoe zwak de Poetin in eigen land in deze schandalige oorlog staat. Weinig Russen lijken bereid zonen en welvaart te offeren voor een onverantwoorde oorlog tegen een ‘broedervolk’. Communistische leden van de Doema die recent voor de erkenning van Donetsk en Loehansk stemden keren zich nu tegen Poetin. De Orthodoxe Kerk roept op tot einde van de ‘broederoorlog’.

We kunnen ons de vraag stellen of de westerse afkeer van Russen hen niet terug in handen van Poetin jaagt. Vanuit de hele wereld komen er berichten van Russische kunstenaars, atleten en gerechten die ‘gecanceld’ worden. Zelfs de Russische sporters op de Paralympics ontgelden het. Russische Belgen durven hun taal niet meer op straat spreken en Russische winkeliers moeten het ontgelden. Kinderen met een Russische achtergrond worden gepest. Dit heeft een naam: racisme.

Verregaande sancties tegen de buitenlandse rekeningen van Russische oligarchen waren niet mogelijk volgens de EU. Daarvoor moeten we namelijk morrelen aan het bankgeheim van de rijken. Zo ver willen we nu ook weer niet gaan. Dan liever de Russische bevolking treffen met sancties waarvan we niet zeker weten of ze effect hebben op Poetin.

Dit laat Poetin waarschijnlijk toe zichzelf voor te stellen als de kampioen van een belaagd Rusland, iets waar hij populariteit uit tankt. En de kritische stemmen die blijven, grijpt hij aan om de democratische rechten verder af te schaffen.

Want dat is ook op geopolitiek vlak de essentie: Poetin misbruikt de legitieme veiligheidsproblemen van Rusland als voorwendsel om zijn eigen imperialistische agenda door te duwen. De NAVO doet eigenlijk iets gelijkaardigs met haar bezorgdheid om Oekraïne.

De kans op een onderhandelde vrede zit dus vooral op die twee punten geblokkeerd: enerzijds de nationalistische waanbeelden van Poetin en anderzijds de steeds verdere uitbreiding van de NAVO. Als we realistisch willen dat de Russische maatschappij de strijdbijl begraaft, moet de NAVO in eigen boezem durven kijken en zich afvragen of de steeds verdere uitbreiding uiteindelijk niet net zorgt voor de oorlog die ze beweert te willen vermijden.

Hoewel elk pleidooi tegen de uitbreiding van de NAVO en voor Europese demilitarisering door Poetins nationalistische oorlog begrijpelijkerwijs dan ook naïef en hol klinkt, moeten we de optie serieus op tafel leggen om te kijken of Poetin hierop ingaat. De andere optie is totale en niets ontziende oorlog of toch de jarenlange dreiging daarop na de quasi onvermijdelijke Russische overwinning in Oekraïne.

De meest realistische uitwegen uit de oorlog blijven garanties op de onafhankelijkheid van Oekraïne tegenover Rusland en de garantie op neutraliteit van het land tegenover de NAVO. De andere optie om de oorlog te eindigen is de totale uitschakeling van één van de twee strijdende partijen en, met het risico om cynisch te klinken: dat zal vrij zeker Oekraïne zijn. Wie weigert uit de loopgraven te komen, riskeert er in begraven te worden.

Om die reden maak ik mij grote zorgen wanneer elke oproep voor rationaliteit en westerse zelfkritiek weggezet worden als pleidooien pro-Poetin en landverraad. Het Oekraïens verzet inspireert ons, maar passie kan ons ook naar de afgrond leiden. De krantenkoppen die het scenario van een kernoorlog voorspiegelen lijken misschien de zoveelste hysterische clickbaits, maar in feite is een kernoorlog een logische uitkomst van diegenen die pleiten voor meer militarisering en directe confrontatie met Poetins leger.

De vredesbeweging in het westen moet de kant kiezen van de moedige Russen die nu hun stem laten horen en mee op straat komen voor vrede, dialoog en de-escalatie. Uiteindelijk zal demilitarisering en detente ook meer kansen bieden voor de Russische maatschappij om te democratiseren en om zich vredevol te ontwikkelen in internationale context. Uiteindelijk is de Russische bevolking het best geplaatst Poetin te verjagen. Niet wij.

Als met Poetin uiteindelijk niet meer met louter geopolitieke argumenten te spreken valt, mag iedereen mij bekritiseren en naïef noemen, maar hier heeft expert Idesbald Goddeeris een goed punt:

“Uiteindelijk zullen we ook een modus vivendi met Rusland moeten vinden. Na de Tweede Wereldoorlog had men geleerd uit de afhandeling van de Eerste Wereldoorlog: in 1919 hadden de overwinnaars Duitsland vernederd, na 1945 integreerden ze het in nieuwe Europese structuren. Op het einde van de Koude Oorlog was men die les alweer vergeten. In plaats van de Navo te hervormen en de Russen opnieuw een plaats te geven in een ‘Europees Concert’, hebben we hen geïsoleerd en miskend. De gevolgen laten zich nu voelen: een nieuwe oorlog op het Europese continent.