“Waarom
moeten we betalen voor waterrechten? De mensen die geboren en getogen
zijn op het platteland, hadden altijd water beschikbaar”, zegt
Patricia Mancilla, een plattelandsvrouw uit de zuidelijke regio
Patagonië.

Veel
kleine boeren in Chili denken er net zo over. Chili is rijk aan
water, maar het is ongelijk verdeeld over het land. Ten zuiden van de
hoofdstad Santiago de Chile is de jaarlijks beschikbare hoeveelheid
water 10.000 kubieke meter per jaar per hoofd van de bevolking. In
het noorden is dat minder dan 800 kubieke meter, volgens een studie
van de Wereldbank uit 2011.

De
Grondwet bepaalt dat water privaat eigendom is en de Waterwetgeving
geeft de overheid de autoriteit om rechten toe te kennen aan
bedrijven zonder dat die moeten voor betalen. Watergebruik wordt door
deze wetgeving onderworpen aan de werking van de vrije markt. Als
gevolg van die beleidskeuze kunnen waterrechten gekocht, verkocht of
geleased worden, zonder rekening te houden met plaatselijke
prioriteiten en behoeften, zoals de behoefte aan drinkwater.

Mijnbouw

“Chili
is het enige land ter wereld dat waterbronnen en watermanagement
geprivatiseerd heeft”, zegt activist Rodrigo Mundaca,
secretaris-generaal van de Beweging voor de Verdediging van Water,
Land en Milieu (Modatima). Mundaca, een agronoom, voegt eraan toe dat
de Chileense wetgeving “watereigendom scheidt van landeigendom,
waardoor een markt voor water ontstaat.” Zo ontstaan namelijk
mensen die land bezitten, maar geen water hebben, en omgekeerd.

Tijdens
de dictatuur van generaal Augusto Pinochet (1973–1990) ontstonden
er twee categorieën waterrechten: consumptief en niet-consumptief.
Consumptief watergebruik verwijst naar water dat onttrokken wordt uit
beschikbare voorraden zonder dat het terugkeert naar een
watersysteem. In deze categorie gaat 73 procent van de waterrechten
naar de landbouw, 9 procent naar de mijnbouwindustrie, 12 procent
naar de industrie en 6 procent naar sanitaire voorzieningen, zegt
Mundaca.

Niet-consumptief
gebruik verwijst naar water dat wordt gebruikt, maar niet
‘geconsumeerd’. Hier gaat het vooral om water dat gebruikt wordt voor
de opwekking van energie in waterkrachtcentrales. Sinds 2009 is 81
procent van deze waterrechten in handen van het Spaans-Italiaanse
bedrijf Enel-Endesa, zegt de activist.

“Als
gevolg daarvan liggen dorpen in het noorden van Chili overhoop met
mijnbouwbedrijven over watergebruik. In het midden van Chili is dat
het geval met de agribusiness en landbouwexportbedrijven en in het
zuiden speelt hetzelfde met waterkrachtcentrales en
bosbouwbedrijven”, zegt Mundaca.

“Water
is nu zonder twijfel de belangrijkste milieukwestie in het land.
Kleine boeren zijn hun land kwijtgeraakt. Er zijn gemeenten zoals
Petorca, waar meer dan 3000 vrouwen alleen wonen omdat hun mannen en
partners moesten vertrekken om werk te zoeken.”

Klimaatverandering

Latijns-Amerika
is één van de regio’s die het meest kwetsbaar zijn voor crises
veroorzaakt door de klimaatverandering, volgens de Wereldbank. In
Chili zijn kleine boeren echter ook kwetsbaar voor de “diefstal”
van water door grote landbouwexportbedrijven, zeggen activisten.

“De
waterbusiness in Chili weerspiegelt een belangenconflict, waarbij
misbruik van macht en corruptie een rol spelen”, zegt Ricardo
Sanhueza, een kleine boer uit de gemeente Petorca. “Ik herinner
me dat we vroeger altijd genoeg schoon drinkwater hadden, zelfs toen
er sprake was van een grote droogte tussen 1987 en 1997.”

De
70.000 inwoners van Petorca zijn nu van tankwagens afhankelijk voor
hun waterbevoorraadding. “Dit probleem wordt niet veroorzaakt
door het klimaat”, zegt Sanhueza. “Het is een gevolg van de
overexploitatie van het land en misbruik van water. Politieke
belangen ondermijnen de basis van kleinschalige boerenbedrijven.”

Droge
rivier

Volgens
een studie van het Nationale Mensenrechteninstituut (INDH), een
overheidsorgaan, worden watertekorten in de provincie niet alleen
veroorzaakt door droogte, maar ook door “bedrijfsactiviteiten in
de regio.”

Dit
rapport stelt ook dat het toekennen van rechten om water te gebruiken
uit uitgeputte bronnen, een rol gespeeld heeft bij het veroorzaken
van een watercrisis die de levenskwaliteit van bewoners van Petorca
ernstig beïnvloedt. Prioriteit geven aan watergebruik voor
productieve doeleinden in plaats van aan menselijke consumptie, heeft
het probleem verergerd, volgens deze studie.

Mónica
Flores, psycholoog bij de gemeentelijke gezondheidsdienst van de
gemeente Petorca, zegt met nostalgie dat de gelijknamige rivier
Petorca volledig opgedroogd is, waardoor er een einde is gekomen aan
de sociale activiteiten en het gemeenschapsleven rondom het water.
“Mijn jeugd speelde zich af bij de rivier. Daar ging ik spelen
met vrienden en vriendinnen, zwemmen en flirten. Het leven van mijn
dochter is anders, veel eenzamer. De rivier was het hart van de hele
provincie.”

De
waterproblemen spelen niet alleen in Petorca. Op 22 mei,
Wereldwaterdag, verklaarde de INDH dat de Chileense ontwikkeling
“niet ten koste mag gaan van het water van plaatselijke
gemeenschappen, of ten koste van de toekomst van komende generaties.”

In
het Chileens parlement is momenteel een debat bezig over de
hervorming van het betreffende Waterreglement. Daarbij wordt onder
meer gedacht aan het geven van prioriteit aan watergebruik voor
essentiële behoeften en het vervangen van eeuwigdurende waterrechten
door tijdelijke rechten.

Die
mogelijke nieuwe wetgeving zal echter niet ingaan met terugwerkende
kracht, maar alleen betrekking hebben op toekomstige situaties.
Bovendien blijft de mijnbouwsector buiten schot, en de mogelijkheid
dat water weer een publiek goed wordt, werd uitgesloten.

Bron: Laissez
Faire Water Laws Threaten Family Farming in Chile