Elk jaar wordt er bijna honderd miljard dollar besteed aan de internationale handel in conventionele wapens. (*) De vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad – China, Frankrijk, Rusland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten – nemen daarvan meer dan de helft voor hun rekening.

Deze vijf staten zullen een cruciale rol spelen tijdens de onderhandelingen voor een doeltreffend Wapenhandelsverdrag van 18 tot 28 maart. De bescherming van mensenrechten moet de kern van het verdrag worden.

“De vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad zijn verantwoordelijk voor het overgrote deel van de grensoverschrijdende wapendeals. Het is dus niet meer dan normaal dat zij hun uiterste best doen om de onverantwoorde wapenhandel onder controle te krijgen”, zegt Helen Hughes, onderzoeker bij Amnesty International.

Voorkomen dat wapens in handen van mensenrechtenschenders komen

“Uit ons onderzoek blijkt dat zowel China, Frankrijk, Rusland, het VK als de VS ooit wapendeals afsloten die het plegen van gruweldaden mogelijk gemaakt hebben. Amnesty roept deze landen nu op om zich in te spannen voor een sterk Wapenhandelsverdrag dat moet voorkomen dat wapens nog in de handen van mensenrechtenschenders terechtkomen.”

De korte briefing ‘Major Powers Fuelling Atrocities‘ somt enkele wapentransfers op van elke van deze vijf staten naar landen waar de kans reëel is dat de wapens in kwestie zullen worden gebruikt om er ernstige schendingen van mensenrechten en internationaal humanitair recht te plegen.

VS: met voorsprong grootste wapenhandelaar

De Verenigde Staten, met voorsprong de grootste wapenhandelaar, voert regelmatig zogenaamde ‘non-standard ammunition’ uit naar bondgenoten. Deze wapens worden niet in de VS, maar elders gemaakt, vaak in de voormalige Sovjet-Unie of Oost-Europa.

In een contract van september 2012 belooft het Amerikaanse leger aan Jemen één miljoen kogels voor geweren van sluipschutters en duizenden raketwerpers en mortierbommen. De VS is daarmee Jemens grootste leverancier van militair materieel – in 2011 ter waarde van 4,8 miljoen dollar.
 
De VS is een van de landen die bepaalde types wapens en munitie wilde schrappen uit het ontwerpwapenhandelsverdrag dat in juli 2012 besproken werd. Amnesty International wil alle types van wapens en munitie die voor militaire en veiligheidsoperaties gebruikt worden, laten opnemen het nieuwe verdrag. Hetzelfde geldt voor aanverwant materieel, onderdelen en technologie.

“Het verdrag moet ook duidelijk vermelden dat landen geen wapentransfers mogen toestaan zodra er een reëel risico bestaat dat de wapens in kwestie zullen worden gebruikt om ernstige mensenrechtenschendingen of inbreuken op het humanitair recht te plegen of te faciliteren. Amnesty noemt dit de ‘Gouden Regel'”, zegt Brian Wood, wapenhandelsexpert bij Amnesty International.

China, Frankrijk, Rusland en VK

In China zijn het vooral staatsbedrijven die conventionele wapens uitvoeren. De afgelopen jaren leverden ze aan landen als Zimbabwe, Congo (DRC) en Soedan.

In juli 2011 zouden vertegenwoordigers van het Libische Khaddafi-regime naar Peking gereisd zijn om gesprekken te starten over de aankoop van wapens ter waarde van 200 miljoen dollar. Er is geen bewijs dat de wapens uiteindelijk effectief uitgevoerd werden, maar de Chinese bedrijven bleken wel bereid de regering van Khaddafi te bevoorraden niettegenstaande Libië op dat moment onderworpen was aan een VN-wapenembargo.

Frankrijk heeft aan Soedan voertuigen verkocht die gemilitariseerd kunnen worden (‘véhicules civils militarisables‘). In Soedan zijn ze effectief gebruikt door de Janjaweed, een militie die door de overheid gesteund wordt en ernstige mensenrechtenschendingen heeft gepleegd in de westelijke regio Darfoer.

Syrië kreeg vroeger het merendeel van zijn wapens en munitie van de Sovjet-Unie. Dat wordt nu voortgezet door Rusland, in geldwaarde de tweede grootste wapenhandelaar ter wereld.

Rusland en China hebben elke poging van de VN om sancties en een wapenembargo in te stellen tegen Syrië geblokkeerd. Zelfs toen in juli 2012 de situatie escaleerde in een zwaar intern gewapend conflict tussen de overheid en gewapende groepen van de oppositie.

De Russische regering blijft enorm vaag en dubbelzinnig over haar huidige wapentransfers naar Syrië. Amnesty heeft vastgesteld dat heel wat Russische en Sovjetwapens – van vliegtuigen tot clusterbommen – in Syrië gebruikt worden.

In het Verenigd Koninkrijk zijn er steeds meer aanwijzingen dat buitenlandse tussenhandelaars gebruik maken van Britse postbusbedrijven om wapens en munitie te kunnen leveren aan landen waar ze waarschijnlijk gebruikt zullen worden om ernstige mensenrechtenschendingen te plegen of te faciliteren.

Zo werd eind 2007, begin 2008 een internationale clandestiene bevoorradingsketen op poten gezet om via Kenia aan Zuid-Soedan een groot aantal Oekraïense tanks, kleine en lichte wapens en artillerie te leveren. Amnesty stelde in januari 2012 vast hoe de Oekraïense oorlogstanks, die helemaal niet geschikt zijn voor gevechten in de stad, gebruikt werden in dichtbevolkte streken in Zuid-Soedan.

“Het Wapenhandelsverdrag zal geen mirakeloplossing zijn tegen wapenmisbruik, maar het zou een eerste essentiële stap zijn naar meer veiligheid voor miljoenen mensen die vandaag in angst leven”, besluit Brian Wood.

Lore Van Welden

Lore Van Welden is mediaverantwoordelijke bij Amnesty International Vlaanderen vzw.

(*) Schattingen van de waarde van de globale wereldhandel in 2011 zijn gebaseerd op becijferingen van TransArms (VS).