Foto: Selma Franssen
Reportage -

Wie komt er op straat voor de boom in de straat?

Vlaanderen heeft grootse bosplannen: minister Demir wil 121 miljoen euro investeren om 4.000 hectare extra bos te realiseren tegen 2024. Maar kunnen we door alle aandacht voor het bos de bomen nog zien die elders staan – langs straten, pleinen, parken en speelpleintjes?

woensdag 3 maart 2021 19:13
Spread the love

 

De komende jaren zou er in Vlaanderen meer bos bij moeten komen, maar hoe goed zijn we eigenlijk in het beschermen en aanplanten van bomen buiten het bos? Eerder dit jaar berekende De Morgen dat er tussen augustus 2020 en deze maand 152 kilometer, of 46 hectare, aan bomen tegen de vlakte gaat langs kanalen. De afgelopen jaren verdwenen er al honderden hectaren langs gewest- en waterwegen. Dit jaar lopen ook bomen langs straten, dreven, pleinen, parken en speelpleintjes mogelijk meer kans om gekapt te worden.

Foto: Selma Franssen

Dat zit zo: vanaf september 2021 zouden delen van het Veldwetboek overgenomen worden in het Burgerlijk Wetboek omwille van een juridische vereenvoudiging. Deze aanpassing zou ertoe leiden dat een aantal artikelen uit het Veldwetboek, die betrekking hebben op privaat eigendom en bedoeld zijn om burenruzies te voorkomen, ook van kracht worden op het openbaar domein. Die wijziging heeft impact op de bomen die daar staan. ‘Dat zou kunnen betekenen dat ook straatbomen moeten voldoen aan een plantafstand van twee meter. Straatbomen die bijvoorbeeld al jaren op minder dan twee meter van een voortuin staan, zouden daardoor plots als foutief kunnen beschouwd worden, en wanneer een rechter oordeelt dat ze overlast berokkenen verwijderd mogen worden’, legt Laure De Vroey, medewerker projecten en beleid bij BOS+, uit. Wie naast zo’n straatboom woont, zou na een ingebrekestelling bovendien het recht kunnen krijgen om overhangende takken en doorgroeiende wortels zelf te verwijderen. De wijziging zou tienduizenden bestaande bomen betreffen, maar ook beïnvloeden waar nieuwe bomen geplant kunnen worden. ‘Zolang het onduidelijk is hoe de artikels in het Burgerlijk Wetboek geïnterpreteerd moeten worden, vrezen we bovendien dat lokale besturen zullen terugschrikken voor het planten van straatbomen nabij perceelgrenzen’, zegt De Vroey.

Uitzicht op een boom

Dat is problematisch in een tijd waarin iedereen snakt naar meer groen in de buurt. Terwijl de coronacrisis onze mogelijkheden om te reizen beperkt en we massaal aan het wandelen slaan om onze vrienden op een veilige manier te kunnen zien, hebben drie miljoen Vlamingen geen groot natuurgebied binnen loopafstand van hun huis. Dat maakt dat de boom in de straat belangrijker wordt – en er zijn steeds meer aanwijzingen dat die ook een positieve impact heeft op ons mentaal welzijn. ‘Je hoeft niet per se een tuin te hebben of een uitstapje naar een bos te maken: toevallige blootstelling aan bomen, door erlangs te wandelen of fietsen, of erop uit te kijken vanuit je werkplek of woning, wordt in verband gebracht met een afname van depressieve symptomen’, zegt Dr. Hannah Roberts, postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Utrecht die de verbanden onderzoekt tussen depressie en onze dagelijkse omgeving.

Foto: Selma Franssen

Al in 1984 onderzochten wetenschappers in een ziekenhuis in Pennsylvania welke invloed uitzicht op een natuurlijke omgeving had op het herstel van patiënten na een galblaasoperatie. Patiënten die uitkeken op een natuurlijke omgeving, bleven korter in het ziekenhuis en namen minder krachtige pijnbestrijding dan patiënten in vergelijkbare kamers met uitzicht op een muur. Volgens Roberts heeft het onderzoek sindsdien een vlucht genomen. ‘Dat komt omdat er meer aandacht is voor het meten van de waarde van de natuur, maar ook omdat technologie nauwkeuriger onderzoek mogelijk maakt. We zetten tegenwoordig officiële open databronnen en gegevens van smartphones, gps en satellieten in om te meten aan hoeveel bomen mensen worden blootgesteld’, zegt Roberts.

