Toen China op de valreep van de jaarwisseling haar grenzen opende, leek het hek van de dam. Een déjà vu voor wetenschappers en politici, maar het was tot mijn grote verbazing kersvers Italiaans premier Giorgia Meloni die als eerste opriep tot een gecoördineerde aanpak binnen de EU.

In afwachting van wat een moeilijke bevalling zou lijken, nam ze alvast zelf de touwtjes in handen: Italië voerde een testplicht in voor inkomende vluchten uit China. Al gauw volgden de andere landen van de Club Med. Het trauma van begin 2020 speelde zich waarschijnlijk als een horrorfilm voor hun ogen af, dus wachten op Brussel was volledig uit den boze. Zelfs een voorzitter van het Amerikaans Congres na vijftien stemrondes verkiezen is een makkelijker  klusje. Althans, dat had je gedacht.

Brussel die zich moeit met hoe de lidstaten hun gezondheidsbeleid  organiseren? Pure heiligschennis!

Tot mijn grote spijt voor de eurosceptici en de daar-in-Brussel-klavierhelden kwam de EU toch met een gecoördineerde aanpak op de proppen. Op woensdag 4 januari, na amper een week – en geloof me, de besluitvorming van de EU gaat nooit over een paar nachtjes ijs – kwam er witte rook uit de schoorstenen van het Quartier européen.

Na een spoedvergadering voor een ‘integrated political crisis response‘ zag een pan-Europese coördinatie het druilerige daglicht te Brussel. Een eerste pluim op de hoed voor het Zweeds voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie – wel nog vóór de officiële start van het politiek semester. Eureka!

Je vraagt je als lezer misschien af waarom ik überhaupt een vreugdekreet slaak bij een louter gecoördineerde aanpak tussen de EU-lidstaten die hen geen enkele verplichting oplegt. Toch is deze overeenkomst iets wat voor 2020 ondenkbaar was.

We’ve come a long way, want vóór  de COVID-19-pandemie was volksgezondheid een bevoegdheid waarvan Europa absoluut haar handen af moest houden. Brussel die zich moeit met hoe de lidstaten hun gezondheidsbeleid organiseren? Pure heiligschennis! Laat mij nu met volle overtuiging proclameren: de geesten zijn gerijpt. Of toch niet?

Rijpe geesten van onze politici zijn jammer genoeg onvoldoende. Het apparatus van de EU om  met pandemieën van een formaat als covid om te gaan, botst op haar limieten. De olifant in de kamer? HERA, voluit Health Emergency Preparedness and Response Authority, opereert  – en het woord zegt het zelf – bij noodsituaties zoals de COVID-19-pandemie om een Europees antwoord op de gezondheidscrisis te lanceren.

Dat een autoriteit als HERA volledig afhankelijk is van de politieke wil van de Europese Commissie, eerder dan een onafhankelijk agentschap dat direct kan reageren in zo’n noodgeval, is waar volgens vele experts het schoentje knelt.

Pas als we beseffen dat ook de klimaatcrisis aan de oorzaak ligt van nieuwe pandemieën, zijn de geesten rijp genoeg.

Als de geesten echt rijp blijken te zijn, mankeert het onze Europese leiders toch aan politieke wil om een EU-agentschap met volledige autonomie, en onder democratische controle, op te richten om snel en in het belang van de hele Unie te reageren in het geval van een bedreiging voor onze volksgezondheid.

Een halfslachtige autoriteit als HERA betekent geen volwaardige  gezondheidsunie. Het is uitkijken naar de aanstelling van de nieuwe Commissie in 2024 om te beoordelen of volksgezondheid prioriteit nummer één zal zijn voor onze leiders, want covid en andere virussen loeren om de hoek. Pas dan kan ik volmondig zeggen dat onze geesten gerijpt zijn.

Meer nog, pas als we beseffen dat ook de klimaatcrisis aan de oorzaak ligt van nieuwe pandemieën, zijn de geesten rijp genoeg. We’re on the highway to pandemic hell, om de woorden van António Guterres, secretaris-generaal van de VN, op de klimaattop in Sharm  el-Sheikh te echoën.

In tussentijd roep ik onze leiders op om aan één zeel te trekken, om coronanationalisme zoals we het in 2020 zagen en de grenzen binnen Schengen sloten, voor eens en altijd te begraven. Ook niet onbelangrijk is de nieuwe wind van sinofobie die door Europa waait.

Laat je niet leiden door populistische toogpraat als het over een zogeheten laks Europa, over onze volksgezondheid, covid of over China gaat.

Dat China haar grenzen weer opent, betekent niet dat we onze Europese grenzen klakkeloos moeten sluiten voor de Chinezen. Integendeel, zelfs hier is de COVID-19-pandemie nog niet voorbij. Kijk maar naar de overvolle ICU’s in Groot-Brittannië en de tripledemic van influenza, RSV en COVID-19 in ons eigen land.

Blijf vooral waakzaam en laat je niet leiden door populistische toogpraat als het over een zogeheten laks Europa, over onze volksgezondheid, covid of over China gaat.

Siebe Jonckheere is internationaal secretaris van de Jongsocialisten. Hij werkt daarnaast als inhoudelijk medewerker in het Europees parlement en specialiseert zich in het Europees gezondheidsbeleid. Dit opiniestuk schreef hij in eigen naam.