Na 24 jaar onderhandelen sloten de Mercosur-landen (Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay) en de Europese Unie op 28 juni 2019 een vrijhandelsakkoord. Volgens sommige kranten om de economie van de Mercosur uit het slop te halen, volgens andere omdat de EU er economisch baat bij heeft. Door de hoge kosten van de export-infrastructuur, te wijten aan de moeilijke bereikbaarheid, stijgen de prijzen van de handel met Latijns- Amerika. Dat logistieke nadeel opheffen zou de voornaamste bestaansreden zijn voor dit handelsakkoord. Beide regio’s hebben een handelsvolume van ongeveer veertig miljard dollar. Voor de Europese Unie is de grootste sector de dienstensector en bij de Mercosur is dit voornamelijk landbouw en veeteelt. Volgens de oppositiekranten in Argentinië zou het akkoord het einde betekenen van de industrie in de Mercosur. In Europese kranten werd geopperd dat het akkoord het einde van de Europese landbouw-, veeteelt- en pluimveesector zou inluiden. De grootste uitdaging van de Mercosur zal zijn om aan de arbeids- en milieuvoorwaarden van de Europese Unie te voldoen, en dan vooral aan de voorwaarden rond het gebruik van agro-toxische stoffen die uitgerekend uit Europa komen en die bepaalde ziektes doen toenemen bij de Latijns- Amerikaanse bevolking. Een ander punt is het uitbreiden van het landbouwareaal richting het Cerrado-natuurgebied in Brazilië, het Chacowoud in Argentinië en Amazonewoud in Brazilië om te voldoen aan de extra vraag vanuit Europa. In ieder geval gaat de vakbondsalliantie in de Mercosur (CCSCS) mobiliseren tegen het handelsverdrag. Die alliantie bestaat uit vakbonden gelieerd aan de linkse partijen die niet langer aan de macht zijn.
De gevolgen voor Brazilië
De extra export qua volume naar Europa is economisch een goede zaak voor Brazilië, en in Europa zijn de Braziliaanse soja voor veevoer, landbouw-en veeteeltproducten welkom. Een win-win voorbeide partijen dus. Het handelsvolume van Europa zou met twintig miljard stijgen, dat van Brazilië iets minder. De positieve handelsbalans voor Brazilië van negen miljard, zal dalen. Natuurlijk is er ook de ecologische kost, bijvoorbeeld het landbouwareaal dat wordt uitgebreid in natuurgebieden zoals de Cerrado, het Chaco- en het Amazonewoud in Brazilië. Landbouwgewassen worden besproeid met agro-toxische stoffen, er is een hele pesticidenlobby in Brazilië die nu aan de macht is onder Bolsonaro. Door in te zetten op monoculturen van suiker, soja en vlees voor de export, zijn producten voor de binnenlandse markt duurder. Het aanbod daalt, terwijl de kwaliteit ervan vaak lager is dan in Europa. In het akkoord komt het thema intellectuele eigendom niet aan bod, en dat is in het voordeel van de Braziliaanse farmaceutische industrie. Brazilië is een grote producent van generischegeneesmiddelen die nog onder internationale patenten vallen en deze worden gebruikt in de laagstontwikkelde landen.
De gevolgen voor Argentinië
Al sinds de achttiende eeuw is vlees een belangrijk exportproduct van Argentinië. Vanaf ’98 nam de export van rundvlees af ten voordele van de export van sojabonen. De sojaproductie bleef voortdurend toenemen door de sterke vraag vanuit China en Europa. Argentinië is, na Brazilië en de Verenigde Staten, de derde grootste exporteur van sojabonen. In 2004 werd de vraag uit China in Argentinië ontvangen als ‘het Chinese sprookje’.
Verwacht wordt dat het landbouwareaal zal toenemen in de Mercosur, met meer pesticiden gebruik en meer monocultuur van o.a. soja tot gevolg. De EU wil daarom meer ecologische standaardenopleggen aan de landbouw van de Mercosur. Het verdrag met de EU zal de export van de Argentijnse landbouw- en veeteeltsector naar Europa vergroten en de Argentijnse markt openen voor Europese producten zoals auto’s, geneesmiddelen, wijnen, kaas, chocolade en industriële machines. Binnen de Argentijnse arbeidersbeweging is er een brede consensus over het akkoord. Volgens de Peronisten zouden Brazilië en Argentinië te veel toegevingen hebben gedaan op de neoliberale agenda van de EU. Dit betekent dat machtige sectoren zoals de lanbouw-en veeteeltsector voordelen zullen putten uit het akkoord en de overgrote meerderheid niet, en dat bepaalde industriële sectoren zullen verdwijnen. Het was oud-president Meném (’90 –’99) die aanstuurde op een vrijhandelsovereenkomst met Europa.
Paraguay: nieuwe machtsverhouding met grote buur Brazilië
Een verandering in de verhouding met Brazilië is voor Paraguay het belangrijkste mogelijke gevolg van het Mercosur-EU-verdrag. Elektriciteit en landbouw zijn de domeinen waarop die veranderendemachtsverhouding momenteel wordt beslecht.
