In 2004 kocht ene Sakher
el-Materi een autohandel, genaamd Ennakl, gespecialiseerd in de import van
buitenlandse auto’s. De importquota’s voor zijn bedrijf werden door de
toenmalige president al snel versoepeld, waardoor hij vier keer zo veel mocht
importeren als tevoren en het bedrijf gedeeltelijk naar de beurs kon brengen
voor meer dan twee keer het aankoopbedrag.
Saillant detail: Ben
Ali was zijn schoonvader. El-Materi vluchtte tijdens de revolutie in 2011 uit
het land, maar zijn bedrijf is nog steeds de enige dealer van Volkswagen en
Porsche in Tunesië.
Macht van de familie
Dit verhaal is een
van de vele voorbeelden uit een nieuw rapport dat de Wereldbank gisteren
publiceerde. Het analyseert de macht van de familie van de president, die 23
jaar regeerde, over de economie. Het bekijkt 220 bedrijven die in de handen van
de familie waren, maar na de revolutie geconfisqueerd werden door de regering.
Ze droegen voor 3
procent bij aan de economie, maar kregen 21 procent van de netto winsten van de
private sector. Door gunstige regelgeving wisten familieleden van Ben Ali de
economie naar hun hand te zetten.
Dat ging ten koste
van anderen, zoals Mohamed Bouebdelli, die een private school had. Het was een
concurrent van de Internationale School van Carthago, opgericht door Ben Ali’s
vrouw, Leila Trabelsi. Bouebdelli’s school moest tijdelijk dicht omdat hij niet
aan de regels zou voldoen.
Volgens Bouebdelli
werden de regels speciaal veranderd om zijn bedrijf te schaden. Onder andere de
klassen moesten groter worden, en de belasting ging omhoog. “We wisten dat
Ben Ali onze school wilde vernietigen zodat de school van zijn vrouw geen
concurrent meer zou hebben”, aldus Bouebdelli.
Geen concurrentie
“Ben Ali’s
familieleden stroomden naar de sectoren waar dit soort barrières waren
opgeworpen”, zegt Antonio Nucifora, hoofdeconoom voor Tunesië van de
Wereldbank. “Zo konden ze supersuccesvol zijn, omdat er geen concurrentie
was. Als ze nieuwe sectoren ingingen, kondigde de president zomaar nieuwe
beperkingen af, om de concurrentie de kop in te drukken.”
In de mediabranche
liepen de belangen van de familie parallel aan de wens van de regering om geen
kritiek te krijgen. Radio- en tv-zenders waren op z’n minst gedeeltelijk in
bezit van een familielid. Zo was El-Materi, de autodealer, ook eigenaar van
Radio Zitouna.
Door het reguleren
van perskaarten en het verdelen van advertentie-opbrengsten, kon de regering de
hele sector toebedelen aan regeringsgezinde bedrijven. Dit zijn nog steeds de
bedrijven die, ook al zijn de eigenaren veranderd, de grootste en bekendste in
het land zijn.
Mentaliteitsverandering
Ben Ali en de
meeste van zijn familieleden zijn weg. Ben Ali zit in Saoedi-Arabië en el-Materi
op de Seychellen. Hun wetten zijn er echter nog. “De bureaucratie is
extreem log”, zegt Ramzi el-Fekih, de directeur van Viamobile, een bedrijf
voor telefonie en online betalingen. Zaken die hij moet invoeren, worden soms
maanden tegengehouden bij de douane.
Het ligt niet
alleen aan de regels, zegt hij. “Er moet een mentaliteitsverandering
komen. Het hele land is onderdrukt geweest. Wie macht had, misbruikte die. De
mensen die onderdrukt zijn, willen dat nu ook, en denken ‘ik heb nu de macht en
ik wil die gebruiken ook’.” De auto die hij wilde invoeren voor zijn
bedrijf werd tegengehouden, simpelweg omdat een douanebeambte het er niet mee
eens was.
“De houding
ten opzichte van bedrijven moet veranderen, om te zorgen dat we ze helpen om
dingen op te zetten.” Economische veranderingen zijn tot nog toe geen
prioriteit geweest voor de Nationale Grondwetgevende Vergadering. Er is echter hoop
dat, nu de grondwet is aangenomen, ook de regels voor het bedrijfsleven zullen
versoepelen.
“Er zijn veel
regels die niet de consument dienen en geen dwingende economische logica
hebben”, zegt Bob Rijkers, co-auteur van het rapport van de Wereldbank.
“Uiteindelijk betaalt het publiek de prijs van de privileges die door dit
soort regels zijn gecreëerd.”
Tristan Dreisbach en Robert Joyce
