President Cyril Ramaphosa: "Dit is vaccinapartheid". Foto: @PresidencyZA
IPS

Weigering EU opheffing patenten vaccins voor Afrika is vaccinapartheid

Zeventig Afrikaanse staatshoofden en regeringsleiders kwamen op 17-18 februari aan een top met de EU in Brussel met één hoofdeis: vrije vaccinpatenten. Afrika werd echter opnieuw gedumpt door een zelfingenomen EU, die alleen bezorgd is over zijn tanende overmacht in Afrika ten overstaan van China. Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa noemt de EU-houding vaccinapartheid

vrijdag 18 februari 2022 18:27
Spread the love

 

De EU wil zijn invloed op het naburige continent vergroten ten koste van China, door economische, politieke en militaire partnerschappen af te sluiten. Afrikaanse leiders, met de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa op kop, plaatsten daar hun dringende vraag tegenover om de intellectuele eigendomsrechten op covid-19-vaccins tijdelijk op te heffen.

Vaccinapartheid

De Afrikaanse leiders verwijten de EU winst boven solidariteit te verkiezen door vaccins voornamelijk aan rijke landen te verkopen terwijl maar een fractie naar Afrika wordt geëxporteerd.

Van de ongeveer 10 miljard vaccindoses die tot nu toe wereldwijd werden verdeeld, kwam amper 3,5 procent in Afrika terecht. Rijkere landen kochten meer dan driekwart van de voorraad op.

Als gevolg is slechts 11 procent van de Afrikaanse bevolking volledig gevaccineerd, tegenover 70 procent in Europa en ongeveer 50 procent gemiddeld wereldwijd. Meer dan 83 procent van alle Afrikanen heeft nog steeds geen eerste coronaprik gekregen.

Die vaccinongelijkheid – president Ramaphosa noemt het “vaccinapartheid” – kost mensenlevens op het continent, maar laat de pandemie ook nodeloos lang aanslepen in de rest van de wereld. Zolang het virus in een grote populatie verder kan woekeren verhoogt immers het risico op meer besmettelijke en resistente varianten.

Het Covax-initiatief van de VN, waarbij rijke landen en farmabedrijven vaccins doneren aan lage-inkomenslanden, behaalde in 2021 nog niet de helft van zijn doelstelling. Naast productieproblemen in India, hekelt topman van de vaccin-alliantie Gavi José Manuel Barroso ook “rijke landen die vaccins hamsteren en fabrikanten die geen prioriteit gaven aan vaccingelijkheid”.

Diplomatiek steekspel

Daarom wil Afrika zelf eigen vaccins kunnen produceren. Een tijdelijke opheffing van de patenten en het delen van technologie zou een rechtvaardige verdeling van vaccins sterk ondersteunen, volgens experts.

Dit heet in het jargon een TRIPS-vrijstelling1, naar het belangrijk verdrag van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) inzake intellectuele eigendom. In die overeenkomst wordt ook de geheimhouding van chemische formules en dergelijke meer geregeld.

Foto: Miguel Tremblay/Public Domain

Er ligt een voorstel voor een dergelijke TRIPS-vrijstelling op tafel bij de WTO, dat werd ingediend door Zuid-Afrika en India in 2020. Het geniet de brede steun bij een meerderheid van de leden waaronder de VS, maar de EU en Groot-Brittannië blokkeren het voorstel al anderhalf jaar.

Ook toen de Afrikaanse Unie (AU) in de aanloop naar de top deze vraag herhaalde, zette de EU de hakken in het zand. Brussel wil de lokale productiecapaciteit wel versterken, maar zonder de eigendomsrechten tijdelijk op te heffen.

“De stugge houding van de EU komt voornamelijk door de pharmalobby die zeer sterk aanwezig is in Brussel”, zegt Marc Maes, expert Internationale Handel bij ngo 11.11.11. De lobbywaakhond Corporate Europe Observatory spreekt van een “bijna symbiotische relatie met EU-beleidsmakers”.

Jaarlijks spendeert de farmaceutische industrie minstens 36 miljoen euro aan een klein leger van 290 lobbyisten. “Europa huisvest dan ook heel wat grote spelers en het wordt als strategisch belangrijk gezien door de Europese Commissie om die industrie te beschermen”, aldus Maes.

Compromis

Na moeizame onderhandelingen kwamen Ramaphosa en Europees commissievoorzitter Ursula von der Leyen op 18 februari 2022 naar buiten met een compromis. Zoals verwacht is er geen sprake van een TRIPS-vrijstelling, maar zal de EU wel een veelbelovend project steunen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Zes Afrikaanse landen – Egypte, Kenia, Nigeria, Senegal en Tunesië en Zuid-Afrika – zullen technologie en opleidingen krijgen om mRNA-vaccins (de vernieuwende technologie achter de vaccins van Pfizer en Moderna) te produceren.