Op die manier analyseerden wetenschappers vorig jaar de impact van straatbomen op het gebruik van antidepressiva onder 9.751 inwoners van Leipzig, Duitsland. Mensen die binnen een straal van 100 meter van straatbomen woonden, slikten minder medicijnen tegen depressie. Onderzoek naar het mentaal welzijn bij studenten die tijdens de covid-zomer van 2020 zo’n twintig uur per dag binnen doorbrachten, toonde eveneens dat uitzicht op groen verband houdt met lagere depressie- en angstcijfers. Vooral voor mensen met beperkte financiële middelen lijken straatbomen een verschil te maken: omdat ze minder geld hebben om natuur elders op te zoeken, is lokaal groen extra belangrijk.

De juiste boom op de juiste plek

Er zijn ook andere redenen waarom we straatbomen hard nodig hebben. Onze zomers worden steeds heter. Bomen hebben dan een belangrijke verkoelende werking, in het bijzonder in steden, waar ze omringd zijn door beton en stenen. Een volwassen boom heeft een natuurlijk koelvermogen van 20 tot 30 kW, vergelijkbaar met vijf tot tien airco’s. Daarmee helpen bomen zogenaamde hitte-eilanden tegen te gaan: plekken in steden waar weinig schaduw en wind is en waar in de zomers de temperatuur tot wel tien graden hoger kan liggen dan op het platteland.

‘In Vlaanderen schatten burgers, gemeenten en architecten de ecosysteemwaarde van bomen systematisch te laag in’, zegt Bart Muys, professor bosecologie en bosbeheer aan de KU Leuven. ‘Als bij wegenwerken bijvoorbeeld 50 tot 100 jaar oude bomen in de weg staan, dan berekenen gemeenten wat nieuwe exemplaren zouden kosten, zonder rekening te houden met de onvervangbare waarde van oude bomen. Dit leidt dan tot kap van de oude bomen en vervanging door nieuwe. En dat terwijl gemeentebesturen de berekenmethode voor stadsbomen kennen. Als een boom op een unieke plek staat, zoals in een stadscentrum, ligt de waarde hoger. Maar vooral de diameter van de boom telt. Hoeveel fijn stof een boom kan afvangen en hoeveel CO2 een boom kan opslaan, neemt exponentieel toe met de diameter, terwijl het tientallen jaren duurt voor die diameter bereikt wordt. Daarom moeten we uiterst zuinig zijn op oude bomen.’

Een van de bomen langs het Maurits Sabbepad in Blankenberge die genomineerd waren voor kap wegens rioleringswerken, maar na interventie van vzw Bescherm Bomen en Natuur gespaard zal blijven. Foto: Selma Franssen

Ook zorgen bomen voor luchtzuivering en verbeteren ze de waterhuishouding in de bodem. En ze bieden beschutting aan flora en fauna – niet onbelangrijk nu een op de drie gekende soorten in Vlaanderen bedreigd is. ‘We kunnen ons landschap ontsnipperen en meer connectiviteit aanbrengen voor vogels, insecten en planten, door in te zetten op meer bomen, hagen en houtkanten. Dat kan in agrarische landschappen, steden, industriegebieden … eigenlijk zijn er overal te weinig bomen’, zegt Bart Muys. ‘Vlaanderen heeft daarom een bomenplan nodig, in plaats van een bosplan. Daarin zouden niet alleen nieuwe bossen, maar ook bomen in tuinen en straten moeten worden opgenomen.’

De openbare ruimte speelt een belangrijke rol, omdat er daar meer plek is voor grote bomen dan in tuinen. Volgens professor Muys zwichten gemeentebesturen echter nog steeds voor een kleine groep mensen die een not in my backyard-reflex hebben en bezwaar maken tegen bomen in hun buurt. ‘Natuurlijk hebben bomen ook nadelen: bladeren kunnen in dakgoten terechtkomen en ze verspreiden pollen. Recent onderzoek laat echter zien dat meer groen kan leiden tot een afname van pollenallergie, mits er een goede mix aan variëteiten geplant wordt, waarin voorrang wordt gegeven aan niet-allergene soorten. Door verschillende soorten aan te planten, voorkomen we ook dat we veel bomen planten die niet bestand zijn tegen klimaatverandering. We zijn gewend dat een laan bestaat uit een uniforme rij bomen: dezelfde soort, dezelfde grootte. We moeten daar echt vanaf en diversiteit leren appreciëren. Gemeenten kunnen daar een voorbeeldrol in hebben’, zegt Bart Muys.

