De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Welkom Zapatistas! 500 jaar verzet tegen kolonisatie in Latijns-Amerika
Egmont Ruelens

Welkom Zapatistas! 500 jaar verzet tegen kolonisatie in Latijns-Amerika

woensdag 25 augustus 2021 18:05
Spread the love

 

Een delegatie van 170 Zapatistas en leden van het CNI (Nationaal Congres van Inheemsen) uit Chiapas, Mexico is klaar om per vliegtuig de oversteek naar Europa te maken om de lang aangekondigde Viaje por la Vida (Reis voor het Leven) aan te vatten. Een jaar lang willen verschillende delegaties Europa bezoeken om ervaringen uit te wisselen, contacten te leggen, te luisteren. Vrijdag 13 augustus was lang aangekondigd als een cruciale datum. Op 13 augustus 1521 veroverde Hernán Cortés de hoofdstad van het Aztekenrijk, Tenochtitlán en luidde daarmee de plundering en kolonisatie van Latijns-Amerika in. 500 jaar later maken 501 Zapatistas de omgekeerde beweging en komen Europa ‘veroveren’.

Een kleine eerste delegatie van zeven Zaptistas stak in mei en juni net als Cortés per zeilboot de Atlantische oceaan over en was vrijdag 13 augustus aanwezig in Madrid. Niet alleen om 500 jaar kolonisatie te herdenken, maar vooral om 500 jaar verzet en rebellie te vieren. No nos conquistaron! Ze hebben ons niet veroverd!

Een tweede golf van 170 Zapatistas staat klaar om de oversteek per vliegtuig aan te vatten. Wanneer deze zullen aankomen is nog onduidelijk, omdat sanitaire en administratieve muren hun de toegang tot Europa ontzeggen. Voorlopig.

 

Videoverslag van de manifestatie in Madrid op 13 augustus 2021

(Video is te zien via https://www.caminoalandar.org/post/el-caminar-escuchando-del-ezln-en-tierras-insumisas-de-la-europa-de-abajo)

De Zapatistas zijn niet de enige verzetsbeweging in Latijns-Amerika die wil breken met het huidige politieke en economische systeem, maar hun geschiedenis en de vormen die hun verzet aannemen, zijn bijzonder. Hier volgt een korte schets van hun verhaal.

De gewapende opstand van het EZLN (Ejército Zapatista de Liberación Nacional, of Zapatistisch Leger van Nationale Bevrijding) brak uit op 1 januari 1994, in Chiapas, de armste, meest zuidelijke staat van Mexico met een aanzienlijke oorspronkelijke inheemse bevolking. De rebellie kwam als een grote verrassing, zowel in Mexico als daarbuiten. De datum viel samen met de ondertekening van het NAFTA (North American Free Trade Agreement), een vrijhandelsakkoord tussen Mexico, Canada en de Verenigde Staten. Om het vrijhandelsakkoord mogelijk te maken, duwde de Mexicaanse president Salinas in 1992 hervormingen door die het mogelijk maakten om gemeenschappelijke gronden toebehorend aan de inheemse volken (ejidos), te privatiseren. Deze landhervormingen vormden een directe aanleiding tot het conflict in Chiapas twee jaar later.

De Maya rebellen bezetten op enkele uren tijd verschillende steden in Chiapas, onder de strijdkreet Ya basta! (Nu is het genoeg!) Het EZLN eiste een einde aan de electorale fraude en politieke corruptie in Mexico, en de erkenning van de rechten van de inheemse bevolking, die sinds de invasie door de Spaanse conquistadores systematisch gediscrimineerd, opgejaagd, vermoord en van hun land beroofd worden. Dat kolonisatieproces ging ook na de onafhankelijkheid van Mexico onverminderd voort. Het EZLN beschouwt zich als de ideologische erfgenaam van Emiliano Zapata, de grote volksheld van de Mexicaanse revolutie in het begin van de 20e eeuw en wil zijn strijd voor land, vrijheid en rechten voor de inheemse bevolking voortzetten.