Contract onder hoogspanning
Na het tot stand komen van het Mercosur-EU akkoord, moest Paraguayaanse president Abdo Benitez, onder druk van een afzettingsprocedure, met Brazilië heronderhandelen over de Itaipú-dam. Die dam is eigendom van Paraguay en Brazilië. Argentinië is afnemer van elektriciteitopgewekt door de dam. Het Verdrag van Itaipú loopt af in 2023 (50 jaar oud). Tot dan moet Paraguay 85 % van haar helft van de elektriciteitsproductie afstaan aan Brazilië om de dam af te betalen. In Paraguay wordt het verdrag, gesloten tussen twee militaire regimes, gezien als een af front voor de nationalesoevereiniteit. Paraguay wordt als een vazallenstaat van Brazilië beschouwd. Paraguay haalt al haar elektriciteit uit de dam en Brazilië 15 %, genoeg voor een stad als São Paulo. Paraguay wil in de toekomst haar elektriciteitsoverschot verkopen aan Uruguay en Chili.
Landroof voor soja-export
Een belangrijke machtsgroep in Brazilië zijn de ‘Brasiguayos’: de kinderen van de Brazilianen die na 1970 naar Paraguay verhuisden omwille van de mechanisering van de Braziliaanse landbouw. Paraguay telt zo’n half miljoen ‘Brasiguayos’, die vooral in de agro-industrie werken. De groep controleert 95 % van de soja-export en kan daardoor wegen op het debat in Paraguay. Paraguay is de vierde grootste soja-exporteur ter wereld. Omwille van het Mercosur-EU akkoord,wil Paraguay haar greep op de soja-export vergroten. De overheid wil de exportbelasting optrekken van 2 naar 10 %.
Ondertussen zijn de ‘Brasiguayos’, die de oostelijke staten van Paraguay in handen hebben, meer naar het westen beginnen uit te breiden. Hierdoor ontstond er een guerrilla die opkomt tegen de landroof, namelijk de ‘Paraguayan People’s Army’. Zij zijn katholiek, marxistisch en nationalistisch en vechten voor een tweede onafhankelijkheid van Paraguay. Zij zien de ‘Brasiguayos’ als tweede bezetter zoals de bezetting na de oorlog van de ‘Triple Alianza’ eind 19de eeuw, waarin Brazilië,Argentinië en Uruguay tegen de Paraguayaanse ‘caudillo’ Lopez vochten.
Volgens het merendeel van de Paraguayanen zal het herbekijken van het Itaipú-verdrag de bilateralerelaties met Brazilië veranderen op het vlak van energie en landbouw. Sinds 2000 slaagde slechts één president erin om het verdrag te heronderhandelen: de linkse pastoor Fernando Lugo, in 2008,en hij werd onmiddellijk van de macht verdreven. De vice-president van Brazilië, Generaal Mourão, zegt dat zijn land zich voor het herbekijken van dit verdrag zal houden aan zijn ‘soft power’ diplomatie.
Uruguay: meer vleesexport verwacht
De uittredende president van Uruguay, Tabaré Vazquéz, was tevreden met het akkoord tussen de EU en de Mercosur. Hij maande wel aan tot het temperen van enthousiasme: het moet nog doorverschillende parlementen moet goedgekeurd worden vooraleer het in werking zal treden. De belangrijkste producten die Uruguay zal kunnen exporteren zijn vlees, cellulose, hout, rijst, citrusvruchten, leer en honing.
Nieuwe quota
De export van vlees uit de Mercosur naar Europa was vroeger onderhevig aan de ‘Hilton Quota’, namelijk 29,5 duizend ton vlees per jaar te verdelen over de vier Mercosurlanden. Uruguay mocht daarvan 6,5 duizend ton vlees uitvoeren, voornamelijk biologisch vlees. Tot 62 % van de vleesexport ging naar China. Uruguay importeerde 81 % van de nationale behoefte aan vlees uit Paraguay en Brazilië, dat van lagere kwaliteit is en dus goedkoper is dan het vlees dat Uruguay uitvoert. Door het akkoord zullen de ‘Hilton Quota’ worden afgeschaft en vervangen door nieuwe quota, namelijk 99 duizend ton per jaar. Op dit moment is 20 % van de binnenlandse productie bestemd voor export naar Europa. Toch zal de 20% voornamelijk uit de primaire sector komen. Uruguay engageert zich om de ecologischedoelstellingen van het verdrag te respecteren en zal extra inspanningen doen om arbeidsrechten terespecteren.
Kapers op de kust
De overeenkomst tussen Mercosur-EU is nog niet gesloten of er wordt al een nieuwe dialoog geopend. Frankrijk faciliteerde de overeenkomst met Mercosur door zijn goede wil en vertrouwen in het management van de oud- Argentijnse president Macri. Hij en zijn Franse tegenhanger Macron en Christine Lagarde (voorheen IMF, nu ECB) kunnen het goed met elkaar vinden. Het ziet er naar uit dat Fernandéz, de opvolger van President Macri, het akkoord wil heronderhandelen. Intussen blijft vrijhandel met de VS de droom van Latijns-Amerikaanse rechts. Maar president Trump denkt er niet echt aan om de tarieven te verlagen. Ondanks de nieuwe toenadering tussen het regime van Bolsonaro en president Trump, ontspannen de relaties tussen beide landen niet: ze zijn elkaars concurrenten op het vlak van soja productie voor veevoer voor Chinese varkens en Europese koeiën.
Willemjan Vandenplas is auteur van het boek ‘Dagboek van een Wereldburger’ te verkrijgen in Brussel bij les yeux gourmands en Poëtini in Saint-Gilles en Pépites Blues, la Petite Portuguaise, Tulibris of Libre Books in de Matongé.
