De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

“Wel Meneer Macron, tevreden?” – kritiek op het hyperpresidentiële regime van Frankrijk.

“Wel Meneer Macron, tevreden?” – kritiek op het hyperpresidentiële regime van Frankrijk.

zaterdag 7 mei 2022 06:44
Spread the love

M. Wieviorka op de cover van zijn boek “Pour une démocratie de combat”, 2020

 

De gereputeerde Franse socioloog Michel Wieviorka richt zich in een essay in briefvorm tot de president van zijn land. Zijn boek draagt de schampere titel: “Alors Monsieur Macron, heureux?” Het eerste punt dat hij aanpakt, is de beperking van de vrijheden tijdens het bewind van Macron, en de aftakeling van de democratie. Het parlement is gemarginaliseerd, het registreert alleen nog maar de vragen van de president of van de minister van binnenlandse zaken, stelt de auteur. De besluitvorming, o.a. over de aanpak van de Covidpandemie, gebeurde en gebeurt in het geheim. Het gebruik van de uitzonderingstoestand is alledaags geworden, de volmachten die die situatie geeft aan de president zijn helemaal geen uitzondering meer, maar permanent en gewoon. Is er nog een weg terug uit deze autoritaire, ondemocratische manier van regeren? Wieviorka stelt de president de suggestieve vraag: “Zult u de man zijn die als democraat de democratie van ná de uitzonderingstoestand uitdenkt en voorbereidt?”

 

De kritiek van Wieviorka sluit aan bij en verwijst naar het recente boek van de hoogleraar publiek recht Stéphanie Hennette Vauchez over de democratie in noodtoestand: “La démocratie en état d’urgence, Quand l’exception devient permanente”. In dit fundamentele en goed onderbouwde werk behandelt de schrijfster o.a. de “hyper-presidentialisering” van het Franse staatsbestel.

         Stéphanie Hennette Vauchez

Frankrijk had, met de wetgeving van 1958 die de Vijfde Republiek definieerde, al een sterk presidentieel regime. De president kreeg bijzonder veel macht en kon in sterke mate de politieke koers van het land bepalen. Toch waren daarbij controle-instanties ingebouwd. De al van 1947 daterende  CNCDH (Commission Nationale de Consultation des Droits de l’Homme) moest de president bijstaan voor het respecteren van de mensenrechten, en de in de grondwet gecreëerde Défenseur des Droits moest waken over “het respecteren van de rechten en vrijheden door de bestuursorganen van de staat, de gewestelijke groeperingen, de openbare instellingen en elke instantie belast met openbare dienstverlening.”

 

Zowel die commissie voor mensenrechten als de Verdediger van de mensenrechten hebben gewaarschuwd voor de bedreiging van de burgerlijke vrijheden door de wetten en maatregelen tegen het terrorisme sinds de aanslagen van 2015. Zij signaleerden achteruitgang van de vrijheden en achteruitgang van de rechtsstaat en de Défenseur ook de “besmetting” van het juridische bestel door de noodtoestand. Maar, zo merkt Hennette Vauchez op, dat was allemaal preken in de woestijn. De CNCDH zowel als de Défenseur werden niet om advies gevraagd, voelden zich gepasseerd, en klaagden dat aan in de media.

De Ministerraad buiten spel gezet door een Raad voor Defensie en Nationale Veiligheid

 

Dat buiten spel zetten van de beide instanties voor controle en advies was geen toeval, maar strategie. Tijdens de Covidcrisis was dat goed te observeren. De communicatie daarrond was een duidelijk teken van de concentratie van de macht in de persoon van de president. Hijzelf communiceerde over de beslissingen en de genomen maatregelen op de televisie, niet minder dan negen keer. De persconferentie van de premier kwam op de tweede plaats.