Ondanks oproepen tot het staken van het gewapend conflict, kreeg het EZLN al in januari 1994 erg veel steun van civiele en politieke bewegingen, zowel in Mexico als wijd daarbuiten, en luidde daarmee volgens sommigen de andersglobalistische beweging in. Haar woordvoerder, Subcomandante Marcos (El Sub), genoot al gauw de populaire status van een nieuwe Che Guevara. Na slechts twaalf dagen kondigde het EZLN een unilateraal staakt-het-vuren af en zette haar strijd om in een politieke, civiele beweging tegen het neoliberale beleid van de Mexicaanse regering en voor de erkenning van de rechten van de inheemse bevolking. Daarmee toont het EZLN al heel vroeg haar voortdurende interne dynamiek. De Zapatistas putten uit een traditie van 500 jaar verzet tegen onderdrukking en uitbuiting en tonen een verbazingwekkende capaciteit om zich steeds te vernieuwen en te herrijzen als politieke beweging, ondanks tegenslagen en periodes van schijnbare inactiviteit.

Het conflict met de Mexicaanse autoriteiten kende een volgende mijlpaal in 1996 met de akkoorden van San Andrés, die beloven de rechten van de inheemse bevolking in de grondwet op te nemen. Deze akkoorden zijn ondanks herhaalde politieke acties en campagnes van het EZLN, dode letter gebleven. In 2003 richtten de Zapatistas verschillende Caracoles op: centra met eigen vormen van autonoom inheems bestuur, met scholen, gezondheidsposten en coöperatieven, onafhankelijk van de Mexicaanse staat. Het uitbouwen van inheems zelfbestuur is voor de Zapatistas een prioriteit geworden. Hierbij is het niet het EZLN die de wet stelt, maar de bevolking zelf. Mandar obediciendo of gehoorzamend besturen is één van de adagia van het Zapatisme. De caracol (of slak) staat onder andere voor de langzame, maar vastberaden tred die de Zapatistas willen aanhouden in het uitbouwen van een wereld waarin vele werelden passen.

Sinds 1994 werd meer dan eens geprobeerd om de Zapatistas te labelen als (socialistische) anarchisten, libertaire Marxisten, communisten, communalisten en welke doosjes er nog bestaan onder de linkse ideologische zon. Hoewel onmiskenbaar anti-kapitalistisch gingen de Zapatistas elke vorm van ideologische classificatie uit de weg en hielden zich ver van academische discussies die linkse bewegingen vaak kenmerken. Hun strijd wortelt in 500 jaar inheems verzet en rebellie tegen onderdrukking en uitbuiting en kent een onmiskenbare inheemse onderstroom die niet onder een westers getinte ideologische banier te scharen valt. In 2005 verscheen La Sexta Declaración de la Selva Lacandona (de Zesde Afkondiging van het Lacandona Woud), die de huidige basis vormt waarop het Zapatisme steunt, en waarin het neoliberale beleid in Mexico en daarbuiten wordt geviseerd als destructief voor de natuur en de mens en waarin de Zapatistas iedereen uitnodigen, ongeacht de verschillen en tegenstellingen, om mee te werken aan een alternatief van onderuit.

Doorheen de decennia blijven de campagnes en acties van de Zapatistas verbazen en moeilijk te vatten in conventionele politieke analyses. Ze tonen, samen met de vaak poëtische teksten van de welbespraakte Subcomandante Marcos, later herdoopt tot Subcomandante Galeano, een groot gevoel voor symboliek. Een sterk voorbeeld daarvan vond plaats op 21 december 2012, het einde van de Maya kalender en volgens New Age voorspellingen, het einde van de wereld. Na een jaar schijnbare inactiviteit daalden 40.000 Zapatistas, mannen, vrouwen en kinderen, af uit de hooglanden van Chiapas om dezelfde steden die ze 19 jaar eerder hadden bezet, opnieuw in te nemen. Dit keer ongewapend en in een volslagen en indringende stilte vulden ze de straten en pleinen van Ocosingo, San Christobal, Comitan en andere steden. Even stil en onverwacht als ze waren gekomen, verdwenen de Zapatistas terug in de mist en de regen die hun aantocht had gecamoufleerd. Later die dag circuleerde een communiqué van Subcomandante Marcos.

“Heb je het gehoord? Het geluid van hun wereld die ineenstort. Die van ons die heropstaat. Democratie! Vrijheid! Rechtvaardigheid!”

Andere politieke acties die internationale aandacht kregen, waren een mars op Mexico Stad in 2001 of la otra campaña (de andere campagne) in 2006 waarin Subcomandante Marcos als delegado zero (afgevaardigde nul) Mexico rondreisde.