Foto: afrigen.co.za

In Kaapstad heeft de WHO in samenwerking met het Afrikaanse biotechbedrijf Afrigen een soort kenniscentrum opgericht om zelf mRNA-vaccins te ontwikkelen, op basis van het deeltje van de formule van het Moderna-vaccin dat wel publiek beschikbaar is. Eerder deze maand kon Afrigen aankondigen dat het de “vaccincode gekraakt had”, en zo een eigen vaccinkandidaat ontwikkeld had (zie Zuid-Afrika wordt verdeelcentrum voor coronavaccins in Afrika).

Hinderpalen

Op termijn kan dit project de zelfredzaamheid van Afrika op vlak van vaccins enigszins bevorderen, maar er zijn nog belangrijke hinderpalen. In het allerbeste scenario komt de prik van Afrigen ten vroegste in 2024 op de markt.

Tenminste als het kandidaat-vaccin alle testfases met glans doorstaat en dan moet nog blijken of het even doeltreffend is als andere vaccins. Mits Moderna technologie en knowhow zou willen delen, zou die tijdspanne drastisch verkort kunnen worden, zegt Artsen Zonder Grenzen in een reactie.

Bovendien kan Moderna alsnog roet in het eten gooien. Gisteren maakte persagentschap Reuters bekend dat het bedrijf onlangs nieuwe patenten heeft aangevraagd in Zuid-Afrika. Waarnemers vrezen dat dit erop kan wijzen dat Moderna zal proberen te voorkomen dat de Afrikaanse vaccinhub een eigen versie van het mRNA-vaccin maakt.

Om de Afrikaanse vaccinhubs, die zowel productie- als opleidingscentra moeten worden, doeltreffend te laten werken, moeten ze toegang hebben tot de knowhow en de technologie achter de bestaande vaccins.

C-TAP is een platform waar fabrikanten en universiteiten vrijwillig kennis en gegevens kunnen delen over geneesmiddelen. Maar tot nog toe heeft geen enkel groot farmabedrijf daar een betekenisvolle bijdrage aan geleverd inzake covid-vaccins. Een TRIPS-vrijstelling zou dit probleem oplossen.

Tegenstellingen in Europese solidariteit

President Ramaphosa verwelkomde de EU-steun om de lokale productiecapaciteit op te krikken, maar wees tegelijk op de tegenstellingen in de EU-inspanningen voor vaccingelijkheid.

“Nu kom ik tot een ongemakkelijk punt”, zei Ramaphosa na het obligate dankwoord. “Regeringen die het echt serieus menen met het streven naar wereldwijde toegang tot vaccins, zouden ervoor moeten zorgen dat ons voorstel omtrent de TRIPS-vrijstelling goedgekeurd wordt, in plaats van zich te verschuilen achter intellectuele eigendomsrechten en het winststreven winst van de fabrikanten”. De Zuid-Afrikaanse president voegde eraan toe dat donaties nooit een duurzame manier kunnen zijn om veerkracht op te bouwen.

Winsthonger

Kristof Decoster doet onderzoek aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen naar internationaal gezondheidsbeleid. Hij onderschrijft grotendeels het standpunt van Ramaphosa.

Hoe COVID-19 vaccins de winsten van pharmabedrijven veranderden. Tabel: statista.com

“Met de Zuid-Afrikaanse vaccinhub is er zeker sprake van vooruitgang, maar zoals Ramaphosa aangeeft zou het project een stuk beter functioneren indien het gecombineerd wordt met een TRIPS-vrijstelling”, zegt hij via e-mail. “Het is uiteraard geen toeval dat de EU dit afblokt.”

Hij wijst erop dat er wel een aantal positieve aspecten zijn aan de EU-steun. Zo wordt er naast de financiële steun ook ingezet op de creatie van een breder ecosysteem voor vaccinproductie en stelt de EU expertise ter beschikking op vlak van regelgeving.

“We worden geconfronteerd met een wereldwijde pandemie waar we nog lang mee zullen moeten leven”, zei Ramaphosa nog op de persvoorstelling.

“Het enige wat we vragen is een TRIPS-vrijstelling die beperkt is in de tijd, om landen die moeilijk aan vaccins geraken toegang te geven tot vaccins. We spreken hier over de levens van honderden miljoenen mensen, tegenover het winststreven van een paar bedrijven. Het is onaanvaardbaar dat Afrika voortdurend achter in de rij staat als het gaat om toegang tot medicijnen.”

 

Note:

1   Het WTO-verdrag over Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS) regelt intellectuele eigendoms- en reproductierechten op uitvindingen en toepassingen van allerlei aard, van machine-onderdelen tot geneesmiddelen.

IPS

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!