In 2020 telde ons land 470.000 mensen die al langer dan een jaar buiten strijd zijn. Op vijftien jaar tijd is hun aantal meer dan verdubbeld. Reken je er ook de mensen bij die minder dan een jaar arbeidsongeschikt zijn, dan bedroegen de uitgaven voor de ziekte-uitkeringen in 2019 al 8,6 miljard euro. In 2010 was dat nog 4,7 miljard euro, ofwel een toename met bijna zeven procent per jaar. Met de zware impact van de coronacrisis ziet het er niet naar uit dat die trend snel zal keren. ‘Het zou alle alarmbellen af moeten doen gaan, maar fundamentele oplossingen blijven voorlopig uit.’
Want achter de verontrustende cijfers zitten verhalen waar we vandaag minder goed zicht op hebben. CM Gezondheidsfonds vroeg het aan de mensen die arbeidsongeschikt zijn zelf. 4.350 CM-leden namen deel aan het onderzoek, dat plaatsvond net voor de coronapandemie. CM peilde daarbij naar hun problemen, noden en verwachtingen voor, tijdens en na de periode van arbeidsongeschiktheid.
Frappant: maar liefst 56 procent van de bevraagden is van mening dat hun werk (deels) mee verantwoordelijk is voor het feit dat ze uitgevallen zijn. Dat is vooral het geval voor mensen die kampen met een burn-out (90 procent) of een psychische aandoening (69 procent). Zij geven vooral de hoge werkdruk en slechte relaties met leidinggevenden op als reden voor hun afwezigheid. Ook mensen met ziekten van bewegingsstelsel of bindweefsel (bijvoorbeeld rugpijn) kijken vaak (64 procent) in de richting van hun job, al ligt bij hen de oorzaak vaker in de fysieke belasting. Algemeen is er ook een verband met de autonomie die iemand ervaart op de werkvloer. Wie zelf kan beslissen hoe hij zijn taken uitvoert, zal minder snel zijn werksituatie aanduiden als oorzaak van arbeidsongeschiktheid.
Ook al verschijnt iemand door ziekte of een ongeval niet meer op de werkvloer, toch kan ook dan de werkgever een rol spelen in het herstelproces. Langdurig zieken geven vooral aan dat het belangrijk is om de tijd te krijgen om te herstellen. Ook de steun van leidinggevenden en collega’s kan een verschil maken. Toch zegt niet eens de helft van de respondenten zich gesteund te voelen door collega’s. Maar vier op de tien ervaart steun van leidinggevenden.
De jongste jaren is er meer aandacht voor, maar toch botst ook wie het werk hervat, nog altijd op obstakels. Wie vraagt om minder uren te werken, een aangepaste job uit te oefenen of van flexibeler uren te genieten, kan die aanpassingen in veertig procent van de gevallen niet krijgen. En als de werknemer al minder kan presteren, voelt een op de vijf daarvoor geen begrip op de werkvloer.
‘We mogen niet met de vinger wijzen. Heel wat bedrijven en organisaties leveren vandaag stevige inspanningen om het werk werkbaar te houden’, verduidelijkt Luc Van Gorp. ‘Maar we kunnen niet om de feiten heen: als 470.000 mensen langdurig ziek zijn, dan is er wel degelijk meer aan de hand. Het zal een totaal-aanpak vergen om deze immense maatschappelijke uitdaging aan te gaan. Re-integratie op werkvloer is één kant van het verhaal, maar er zal veel meer nodig zijn. Wij moeten in eerste instantie voorkomen dat mensen arbeidsongeschikt worden en meer dan ooit inzetten op welzijn op de werkvloer. Mensen werken niet enkel om geld te verdienen. Een job geeft ook zin aan het leven, biedt mensen een sociaal netwerk om op terug te vallen en geeft de voldoening zich nuttig te kunnen maken voor de samenleving. Maar we moeten er dan wel alles aan doen om het werk leefbaar te houden. In plaats van ziek te maken, moet een job gezond houden.’
*De ziekteverzekering maakt officieel een onderscheid tussen primaire arbeidsongeschiktheid (minder dan een jaar buiten strijd door ziekte of een ongeval) en invaliditeit(meer dan een jaar buiten strijd). In de studie zijn beide groepen opgenomen.
