Groei, ons economisch model is gebaseerd op groei. Een systeem dat lang goed werkte en mooie cijfers kon voorleggen. Jaar na jaar sinds de industriële revolutie groeide de economie wereldwijd met pieken van 3.5% tot 4% in de jaren 1950-1970. Het kon niet op, voorspoed, welvaart, vooruitgang, vrede, het waren allemaal zekerheden in de westerse wereld in het tweede deel van de 20ste eeuw. Vandaag zien we in die westerse wereld een stagnering van die economische groei. 1.2% voor België in 2016 volgens het federaal planbureau.
Op 14 maart kopte de Standaard een artikel ‘Decennia van lage economische groei dreigen voor België’. Daarin blijkt het weet te hebben van een voorspelde groei van minder dan 1% (per jaar) tot 2070.
Beleeft het systeem een dipje of is er meer aan de hand?
Waarom het streven naar economische groei niet eeuwig kan duren
Economische groei loopt parallel met de groei van de bevolking.
Om voldoende economische groei te bekomen moet je meer produceren dan het jaar voordien. (Dat tweede verklaart meteen de logica van het eerste).
Westerse mens reeds oververzadigd op materialistisch gebied.
De link tussen demografische groei en economische groei kan bewezen worden met cijfers en grafieken. Bevolkingsgroei is goed voor economische groei en omgekeerd. Nu komen we in een tijd waar volgens prognoses van de VN de bevolkingstoename zal afnemen om tegen 2100 bijna te stagneren. Het is ook niet wenselijk dat er vandaag nog een sterke bevolkingstoename plaatsvindt zoals in de naoorlogse jaren tot 1970 toen de bevolking wereldwijd jaarlijks met gemiddeld 1.8% toenam. Doordat de bevolking niet meer zo sterk toeneemt (en gelukkig maar) gaat ook de jaarlijkse productie niet meer vanzelf omhoog. Productie die niet stijgt betekend echter systeemcrisis.
Om de economie te doen groeien moeten we zoveel mogelijk consumeren maar ook de consumptiemaatschappij is in het westen op zijn limieten gebotst. Al die producten waarmee de kapitalistische industrie ons probeert te verleiden hebben in het verleden hun nut bewezen en een vooruitgang van het welzijn teweeggebracht. Voor veel mensen is het vandaag echter genoeg en zelfs teveel. We zien meer en meer mensen die willen ‘ontspullen’. We hebben het drukker dan ooit. Met onze veeleisende job, maar ook met het hebben van spullen. Al die goederen vergen immers onderhoud, ze gaan kapot, je moet ze kunnen stockeren en naar het containerpark brengen als ze hebben afgedaan. Met opzet maakt de industrie haar goederen niet duurzaam zodat je opnieuw gaat consumeren. Gevolg; frustratie dat iets kapot is en je moet opnieuw naar de winkel (en het containerpark). Niet alleen zijn veel producten niet duurzaam, de kapitalistische industrie wil dat ze een basisbehoefte voor de mens worden. Dat is haar goed gelukt met bijvoorbeeld de auto. Heel het land is opgebouwd volgens de logica van de wagen. België had in het begin van de 20ste eeuw nog het beste spoor- en tramnetwerk ter wereld. Later is dat allemaal afgebouwd, want er was de auto, om anno 21ste eeuw de beste te zijn in… fileleed.
Een ander nog recenter voorbeeld is de smartphone. Dat machientje waar zoveel mensen naar zitten te staren. Ok dat dit op de markt komt, maar wat de industrie wil, want zij wil altijd meer en meer, is dat het hebben hiervan een nieuwe basisbehoefte wordt, doordat bijvoorbeeld bepaalde betalingen enkel nog via de smartphone kunnen plaatsvinden. Op dat moment heeft de industrie de macht over onze levens overgenomen. Je zou kunnen denken dat de overheid er dan is om de mensen te beschermen maar neen, minister Alexander De Croo financierde met overheidsgeld net een campagne om mobiel internet te promoten want zo zei de minister ‘dat is goed voor de economie’.
Doordat de meeste mensen in Europa en Noord-Amerika reeds zijn verzadigd van materialisme zal de terugval van de economische groei hier het eerst plaatsvinden. In andere continenten, niet in het minst Afrika, zijn de voorspellingen qua groei positiever. De voorsprong die het westen had opgebouwd mede door haar koloniale en imperialistische verleden lijkt ten einde te komen binnen enkele decennia.