 

Daarachter zat ook een verschuiving in de werking van het staatsbestuur. De Franse grondwet bepaalt dat de Ministerraad de plaats is waar het beleid besproken en bepaald wordt. Maar Macron omringde zich met de CDSN (Conseil de Défense et de Sécurité Nationale) om het beleid te bepalen, en dat werd vervolgens meegedeeld aan de Ministerraad, zodat die alleen nog kon registreren wat er was vastgelegd. Maar maakt dat een verschil? Jazeker, een groot verschil.

 

Die Raad voor de Landsverdediging en de Nationale Veiligheid bestaat uit het staatshoofd, de premier en de ministers van Defensie, Binnenlandse Zaken, Economie en Buitenlandse Zaken, en uitgenodigde personen. Het organisatiemodel is afgekeken van de Generale Staf van het leger, met als doel een korte bevelslijn en de mogelijkheid tot snelle actie. De werking ervan is geheim: geen bekendmaking, geen transparantie, geen verslagen en geheimhoudingsplicht voor de deelnemers, geen bekendmaking van de lijst van deelnemers. Daarmee onttrekt dit alternatief voor de constitutionele Ministerraad zich aan elke controle en elk inzicht in zijn werking.

 

De Raad was al opgericht onder Macrons voorganger Hollande tijdens het jaar van de aanslagen 2015 en zijn frequentie, oorspronkelijk af en toe volgens de omstandigheden, werd na de terreuraanslagen van Nice in 2016 opgedreven tot wekelijks. Macron maakte er een intensief gebruik van, en behandelde de Covidcrisis in dit niet-constitutionele orgaan, waarbinnen hij een subgroep “Conseil de défense sanitaire” oprichtte om daarmee om te gaan. Allemaal buiten de openbaarheid, de democratische controle en de transparantie.

 

De noodtoestand als middel tot autoritair regeren

 

Elders binnen de instellingen omzeilde Macron de bestaande instanties voor gezondheidszorg door parallelle nieuwe organen op te richten. Er was al een Santé Publique France, een Haut Conseil de la Santé Publique, een Haute Autorité de Santé, een Agence Nationale de Sécurité Sanitaire, maar Macron schiep daarnaast (en daartegen?) een Conseil Scientifique, en een CARE (Comité Analyse Recherche et Expertise).

 

Ook het parlement werd omzeild. Over de invoering van StopCovid hoefde bijvoorbeeld niet gestemd te worden, wat de fractieleider van de meerderheid in het parlement verantwoordde met de stelling: “Een stemming zou niets toevoegen aan de zaak.”

 

De manifeste aftakeling van de democratie door de geheimhouding, het onttrekken van de controle op de besluitvorming aan de daarvoor bevoegde instanties, het marginaliseren van het parlement en het zichzelf op de voorgrond plaatsen van de president, maakten heel wat kritiek los, zowel in Frankrijk zelf als daarbuiten. Vooral het permanent maken van de noodtoestand die de president en de regering met volmachten laat werken, werd daarbij geviseerd. Niet alleen omdat de procedures ondemocratisch zijn en zich aan verantwoording en controle onttrekken, maar ook door de kans op misbruik. Of het daadwerkelijke misbruik: in 2015 werd, tijdens de “noodtoestand” van de terroristische aanslagen onder Macrons voorganger Hollande, ecologistische militanten huisarrest opgelegd, wat leidde tot een kritisch rapport van de Verenigde Naties.

 

Michel Wieviorka, Alors Monsieur Macron, heureux?, éditions Rue de Seine, maart 2022, 117 p.

 

Stéphanie Hennette Vauchez, La démocratie en état d’urgence, Quand l’exception devient permanente, Le compte à rebours/Seuil, januari 2022, 215 p. (Naast de tekst van Hennette Vauchez (153 p.) bevat dit werk ook een gesprek met deze juriste en aanvullende teksten van Mireille Delmas-Marty en Thibaud Lanfranchi.)

Zie ook het interview met de hoogleraar in Le Monde:

https://www.lemonde.fr/idees/article/2022/01/21/stephanie-hennette-vauchez-l-etat-d-urgence-permanent-subvertit-en-profondeur-l-etat-de-droit_6110344_3232.html

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!