 

Een videoverslag van de stille mars in december 2012

In oktober 2020 verbaasden de Zapatistas opnieuw. In volle pandemie kondigden ze in zes communiqués een Viaje por la Vida, een Reis voor het Leven aan. Ze willen de vijf continenten doorkruisen, niet om een boodschap te verkondigen of een ideologie te verdedigen. Nog minder om een groot mediagebeuren uit te lokken, maar om elkaar te leren kennen en verhalen uit te wisselen, en bovenal om te luisteren, “vooral naar hen die in hun dagelijkse strijd de nodige tegenspoed hebben geleden. Want wat de sociale vraagstukken betreft, hebben wij veel waardering voor de analyse en de beoordeling van hen die hun huid riskeren in de strijd tegen de machine (van het kapitalisme).” (Communiqué La Travesia por la Vida) Ze komen Europa doorreizen, niet om te oordelen, te veroordelen, of te verkondigen maar om de ander te bedanken voor zijn bestaan. Want, zo gaan ze verder, het systeem wil ons doen geloven dat “de ander de vijand is: het verschil van geslacht, ras, seksuele of aseksuele identiteit, taal, huidskleur, cultuur, geloofsovertuiging of niet-geloof, wereldopvatting, lichaamsbouw, schoonheidsstereotype, geschiedenis. Rekening houdend met alle werelden die er in de wereld bestaan, zijn er praktisch evenveel vijanden, werkelijke of potentiële, als er mensen zijn.”

In de verschillende aankondigingen in aanloop naar hun Reis voor het Leven halen de Zapatistas thema’s aan die ook in Europa actueel zijn. Het patriarchaat, het geweld en de discriminatie tegen vrouwen en de structurele onderdrukking die wereldwijd een doodgezwegen genocide verhult. Gemiddeld worden ieder jaar wereldwijd 66.000 vrouwen gewelddadig vermoord. Zeker in Latijns-Amerika is feminicide een hardnekkige epidemie. Een tweede thema is de ecologische en sociale destructie die de klimaatcatastrofe met zich meebrengt. “Waarbij de ene ramp de volgende aankondigt en men lijkt te willen vergeten wat het systeem op zijn geweten heeft. En waarbij het ergste nog moet komen.” Verder klagen ze de muren en grenzen aan waarbinnen natiestaten zich verschansen en waar het gevaar en de wederopkomst van het fascisme een reële bedreiging vormt. Zowel binnen als buiten die grenzen zijn er mensen die door de megaprojecten van het kapitalisme, door de destructie van de natuur en door oorlogen hun thuisland verlaten en hier in Fort Europa niet welkom zijn. Ze verdrinken in de Middellandse Zee, of worden in overvolle vluchtelingenkampen gedumpt. Binnen de grenzen bestaan niet ze, en toch werken ze hier en proberen te overleven. Niet leven, maar overleven.

Afgelopen vrijdag, 13 augustus was lang aangekondigd als het hoogtepunt van hun Reis voor het Leven. Rendez-vous in Madrid! Op 13 augustus 1521 veroverde Hernán Cortés de hoofdstad van het Aztekenrijk, Tenochtitlán, en hiermee begon de kolonisatie en uitbuiting van Latijns-Amerika en haar volkeren, maar evengoed het verzet en de rebellie tegen deze bezetting. Na 500 jaar willen de Zapatistas laten zien dat ze niet veroverd werden. We zijn hier als inheemse volkeren van Latijns-Amerika! Nog steeds! No nos conquistaron!

Terwijl het kwik boven de 40 graden klom en Madrid kreunde onder een hittegolf, trokken enkele duizenden mensen op door de straten van de hoofdstad. “Zapata vive! La lucha sigue!” (Zapata leeft! De strijd gaat voort!) Een bonte stoet van mensen zonder papieren, inheemse bewoners van Latijns-Amerika, syndicalisten, en activisten die van over heel Europa waren afgezakt naar Madrid om dit symbolisch moment mee te vieren.

