In mei vorig jaar deed VN-secretaris-generaal Antonio Guterres een dringende oproep: “bouw geen nieuwe steenkoolcentrales meer na 2020”. Zijn ongewoon dwingende voorstel kwam er na een rondreis door de Pacific, waar hij zag hoe kwetsbaar kleine eilandstaten zijn voor de stijgende zeespiegel en extreem weer.
De oproep klonk toen nog overambitieus: nieuwe steenkoolcentrales waren big business, vooral aangezwengeld door de Aziatische grootmachten.

Maar nu, achttien maanden later, is de politieke en economische situatie drastisch veranderd. Er zijn nog altijd honderden projecten gepland, maar het einde van de steenkoolboom is niet langer een verre droom.

China’s recente belofte om klimaatneutraal te worden tegen 2060 bijvoorbeeld,  impliceert dat het land niet langer volop centrales kan blijven bouwen, gezien de gemiddelde levensduur van zo’n veertig jaar. Andere landen die sterk afhankelijk zijn van steenkool, zoals Zuid-Korea, Zuid-Afrika en Japan, mikken op klimaatneutraliteit in 2050.

Daarbij komt dat de economische argumenten voor steenkool steeds zwakker worden. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) kroonde zonne-energie deze maand nog tot “de nieuwe koning van de elektriciteitsopwekking”, omdat het in de meeste landen goedkopere stroom levert dan nieuwe steenkoolcentrales.

De voorbije maanden hebben grote bedrijven als Samsung en General Electric aangekondigd dat ze geen steenkoolcentrales meer zullen bouwen, en grote investeerders zoals Blackrock en de Aziatische Investeringsbank beloven er niet langer in te investeren.

Dat betekent niet dat alle steenkoolprojecten van de ene dag op de andere gestopt worden. Mijnwerkers, hun vakbonden, steenkoolbedrijven en landen met grote steenkoolreserves verzetten zich tegen de teloorgang van de sector.

Waar zal de laatste nieuwe steenkoolcentrale gebouwd worden? We bekijken enkele van de meest waarschijnlijke volhouders.

De steenkoolgiganten

China heeft 104 centrales in aanbouw en er nog eens 127 gepland. Het vijfjarenplan tot 2025 maakt naar verwachting ruimte voor nieuwe steenkoolcapaciteit.
Ted Nace, ceo van de Global Energy Monitor, ziet in China de meest waarschijnlijke kandidaat. Het land heeft veel ervaring, goedkope arbeidskrachten en het materiaal om sneller en goedkoper centrales te bouwen dan wie ook, zegt hij.

Tim Buckley, van het Institute for Energy Economics and Financial Analysis (Ieefa), is het daarmee eens: er is een grotere kans dat de geplande centrales in China er komen dan geplande projecten in andere Aziatische landen.

China is ook de grootste producent van steenkool ter wereld, en provincieregeringen doen er alles aan om daarmee de economische groei aan te zwengelen. Nieuwe centrales bouwen creëert banen in de bouw-, staal- en cementsector. Ondanks de groene ambities van Beijing zouden regeringen in Binnen-Mongolië, Shaanxi of Xingjiang wel eens kunnen doorzetten met de bouw van een centrale.

Ook Indonesië is een kanshebber: het land heeft maar liefst 52 projecten in de laatste planningsfase. “Een absurd dikke pijpleiding”, noemt Buckley het, want het land zou met overcapaciteit kampen mochten ze allemaal gebouwd worden.

De verwachting is dat veel projecten alsnog geschrapt zullen worden, maar niet allemaal. Het land zit immers met een grote, nutteloze steenkoolreserve, zegt hij.

Nace blijft erbij dat de laatste centrale door China gebouwd zal worden, maar dat hoeft niet in China zelf te zijn: er zijn zo’n veertig projecten in het buitenland gepland. “Van al die projecten denk ik dat het laatste in Indonesië gebouwd zal worden, omdat het een belangrijk mijnbouwland is en er daardoor meer politieke banden zijn met steenkool”, zegt hij.

De twijfelaars

Enkele jaren geleden zette India nog volop in op steenkool, maar nu zijn er nog maar op 28 locaties projecten in de planningsfase. In 2019 daalde de elektriciteitsproductie uit steenkool met 3 procent en het aantal geplande projecten daalde met de helft, grotendeels door financieringsproblemen.

Maar in tegenstelling tot China heeft India geen net-zero-doelstelling. Miljoenen Indiërs moeten het nog altijd stellen zonder elektriciteit, en de gemiddelde klimaatafdruk van een Indiër is veel kleiner dan die van een Chinees. Dat geeft projectontwikkelaars op sommige locaties sterke argumenten om een centrale te bouwen, de industriële groei te ondersteunen en mensen uit armoede te halen.

