“Mozambique ligt aan de benedenloop van enkele grote regionale rivieren die daar in de Indische Oceaan stromen. Het land heeft nog werk om dat enorme potentieel optimaal te benutten en te vertalen naar nationale ontwikkeling”, vertelde Patrício José, lid van de afdeling ‘water’ van SADC, de Southern African Development Community (Ontwikkelingsgemeenschap van zuidelijk Afrika), aan IPS.

In Mozambique komt zo’n 54 procent van het oppervlaktewater dat jaarlijks door het land stroomt uit het buitenland. Door zijn geografische ligging is Mozambique altijd al bijzonder kwetsbaar geweest voor natuurrampen, in het bijzonder overstromingen, aldus het Global Water Partnership Africa.

“De laatste jaren hebben we meer vernielingen gezien die water kan aanrichten, dan het goede dat water biedt. En het land staat voor de uitdaging om meer inspanningen te leveren om het waterprobleem en de ontwikkeling van het waterhuishouding beter aan te pakken”, zei José.

In Mozambique is water zowel een zegen als een vloek

In 2000 werden 2,5 miljoen mensen getroffen door overstromingen. De voorbije maanden zijn de rivieren Limpopo, Save en Inkomati weer overstroomd. Hun waterniveaus stegen enorm door de overvloedige regenval in buurlanden zoals Zuid-Afrika en Zimbabwe. De zware regens brachten vernieling met zich mee en sinds oktober 2012 vonden 113 mensen de dood en werden 250.000 mensen getroffen door de overstromingen.

Maria Filda is een van die getroffenen. Kijkend naar haar pasgeboren baby, is deze 17-jarige blij dat ze nog leeft. Op 13 januari, de dag na de geboorte van haar baby, zag Filda hoe overstromingen haar huis vernielden.

“Het geluid van de neergutsende regen op ons metalen zinken dak was erg hard. Plots zag ik een deel van de muur van ons huis instorten. Ik panikeerde. Ik droeg mijn dochter in mijn armen en liep de woonkamer in. Het duurde niet lang of de muur van mijn slaapkamer was ook ingestort”, vertelde ze IPS.

Al wat ze bezat, de nieuwe kleertjes van haar baby incluis, werd weggespoeld. Nu woont zij in de Força do Povo-gemeenteschool in de wijk Hulene, net vijf kilometer van Maputo, de hoofdstad van Mozambique.

Leven opnieuw opbouwen

Het Nationaal Mozambikaans Instituut voor Rampenbeheer heeft duizenden mensen uit de meest getroffen provincies Maputo en Gaza geëvacueerd. Het heeft daarvoor 16 opvangcentra opgericht en de lokale gemeenschappen van voedsel, dekens, water en medicijnen voorzien.

Chihaquelane, in de provincie Gaza, telt het hoogste aantal mensen dat getroffen is door overstromingen. Doordat er bijna 100.000 mensen verblijven, zijn de meeste opvangcentra overbevolkt. De lokale autoriteiten kunnen deze grote aantallen niet goed aan.

De vernielingen die door de overstromingen teweeg gebracht werden, zijn volgens José een bewijs van de falende infrastructuur van het land en het feit dat de dijken verwaarloosd zijn.

“Het land verschikt wel over dijken, maar de meeste zijn niet goed onderhouden of functioneren slecht”, zei José. “Omdat de infrastructuur niet naar behoren werkt om het overtollige water af te voeren, kan het land de overvloei van de rivieren niet aan. We moeten de infrastructuur en het waterbeheer verbeteren”, legde hij uit.

Beschikbaarheid van zoet water steeds nijpender

De overstromingen scheppen evenwel een misleidend beeld van de beschikbaarheid van water in Mozambique. UNDP (Milieuprogramma van de Verenigde Naties) verwacht dat de beschikbaarheid van zoet water met meer dan de helft zal dalen tegen 2025.

Gezien het waterprobleem steeds nijpender zal worden, zijn experts zich gaan afvragen hoe haalbaar bosbouwprojecten (voor houtwinning) zijn die de waterbalans van het land sterk kunnen beïnvloeden.

De regering heeft vergunningen verleend aan buitenlandse investeerders voor 250.000 hectare grond in de noordelijke provincie Niassa. De bedoeling is het land om te vormen in een van Afrika’s grootste leveranciers van naald- en eucalyptusbomen voor commerciële doeleinden.

Het toekennen van de gronden aan commerciële buitenlandse bedrijven, heeft aanleiding gegeven tot aantijgingen over landroof en het verdrijven van lokale gemeenschappen. Maar experts zijn ook bezorgd dat de bosbouwprojecten een aanzienlijk deel van ‘s lands watervoorraad zouden kunnen opgebruiken.

Zo hebben vooral eucalyptusbomen tussen 800 en 1.200 mm water per jaar nodig om te groeien.

Gevolgen van grootschalige bosbouwprojecten onderschat

Hoewel het neerslagniveau behoorlijke verschillen vertoont naargelang de regio’s van het land, zegt de FAO (VN Voedsel- en Landbouworganisatie) dat de gemiddelde jaarlijkse neerslag varieert tussen 800 en 1000 mm aan de kust, en tussen 1000 en 2.000 mm in de noordelijke provincies.

Professor Álvaro Carmo Vaz, een Mozambikaanse waterspecialist, twijfelt er niet aan dat het waterevenwicht in de provincie Niassa zal veranderen als resultaat van de bosbouwprojecten.

“Als je dat soort snelgroeiende boomsoorten aanplant zoals den en eucalyptus – die een grote capaciteit hebben om veel grondwater op te nemen – betekent dit dat er minder water naar de rivieren zal stromen. Want wat er in werkelijkheid gebeurt, is dat je het water opgebruikt vóór het de rivier bereikt”, vertelde hij IPS.

Hij zei dat de gevolgen van de bosplantages op de watervoorraad zorgvuldig moeten worden geanalyseerd, zodat manieren kunnen worden gevonden om goed om te gaan met de mogelijk verminderde beschikbaarheid van water.

“Zorgvuldig waterbeheer zou in de toekomst een prioriteit moeten zijn”, zei Rui Miguel Ribeiro, assistent-professor irrigatie en drainage aan de Eduardo Mondlane Universiteit in Maputo aan IPS. “Als we kijken naar het specifieke geval van de provincie Niassa, is het duidelijk dat de bosbouwprojecten de waterbalans er zullen veranderen”, zei hij, en hij voegde eraan toe dat er ter plaatse vaststellingen moeten gebeuren om dit te bevestigen.

Charles Mchomboh, de projectmanager bij Chikweti Forests, een bedrijf waaraan de regering 100.000 hectare grond in de provincie Niassa heeft verpacht, vertelde daarentegen aan IPS dat er niets was om bezorgd over te zijn.

Met plannen om zeven miljoen bomen per jaar te kweken, is Chikweti Forests momenteel een van de in totaal zes bosbouwbedrijven die actief zijn in de provincie Niassa.

(vertaling uit het Engels door Marisa Abarca)