De demonstraties waren de grootste sinds het begin van het volksoproer ruim een maand geleden. Volgens de overheid zijn in totaal 29 mensen omgekomen in de protesten; mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International noemen een dodenaantal van ruim 40. 

“Het is opvallend dat [de protesten] vrijwel continu doorgaan, ze vinden elke dag plaats”, zegt Soedan-kenner Eric Reeves via e-mail. “Deze demonstraties zijn de grootste in de postkoloniale geschiedenis van Soedan.”

Het is al langer onrustig in Soedan. De regering voerde in januari 2018 op aandringen van het IMF economische hervormingen door, waardoor de brood- en benzineprijzen fors stegen en de Soedanese pond een vrije val maakte. Gedurende het jaar braken sporadisch demonstraties uit tegen de gestegen prijzen.

Furie van het volk

De situatie escaleerde op 19 december vorig jaar in de stad Atbara, ten noorden van Khartoem. Overheidsgebouwen werden aanvallen en in de brand gezet. De demonstranten keerden zich nu directer tegen het regime van Al Bashir, en eisten zijn aftreden. De beroemde slogan van de Arabische Lente-protesten in 2011 – ‘het volk wil de val van het regime’ – werd alom geroepen. 

De protesten verspreidden zich snel over verschillende steden in het land en bereikten ook de hoofdstad Khartoum. Deze week werd zelfs in het afgelegen Darfoer geprotesteerd tegen Al Bashir. Verschillende oppositiepartijen en vakbonden, verenigd in de Soedanese Associatie van Professionals, hebben zich actief achter de protesten geschaard.

“In het begin werd gezegd dat de protesten voortkwamen uit de prijsstijgingen, maar de echte reden is dat mensen al dertig jaar lijden onder onrechtvaardigheid, tirannie, en armoede”, zegt de politiek bevlogen zangeres Asia Madani. Vanuit haar huidige woonplaats Cairo heeft Madani nog veel contact met haar familie en vrienden in de stad Wad Madani, ten zuiden van Khartoum. “Wat we nu zien is de furie van het volk, mensen uit alle segmenten van de maatschappij komen de straat op om het regime van Bashir af te wijzen”, zegt ze.

Artsen doelwit politie

Politie heeft met harde hand gereageerd op de onrust. Demonstraties worden met traangas of zelfs met kogels uit elkaar gedreven, en oppositieleden worden massaal gearresteerd. Het regime lijkt het in het bijzonder op artsen gemunt te hebben, berichtte de Arabische website The National.

De politie is verschillende keren in ziekenhuizen binnengevallen waar gewonde demonstranten werden behandeld en arresteerde tientallen artsen. Een arts werd zelfs doodgeschoten op 18 januari. In vorige volksopstanden, zoals in de jaren ’80, speelde de artsenvakbond een belangrijke rol.

De president zelf weigert toe te geven aan de eis van de demonstranten en zegt dat presidentsverkiezingen gepland in 2020 het moment zijn voor het volk om zich over zijn toekomst uit te spreken. Eerdere verkiezingen waren echter een eenmansshow waar van een echte keuze geen sprake was.

Volgens hem  zijn ‘infiltranten’ verantwoordelijk voor het geweld tijdens de demonstraties, en niet de politie. “Bashir controleert de media en de demonstranten worden afgeschilderd als saboteurs en communisten die tegen Soedan en de Islam zijn”, zegt een Soedanese activist, die zijn naam niet wil noemen uit angst voor represailles.

Sociale media in Soedan zijn geblokkeerd sinds het begin van de protesten, en kunnen alleen met een VPN worden gebruikt, wat het lastig maakt in contact te komen met mensen ter plekke. De geïnterviewde activist deelt beelden van demonstraties via Facebook, zodat ook mensen buiten Soedan weten wat er in het land gebeurt.

Genocide in Darfoer

Madani is hoopvol over het succes van de demonstraties. “Al Bashir heeft altijd geregeerd door verdeeldheid tussen verschillende stammen en etnische groepen te zaaien, maar het volk is nu verenigd in afkeer tegen hem”, zegt ze.

Al Bashir is aangeklaagd door het International Strafhof in Den Haag voor genocide in Darfoer, waar naar schatting in de jaren 2003-2007 200.000 mensen door geweld omkwamen. Bovendien zijn er verschillende gewapende rebellengroepen actief in Soedan, zoals in Darfur en de provincies Kordofan en Blauwe Nijl. Madani is echter niet bang dat het aftreden van Al Bashir tot meer etnisch geweld zal leiden. “Iedereen heeft onder Al Bashir geleden en gelooft in [een verenigd] Soedan.”

Reeves is het met haar eens. “Deze protesten zijn niet verdeeld volgens etnische lijnen, en hoewel de uitkomst onzeker is, denk ik dat ze eerder tot meer eenheid dan meer verdeeldheid zullen leiden”, zegt hij. “Veel leiders begrijpen dat de revolutie zal falen als etniciteit de boventoon gaat voeren.”

Cruciale rol leger

Madani spiegelt de protesten in Soedan nadrukkelijk aan de Arabische Lente in 2011. Maar, zo zegt ze, de beweging in Soedan is ‘groter en sterker’. Waar in Egypte en Syrië de rol van het leger doorslaggevend was in het verloop van de volksopstanden, is het in Soedan nog onduidelijk waar het leger staat. Er zijn onbevestigde berichten dat soldaten demonstranten zouden hebben beschermd tegen de politie. Woensdag viel zelfs een dode bij schermutselingen tussen het leger en de politie, berichtte persbureau Reuters.

“De hamvraag is wat het leger gaat doen, en niemand weet het antwoord”, zegt Reeves. “Maar op een gegeven moment moeten ze een keus gaan maken: steunen ze Al Bashir of een regeringswissel?”

Al Bashir probeert ondertussen financiële steun van bondgenoten te verwerven om de acute economische nood te verzachten. De Verenigde Arabische Emiraten, Turkije en Rusland hebben volgens Soedanese functionarissen cash, brandstof en graan ter beschikking gesteld. Al Bashir bezocht deze week Qatar met hetzelfde verzoek.

Afscheiding Zuid-Soedan

Een oorzaak van de economische malaise in Soedan ligt in de afscheiding van Zuid-Soedan in 2011, waardoor belangrijke olie-inkomsten voor Khartoem wegvielen. Een andere oorzaak zijn de sancties van de Verenigde Staten tegen Soedan vanwege het ‘steunen van terrorisme’ .

Beide landen zijn in gesprek over het verzachten van de sancties, maar de VS heeft woensdag in een verklaring gezegd dat geweld tegen demonstranten een negatieve rol kan spelen bij het normaliseren van de betrekkingen. Een eventueel aftreden van Al Bashir zal de problemen niet plotsklaps oplossen, maar volgens de social media-activist kan de economie niet uit het slop worden getrokken zonder “radicale politieke verandering”. “Niemand weet waar dit precies tot leidt, maar de jeugd is vastberaden de strijd en revolutie voort te zetten om een nieuwe natie te bouwen,” zegt hij.