Helaas konden enkel de 4 vrouwen, 2 mannen en 1 “andere” (Marijose identificeert zich niet als man of als vrouw), van het “Eskadron 421” aanwezig zijn. Per zeilboot, La Montaña, staken zij vanuit Mexico de oceaan over en zetten voet aan land op 22 juni in Vigo, Galicië, in het continent dat ze aldus herdoopten tot Slumil K’ajxemk’op, wat in de Mayataal Tzotzil “Land in Opstand”, of “Niet Onderworpen Land” betekent. Zij vormen de eerste golf van 501 Zapatistas die het komende jaar in verschillende golven Europa zullen ‘heroveren’.

De tweede golf van 170 Zapatistas, leden van het CNI (Nationaal Congres van Inheemsen) en het Mexicaanse Volksfront voor de verdediging van Land en Water staan klaar om met het vliegtuig de oversteek naar Europa te maken hun Reis voor het Leven aan te vatten. Zij hebben hun missie en delegatie La Extemporanea (letterlijk: buiten de tijd, ongelegen) gedoopt, omdat de Mexicaanse staat hen het label extemporaneo gaf op de paspoorten die het de Zapatistas afleverde om naar Europa te reizen. Als inheemse volkeren zijn zij voor de Mexicaanse staat een ongelegen anachronisme. Na deze golf van de Fuerza Aerea Zapatista, zullen nog 2 golven van Zaptistische “invasie” in Slumil K’ajxemk’op volgen. Administratieve en sanitaire muren, opgetrokken door de Mexicaanse en Europese overheden, ontzeggen hen de toegang tot Europa. Voorlopig. Want komen zullen ze. Waar en wanneer valt af te wachten.

Om de Zapatistas alvast welkom te heten en de symbolische dag van 13 augustus te markeren, organiseerden verschillende collectieven in diverse Europese landen op 13 augustus gelijktijdig acties voor de ambassade van Spanje. Zo ook het RAZB (Netwerk ter Verwelkoming van de Zapatistas in België) voor de Spaanse ambassade in Brussel.

Foto: Actie van het RAZB (Réseau d’Accueil des Zapatistes en Belgique)

Na de manifestatie in Madrid, op de Plaza Colón, een emblematische plaats voor het extreem rechts in Spanje dat droomt van een nieuw Spaans koloniaal keizerrijk, richtten de leden van Eskadron 421 zich voor het eerst sinds hun aankomst in Europa rechtstreeks tot hun toehoorders. Een toespraak in zeven delen, zonder franjes, grote woorden of valse hoop. Ze richtten zich tot elk van ons, soms heel persoonlijk, in een taal zo eigen aan de Zapatistas.

Hier volgt een kleine bloemlezing. De volledige rede kan u hier nalezen.

“Als inheemse volkeren hebben wij geleerd dat je zaden kan uitwisselen. Je kan ze zaaien en ze groeien elke dag een beetje meer, volgens de zorg en de kennis van ieder. De dag van morgen rijpt niet in volle zon. Ze krijgt vorm, laat zich verzorgen en ontspruit in de stille schaduw van de vroege ochtend, wanneer de nacht nog maar nauwelijks wijkt. De aardschokken die de geschiedenis van de mensheid doen beven beginnen met een geïsoleerd Ya basta!, haast onmerkbaar. Een dissonante noot temidden van het tumult. Een barst in de muur.

Daarom zijn we niet gekomen met recepten of om visies en strategieën op te leggen, om illustere en vluchtige toekomstvisioenen te beloven, volle pleinen, kant-en-klare oplossingen. Noch kwamen we om jullie samen te roepen in prachtige bijeenkomsten.

We kunnen veel zaken bedenken die ons verdelen en ons tegenover elkaar plaatsen. Er zijn ruzies in onze families, in onze groepen, collectieven of organisaties. In onze wijk, in onze geografieën. Ieder kent een verdriet dat ons tekent. Een woede die ons beweegt. En dat verdriet en die woede zijn niet min. Ze zijn er zeker.

Waar wij als Zapatista volkeren van spreken is een doel, een motief, een maatstaf: het leven. Het gaat er hem niet om overtuigingen of de strijd op te geven. Integendeel. We denken dat de strijd van vrouwen, anderen (LGBTQ+, vert.), arbeiders, inheemse volkeren, niet enkel moet voortgezet worden, maar dat ze zich moet uitdiepen en radicaliseren. Iedereen staat tegenover één of meerdere koppen van de Hydra (van het kapitalisme, vert.).