Turkije heeft er met 29 geplande centrales nog eentje meer dan India. Maar het land heeft ook een lange traditie van annuleringen: in het voorbije decennium  werden 80 projecten geschrapt.

De liefde voor steenkool heeft vooral geopolitieke redenen. Sinds het neerschieten van een Turkse jet door Rusland in 2015, zijn er spanningen tussen beide landen en Turkije probeert minder afhankelijk te zijn van Russisch gas. Maar hernieuwbare energie is een veel populairder alternatief dan steenkool, en Turkije heeft meer dan genoeg zon, wind en vrije oppervlakte.

Pakistan is het derde land onder de twijfelaars, met negen geplande projecten. Het land bezit grote steenkoolreserves en een actieve lobby. Het invloedrijke militaire leiderschap heeft een sterke band met China, en dat maakt de kansen kleiner dat de projecten, die door China gebouwd zouden worden, geschrapt worden.

Maar tegelijk heeft de huidige premier Imran Khan zich al meer sceptisch uitgelaten over de Chinese steenkoolprojecten en wil hij sommige akkoorden heronderhandelen. In 2019 annuleerde het land al plannen voor een centrale van 2 miljard dollar.

Vietnam liet onlangs weten dat het de bouw van zes nieuwe steenkoolcentrales uitstelt tot 2030. Mochten die dan nog gebouwd worden, dan maken ze een grote kans de laatste ter wereld te zijn. Maar volgens Minh Thu Vu van Ieefa is de kans steeds kleiner dat ze er komen.

De provincies en gemeenschappen verzetten zich steeds nadrukkelijker, terwijl wind- en zonne-energie snel goedkoper en aantrekkelijker worden voor investeerders.

Recente bekeerlingen

Tot voor kort keken steenkool-exporterende landen naar Bangladesh als een van de landen die meer centrales zou bouwen. Maar de economische crisis dit jaar bracht de dure overcapaciteit aan het licht. En nu premier Sheikh Hasina wereldleiders probeert te overtuigen meer te doen om Bangladesh te redden van de impact van de klimaatverandering, wil ze graag zelf het goede voorbeeld geven.

Vijf centrales zijn al in aanbouw en zullen waarschijnlijk voltooid worden, maar elf geplande centrales worden waarschijnlijk geschrapt en dertien andere omgevormd tot gascentrale.

De Filipijnen hebben hun steenkoolcapaciteit de afgelopen tien jaar flink uitgebreid en plannen nog eens dertien projecten, vooral in het noorden van het land. Maar steenkool krijgt steeds meer tegenstand, ook van de machtige katholieke kerk, en de overheid kondigde deze maand een moratorium aan op nieuwe steenkoolcentrales.

Zuid-Afrika kon tijdens de apartheidsboycot moeilijk olie importeren en werd zo enorm afhankelijk van lokale steenkool. De mijnbouw blijft er een economisch erg belangrijke sector. Maar het land nam als enige groeiland ook een net-zero-doelstelling aan tegen 2050. Verwacht wordt dat de twee centrales in aanbouw, Kusile en Medupi, ook de laatste zullen zijn.

Polen haalt het overgrote deel van zijn elektriciteit uit steenkool en de machtige vakbonden willen dat ook zo houden, ondanks druk van de EU. Maar in september sloten de regering en de vakbonden een akkoord om de mijnbouw van steenkool stop te zetten tegen 2049. Vervolgens kondigde Polens grootste elektriciteitsproducent een omslag aan naar hernieuwbare energie. Critici vinden 2049 nog veel te ver, maar de aankondiging op zich maakt het moeilijker om nieuwe centrales te verantwoorden.

Japan, de derde grootste economie ter wereld, haalt bijna een derde van zijn energie uit steenkool. De nieuwe premier Yoshihide Suga kondigde onlangs een “fundamentele omslag” aan om het beleid rond steenkool in overeenstemming te brengen met de net-zero-doelstelling in 2050. Dat betekent dat het in Japan vooral de vraag wordt hoe snel bestaande centrales sluiten, en niet of er nieuwe gebouwd worden .

Zuid-Korea ten slotte bevestigde enkele dagen later dat het voor klimaatneutraliteit gaat. De pas herverkozen premier Moon-Jae zei dat het land “steenkool zal vervangen door hernieuwbare energie”. Korea haalt nu nog zo’n 40 procent van zijn energie uit steenkool.

Deze analyse verscheen oorspronkelijk op Climate Home News.