Eneco-woordvoerder Mark Van Hamme vond het “zeer zuur” om donderdagmiddag onder zeer gunstige winden de windmolens van het grootste windpark van ons land stil te leggen. “Er is zoveel productie uit kernenergie dat we verplicht worden om af te schakelen. Hernieuwbare energie zou juist voorrang moeten krijgen op het net.” En op een manier heeft hij gelijk: ons net is nog niet voldoende afgestemd op wind-en zonne-energie, kerncentrales kunnen nu eenmaal niet even aan- en uitgezet worden. Zijn bedrijf heeft een winstoogmerk en dan is het niet meer logisch om energie te blijven produceren wanneer de prijs onder nul zakt.
Allemaal feiten. Toch. Temidden een escalerende klimaatcrisis wordt windenergie weggegooid, dat is ook een feit. We kunnen rekening houden met de technische en economische omstandigheden van die verkwisting, maar mogen we dan ook nog verontwaardigd zijn? Mogen we ons dan ook nog afvragen hoe we in een systeem terecht zijn gekomen waar dit soort omstandigheden tout court mogelijk zijn?
Marktlogica en klimaatopwarming
Ga het maar eens goedpraten. Zeg mij dat de ‘vrije’ markt nu eenmaal zo werkt, dat wanneer we het goed doen, we een overschot hebben, de prijs teveel zakt en er massa’s energie, producten, arbeiders … overboord gegooid moeten worden. Maak het ingewikkeld, zorg dat ik niet de juiste expertise heb om hier kwaad om te worden. Staar u blind op de technische aspecten en leidt mijn aandacht af van een systeem dat volkomen irrationeel is geworden. Vertel mij nog eens hoe we de opwarming van onze aarde pas op kunnen lossen wanneer er winst op gemaakt kan worden. Sus mij in slaap met het verhaal over hoe wij de klimaatcrisis onder ogen gaan zien onder de heersende logica van de winst. Lang leve het kapitalisme.
Ja, natuurlijk is er altijd nuance te vinden. Daar moeten we het absoluut ook over hebben: toegang tot de energiemarkt, opslagcapaciteiten, verschillen qua performantie tussen verschillende energiebronnen … Maar nogmaals: dat mag ons niet verhinderen er ook meer dan de technische nuances in te lezen. Dat mag ons niet beletten te zien hoe er iets grondig mis is met de manier waarop onze economie in het algemeen geregeld is (of liever: niet geregeld is). Dat mag ons niet beletten de verliezen (tijd, energie, mensenlevens) te tellen zolang we nog klimaatvriendelijk proberen te worden op een winst-vriendelijke manier.
Marktlogica tijdens een pandemie
Want anders vallen we elke keer uit de lucht. Toen aan het begin van de pandemie miljoenen kilo’s voedsel werden weggegooid, terwijl miljoenen wereldwijd hun banen verloren en tot honger veroordeeld werden, toen ondanks het massaal schrappen van vluchten duizenden lege vliegtuigen in de lucht bleven ,omdat dat goedkoper was dan ze aan de grond te houden … Elke keer is er wel expertise te vinden om ons op het hart te drukken dat de markt nu eenmaal zeer ingewikkeld is, dat we niet zomaar kunnen denken dat het anders kan, dat het anders moet.
Een ander voorbeeld: het idee dat er patenten moeten bestaan op corona-vaccins. Woensdagavond zaten EU-parlementsleden Marc Botenga (PVDA) en Johan Van Overtveldt (N-VA) tegenover elkaar in Terzake. Botenga’s vraag was zeer helder: waarom houden we midden in een pandemie vast aan het patentrecht op vaccins? Waarom beletten we talloze bedrijven en staten om ook vaccins te gaan produceren? Puur om het monopolie en de winsten van een aantal farmareuzen te beschermen? Is dat de juiste prioriteit op dit moment?
Van Overtveldts reactie: “Je moet hier zéér genuanceerd mee omgaan.” Gelukkig wist Botenga vanuit heel sterke dossierkennis steeds te counteren. De vergoelijkingen van Van Overtveldt bereikten dan ook een steeds hogere graad van abstractie. Of er niet vanuit de EU geëist kan worden om het patentrecht open te stellen, eventueel tegen een prijs: “Wat dat betreft ben ik niet in het rijk der goden” …
Informeren of vergoelijken?
Technische en gespecialiseerde kennis in handen van experts heeft een belangrijke rol in onze democratie: informeren. We mogen hen daar dankbaar voor zijn. Maar laten we ook beducht zijn voor wanneer dat informeren verglijdt tot het vergoelijken van ‘hoe de dingen nu eenmaal zijn’ en het versperren van de weg naar alternatieven. Het gevaar is namelijk dat we ons blind staren op de technische problemen die er in het heden bestaan, zonder ook een andere toekomst te eisen en te eisen dat expertise en techniek daarvoor ten dienste worden gesteld.
Wees er dus voor beducht wanneer een groene energie-baas temidden een klimaatcrisis zegt dat hij “verplicht” was om massa’s energie weg te gooien. Er zal op het niveau van zijn rol als manager in een vrije markt een zeer rationele, technische uitleg voor zijn. Jammer dat hij die rol moet spelen. Maar laat u dat niet beletten ook vragen te stellen op het niveau van de samenleving, en een wereld op haar kop te zien.