Wel in mijn achtertuin

Er zijn gemeenten die een voortrekkersrol op zich nemen, al dan niet onder druk van burgers. Zo plant de stad Mechelen sinds 2019 drie nieuwe bomen voor elke gekapte boom en kunnen burgers via de stad met korting bomen aankopen. In Limburg plantte het Centrum Duurzaam Groen sinds november 2017 4.417 klimaatbomen in de centra van alle steden en gemeenten. ‘Voorwaarde is dat de bomen in de buurt van huizen worden geplant, waar ze voor de nodige verkoeling kunnen zorgen’, vertelt projectcoördinator Kristof Odeur. ‘Onze klimaatbomen mogen niet in de plaats komen van gekapte bomen. Ook kunnen particulieren een kortingsbon van 20 euro krijgen voor de aankoop van een klimaatboom als ze bij ons een gratis workshop of infosessie volgen. Daar valt nog veel winst te behalen: als we het enorme oppervlakte aan tuinen in Vlaanderen zouden vergroenen, kan de hoeveelheid natuur verdubbelen.’ Vorige week werd het project van Centrum Duurzaam Groen met een jaar verlengd.

Aan de andere kant van het land voert bomenactivist Ivan De Clerck vanuit Brugge procedures voor het behoud van straat- en dreefbomen met zijn vzw Bescherm Bomen en Natuur. Hoewel De Clerck verbetering ziet in de houding van gemeentebesturen, merkt ook hij op dat er nog altijd te gemakkelijk gekapt wordt. ‘Bomen delven al snel het onderspit, men besluit veel te snel om bomen te kappen. Heel vaak wordt gemakshalve verklaard dat de bomen ziek zijn, terwijl een snoeibeurt de conditie van de boom vaak al kan verbeteren’, zegt hij. ‘Kappen is dan eigenlijk niet nodig, maar het gebeurt toch.’

In verband met rioleringswerken in de Hugo Verriestlaan (foto), Maurits Sabbepad, Lode Zielenspad en Colombus in Blankenberge zouden 121 knotwilgen en populieren verdwijnen. Ivan De Clerck tekende beroep aan en wist deze week een compromis te bereiken, waardoor niet alle bomen hoeven te verdwijnen. Foto: Selma Franssen

Met sympathisanten speurt De Clerck aangeplakte omgevingsvergunningen af waarin een kap wordt aangekondigd. Ook melden mensen zich via zijn Facebookpagina als ze weet hebben van bomen die met kap bedreigd worden. ‘Wij gaan dan de bomen inspecteren en maken een rapport op. Soms is de geplande kap gegrond, maar vaak genoeg ook niet: omdat bomen in een groene zone staan of bouwkundig erfgoed zijn, bijvoorbeeld’, vertelt De Clerck. ‘Bij moeilijkere zaken schakelen we advocaten in en laten we een VTA (Visual Tree Assessment) opmaken om te zien of de boom gered kan worden. Een groot deel van onze bezwaarschriften en beroepschriften is succesvol.’

Sinds 2015 wisten De Clerck en zijn vzw de kap van 20.000 bomen te voorkomen. Soms is het al voldoende dat een gemeente weet dat de VZW beroep zal aantekenen en wordt de geplande kap afgevoerd, zegt De Clerck. Soms kan er samen een compromis gevonden worden, waarbij een deel van de bomen gespaard wordt. Dat lukte bijvoorbeeld deze week in Blankenberge, waar in verband met rioleringswerken 121 knotwilgen en populieren genomineerd waren voor kap. De Clerck tekende beroep aan, maar wist nog voor de zaak behandeld zou worden een compromis te bereiken, waardoor niet alle bomen hoeven te verdwijnen. De gemeenten Brugge, Beernem, Oostkamp, Zedelgem en Jabbeke hebben de afgelopen jaren hun politiek van kappen al aangepast, zegt De Clerck.

Organisaties stappen naar het Grondwettelijk hof

Natuurorganisaties die willen dat gemeenten vooral minder kappen en meer planten, proberen te voorkomen dat de geplande aanpassing van het Burgerlijk Wetboek ervoor zorgt dat het kappen van bestaande bomen gemakkelijker wordt en het aanplanten van nieuwe exemplaren moeilijker. Om te zorgen dat bomen op het openbaar domein expliciet uitgezonderd worden van de burenregels over plantafstand, overhangende takken en doorgroeiende wortels, stapt een coalitie van middenveldverenigingen, waaronder Bond Beter Leefmilieu, BOS+, en Natuurpunt, naar het Grondwettelijk Hof. Inmiddels is de Vlaamse Regering, op vraag van ministers Bart Somers, Zuhal Demir en Lydia Peeters, tussengekomen in de zaak, waarbij ze de argumentatie van de coalitie grotendeels onderschrijven. Wanneer de uitspraak zal volgen is nog niet bekend, maar de organisaties hebben goede hoop: het Grondwettelijk Hof oordeelde in 2017 al eens dat het redelijk is om een onderscheid te maken tussen bomen op privégrond en bomen op het openbaar domein, juist omdat straat- en laanbomen een grote maatschappelijke meerwaarde hebben.

 

Logo

Dit artikel werd gerealiseerd met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor bijzondere journalistiek.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!