In IJsland spatte 5 jaar geleden één van de grootste financiële bubbels uit de moderne geschiedenis uiteen. Toch ontsnapt het eiland aan een langdurige economische en sociale crisis. Wat is hier aan de hand?

In deel 1 (de ontnuchtering) kon je lezen hoe het IJslands feestje gebouwd was op financiële luchtkastelen. In deel 2 (no bail-out) las je hoe de banken werden uitgekleed en onder overheidstoezicht geplaatst. Hier lees je hoe, samen met de vakbonden, een beleid werd uitgetekend voor groei en jobs.

Crisis voor Knut met de pet

De uitdaging is groot. De impact van de crisis op de modale Knut met de pet is gigantisch.

De werkloosheid stijgt naar ongeziene hoogtes. De inflatie is in januari 2009 gestegen naar bijna 20%. De IJslandse kroon heeft 50% van haar waarde verloren (de prijs van de euro steeg van 85 kronen naar 165 kronen), wat voor een importland rampzalig is.

De hoge inflatie heeft de reële lonen doen dalen met gemiddeld 16% en het beschikbare inkomen met 25% over drie jaar tijd.

Bovendien zijn de afbetalingen voor leningen gestegen door de koppeling aan de inflatie. Dat vele IJslanders leningen zijn aangegaan in euro’s of dollars maakt de catastrofe compleet. De devaluatie van de kroon maakte al deze leningen dubbel zo duur.

Vakbonden mee in het bad

Zowel de regering als het IMF beseffen dat de economische hervormingen breed gedragen moeten worden door de bevolking, zoniet is de slaagkans nihil. Hiervoor was een engagement van de vakbonden noodzakelijk. Wat blijkt? De IJslandse vakbonden zijn vragende partij voor een interventie van het IMF. Inderdaad, ik herhaal: de vakbonden. Zij beseffen maar al te goed dat ze door het tonen van goodwill een sterke stem aan de onderhandelingstafel zullen zijn. En zo geschiedde.

In juni 2009 sluiten de nieuwe rood-groene regering en de sociale partners onder toezicht van het IMF een Stabiliteitspact. Dit pact heeft budgettaire consolidatie, economische groei en een verbetering van de levensstandaard tot doel.

Welvaartsstaat versterken

De vakbonden halen heel wat binnen. Er volgen loonsverhogingen voor de laagste lonen. De vitaalste delen van de welvaartsstaat worden niet alleen behouden, maar versterkt: er volgt een verhoging van de werkloosheidsuitkeringen en een indexering van de pensioenen en andere sociale transfers. De regering werkt samen met de sociale partners een agressieve investerings- en tewerkstellingsstrategie uit.

Inspanningen verdelen

In het stabiliteitspact wordt een duidelijke inspanningsverdeling tussen extra belastingen en besparingen vastgelegd: een ratio van 45/55. Naast extra belastingen op kapitaal en vermogen worden inkomsten gevonden in milieubelastingen, verhoogde sociale zekerheidsbijdragen en verhoogde BTW.

Voor de besparingen worden concrete maxima vastgelegd. Een 0 tot 5% besparing in gezondheidszorg, lager en middelbaar onderwijs en sociale transfers. Een 5 tot 10% besparing in hoger onderwijs en meer dan 10% in publieke administratie.

Meer belasting voor hogere inkomens

Eén van de opmerkelijkste regeringsmaatregelen is de radicaal andere aanpak van de fiscaliteit. Voor de crisis werden belastingen vooral als een kwaal beschouwd. De hogere inkomens moesten door lage belastingen aangezet worden tot consumptie en investeringen. Het resultaat was een volledige uitholling van de progressiviteit van de personenbelasting (principe ‘hoe hoger je inkomen, hoe hoger je bijdrage’). De hogere inkomens betaalden in aanloop naar de crisis amper nog belasting.

Zoals de grafiek^[1] verduidelijkt, viel de aanslagvoet voor de rijkste 10% IJslanders in 2007 sterk terug (onderste lijn). Het stabiliteitspact zorgde o.a. door een verschuiving van de belastingstarieven naar de hogere inkomens, een vermogensbelasting en een belasting op kapitaalsinkomen voor een herstel van de progressiviteit (bovenste lijn).

Investeren

Financieel de zaak boven water houden was de eerste bezorgdheid. Maar IJsland keek ook naar de nabije toekomst. Zonder economische groei zou de schuldsituatie in elk geval onhoudbaar worden. Naast het beschermen van de koopkracht van de IJslander moest een plan uitgewerkt worden om investeringen aan te zwengelen.

Hiervoor werd ingezet op de vier speerpunten van de IJslandse economie: de maritieme sector, de grondstoffenindustrie, de creatieve sector en toerisme. Via specifieke fondsen en gerichte belastingvoordelen werden vergroening van de industrie, investeringen in onderzoek en ontwikkeling, scholing en de uitbouw van toeristische infrastructuur aangemoedigd.

De resultaten laten niet lang op  zich wachten. Lees er alles over in de volgende blog.

Lars Vande Keybus

Economisch Adviseur Federaal ABVV 

Voetnoten

• [1]Grafiek: Progressiviteit belastingsysteem (bron: Ministerie van Financiën IJsland)