Nu niet enkel en vooral het westen welvaart kent verliest het ook haar privileges. Anderen eisen (terecht) hun plaats op. Een voorbeeld hiervan is het toerisme. Ook dat botst op zijn limieten. Door de opkomst van de middenklasse in andere delen van de wereld neemt wereldwijd het toerisme enorm toe. In de 20ste eeuw was buiten-continentaal reizen een voorrecht voor de westerse mens, nu kan pakweg de helft van de wereldbevolking wel eens verre reizen maken. Gevolg is niet alleen de vervuiling die het vliegverkeer met zich meebrengt maar ook de verzadiging van toeristische trekpleisters. Steden als Amsterdam, Parijs, Barcelona kreunen onder het toerisme. Zo veel toeristen, dan is de charme eraf voor de toerist, maar nog erger, als inwoner ben je het centrum van je stad kwijt. Maar het is wel goed voor de economie.
Naast de mindere demografische groei en het materialisme dat zijn limieten heeft bereikt is er de ongeziene klimaatcrisis. Ook die botst met de logica van de economie en de reden waarom we te laat hebben gehandeld ligt aan het systeem van groeien of ten onder gaan en de concurrentie tussen landen op economisch gebied. De klimaatcrisis brengt ons naar een situatie die we niet kennen. Ik zie de toekomst somber in. In haar perspectief gezien vergelijk ik de opwarming van de aarde met een hond die het water van zich afschud nadat die uit het water komt. De hond is de Aarde, het water de mens. De Aarde zal zich op haar manier verlossen van het teveel aan mensen, het teveel aan overlast die wij voor haar veroorzaken. Zij is de baas, wij de onderdanen. De klimaatcrisis wijst ons erop dat we fout bezig waren, het moet anders in de toekomst.
Oorzaken
Het kapitalisme maakte ons wijs dat the sky the limit was, dat het altijd maar beter en groter kan. We geloofden dat nog ook, want we kenden velen jaren van voorspoed. Waarom ons zorgen maken? De industrie overstelpte ons met allerlei handige en/of verslavende goederen. Het materialisme maakte zich meester over de mensheid. Geld maakt blind. Wie altijd maar vooruit wil verliest de weg terug.
Monotheïstische religies leerden ons dat de natuur ten dienste staat van de mens. Dat de mens het centrum van het universum is. Niet toevallig is het een christen-democratisch minister (Hilde Crevits) die in 2014 de bouw van een nieuwe autosnelweg aankondigde dwars door polder gebied in het land met het dichtste wegennet van Europa. (is wel goed voor de economie natuurlijk). Niet toevallig zijn het de christen-democraten geweest die de verkavelingscultuur hebben aangemoedigd. Niet toevallig is het een christen-democraat die ons wist te zeggen dat bomen altijd de functie hebben gehad om gekapt te worden.Materialisme en religie hebben ons doen vervreemden van de natuur. Dat keert zich nu tegen ons.
Mogelijke alternatieven
De meeste politici, maar ook werkgeversorganisaties en vakbonden hebben de mond vol over economische groei. De economie die sputtert is maar tijdelijk zegt de ene, we moeten wat harder werken zegt de andere, de laagste inkomens moeten meer koopkracht krijgen zegt nog een ander. Hoe lang denken deze mensen dat streven naar groei nog vol te houden? Zolang de mensheid leeft? Elk jaar opnieuw meer produceren, elk jaar opnieuw de stress of we wel de nodige groeicijfers gaan halen. Komaan, we zijn fout bezig mensen. We moeten stoppen met deze doodlopende straat te bewandelen en een andere richting uitgaan. Ik heb geen pasklare antwoorden, ik ben Jezus niet. We horen wel voor het eerst sinds lang invloedrijke stemmen van mensen die het systeem willen veranderen. Naomi Klein bijvoorbeeld.De enige Belgische/Vlaamse partij die bij mijn weten economische groei niet meer als motor van ons systeem wil zien is de piratenpartij. Een partij die echter nog maar weinig concrete antwoorden biedt. Een andere partij, één die van het kapitalisme af wil, is de PVDA. Niet toevallig zien we een groei van deze partij nu het systeem pruttelt. Ik denk dat we de komenden decennia een crisis zullen krijgen, zowel door het klimaat als door het failliet van het economische systeem. Gevolgd door een nieuw systeem. Zo zagen we na de tweede wereldoorlog ook dat er veel veranderde. Na een schok zijn mensen meer geneigd te veranderen. Zo zal het volgens mij ook geschieden. We zullen zien dat het nieuwe systeem meer duurzaam en meer sociaal zal zijn. Want ieder zijn eigen auto dat loopt in het honderd zal de geschiedenis de toekomstige mens leren.