In deze tijden zijn we getuige van een gigantische vernieling; die van de natuur, de mensheid inbegrepen. En onder het puin, onder de as, de modder, het vuile water, de pandemieën, de uitbuiting, de minachting, de plundering, de misdaad, achter het racisme en de onverdraagzaamheid, vinden we mensen die geen leven meer hebben. En ieder mensenleven is een verhaal dat verdraait wordt in een nummer, een statistiek, en dat vergeten wordt. De toekomst, de geschiedenis die nog moet komen, is, zoals het heden, een reële nachtmerrie. En wanneer we denken dat het niet meer erger kan, komt de werkelijkheid ons een slag in het gezicht geven.

En zo, in iedere hoek van de planeet, in ieder hart dat slaat, vinden we een verdriet van vandaag en één dat nog moet komen. Maar ook een verzet, een rebellie, een strijd voor het leven. Want leven is niet alleen niet sterven, niet alleen overleven. Leven als menselijke wezens is leven in vrijheid. Leven is kunst, het is wetenschap, vreugde, dans. Leven is strijd.

Want leven is niet alleen niet sterven, niet alleen overleven. Leven als menselijke wezens is leven in vrijheid. Leven is kunst, het is wetenschap, vreugde, dans. Leven is strijd.

En toch is er iets veranderd. De pijn van de aarde, van de natuur heeft zich bij de onze gevoegd. En daar kunnen we dan al niet mee eens zijn. We kunnen zeggen dat het niet zeker is, dat aan pandemieën een einde komt, dat de rampspoed zal ophouden, dat de wereld en ons leven in deze wereld weer zal zijn als voorheen. Hoewel voorheen al een verleden van pijn, vernieling en onrechtvaardigheid was. Wij als Zapatistas denken van niet. Dat het niet enkel niet zo zal zijn als voorheen, maar dat het nog erger wordt. Wij als Zapatistas gaven de verantwoordelijke van het kwaad een naam en noemden het “kapitalisme”. En ook zeggen wij dat het enkel met de totale vernietiging van dit systeem mogelijk zal zijn, dat eenieder, op zijn of haar manier en volgens zijn of haar eigen tijd en plaats iets anders zal kunnen uitbouwen. Niet perfect, maar wel beter.

En we zien iets, we horen iets, we weten iets van wat er aan het gebeuren is en van wat er staat te gebeuren. En daarom zijn we op reis. Omdat we denken en weten dat we niet de enige zijn die vechten, dat we niet de enige zijn die zien wat er aan het gebeuren is en wat er gaat gebeuren. Onze uithoek in de wereld is een kleine plek van strijd voor het leven. We zijn op zoek naar andere plekken en we willen van hen leren.

Dit is een van de weinig keren dat we het woord zullen nemen in een optreden waarbij weinigen spreken en velen luisteren. En we nemen er gebruik van om jullie respectvol te vragen: vertel ons je verhaal. Het is niet van belang of het groot of klein is. Vertel ons je verhaal van verzet, van opstand. Jullie verdriet, jullie woede, jullie “ja!” en “nee!”. Omdat wij als Zapatistas gekomen zijn om te luisteren en te leren van de verhalen in iedere kamer, in ieder huis, in iedere wijk, in iedere gemeenschap, in iedere taal, in iedere vorm en zonder vorm.

Omdat we, na zoveel jaren, hebben geleerd dat in iedere opstandigheid, in iedere rebellie, in ieder verzet er een schreeuw voor het leven schuilt. En voor ons Zapatistas komt alles daarop neer: op het leven. En wanneer op een dag iemand jullie zal vragen: “Waarom kwamen de Zapatistas?”, zullen jullie samen kunnen antwoorden, zonder schande voor jullie en zonder schaamte voor ons: “Ze kwamen om te leren.”

Vijfhonderd jaar later, kwamen de Zaptistas om naar ons te luisteren.”

 

Welkom Zapatistas!

Welkom leden van het CNI (Congreso Nacional Indìgena), de Raad van Inheemse Regeringen en het Volksfront voor de verdediging van land en water!

 

Vanuit de laagvlaktes van Slumil K’ajxemk’op, geografie België

Egmont Ruelens, lid van het RAZB

www.viajezapatista.eu

www.viajezapatista.be

 

Enkele bronnen voor wie meer wel lezen:

www.enlacezapatista.ezln.org.mex

https://www.revue-ballast.fr/la-reapparition-zapatiste/

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!