Enkele jaren geleden kreeg Vlaanderen nul op het rekest bij de vraag aan Europa of de Oosterweelverbinding van de NV BAM buiten de Vlaamse begroting mocht worden gehouden. De uitleg die de Vlaamse regering toen aan Europa gaf was: de NV BAM is autonoom en dus kan ook een project van deze NV beschouwd worden als niet vallend onder de Vlaamse begroting. Maar daar trapte Europa niet in. De NV BAM is namelijk 99% eigendom van de Vlaamse regering (via aandelen) en wordt beheerd door een volledig politiek benoemde raad van bestuur. De NV kan dus bezwaarlijk als autonoom worden beschouwd. Bijgevolg stond de overheid borg voor het project en moest het project in haar begroting worden opgenomen, concludeerde Europa.

Daarop diende Vlaanderen een nieuw dossier in bij Europa, dit keer met als uitleg dat de concessie van de Oosterweel gegund zou worden aan NV Liefkenshoektunnel (NV TLH) om zo de financiering van het project wel buiten de begroting te kunnen houden.

In het najaar van 2013 communiceerde de Vlaamse regering in dat verband dat ze ‘groen licht’ kreeg van Europees Commissaris Barnier voor de inschuifoperatie. Voor wie de brief van Barnier toen echt las (dit veronderstelt dat je de brief bemachtigt), zag dat licht er eerder als een oranje knipperlicht uit. In de brief stond immers dat de wetgeving overheidsopdrachten niet van toepassing ‘lijkt’ op het dossier, met als gevolg dat men zich wellicht ook niet kan beroepen op de uitzonderingsgronden van de wetgeving overheidsopdrachten (= het voorkeursscenario van de NV BAM en de Vlaamse regering). Met andere woorden: men kan dus geen ‘pro forma’ aanbestedingsprocedure opstarten om vervolgens enkel met de NV Liefkenshoektunnel te gaan onderhandelen op basis van de Wet van 24/12/1993 art.17. §2 1° f.

We weten het: dit Oosterweeldossier valt omver van juridische spitstechnologie en andere techniciteiten. Dat is een van de redenen waarom de publieke opinie en de pers telkens weer verwonderd reageren op ‘kaartenhuisjes’ en de ‘lange lijdensweg’ (cfr. formuleringen in De Tijd vandaag), wanneer de Vlaamse regering op zogezegd onverwachte hinderpalen stoot.

We proberen het nog eens op een andere manier te formuleren: het antwoord van de Commissie impliceerde dat de NV’s BAM en TLH onderling een concessieovereenkomst zouden afsluiten zonder toepassing van de wetgeving overheidsopdrachten en dit op basis van de juridische leer van de verbonden ondernemingen (Teckal arrest – de in house-constructie als terugvalbasis). Over die ‘terugvalbasis’ (zoals de Vlaamse regering dat toen noemde) communiceerde minister Crevits – voor wie goed oplette – tijdens een voortgangsrapportage in hetzelfde najaar van 2013:

‘Tweede dossier behelst de concessie en de vraag of men een concessie kan verlenen zonder nieuwe marktbevraging. Die vraag heeft de Vlaamse Regering zelf gesteld aan DG Markt. Er is al uitvoerig uitleg verstrekt bij het voorkeurscenario en technische toelichting bij de in house-constructie als terugvalbasis. Dat is terug te vinden in vorige verslagen.’

Het nadeel van een dergelijke in house-constructie (overeenkomst tussen verbonden ondernemingen zoals de NV BAM en haar dochteronderneming NV TLH) is echter dat het risico zeer reëel is dat de NV TLH geconsolideerd zal worden met NV BAM én het Vlaamse Gewest. Die boodschap ging schuil achter het ‘groene licht’ van Barnier. In werkelijkheid schoof hij met zijn brief het dossier door naar zijn collega’s van Eurostat.

Wie toen goed had opgelet en alles wist, kende ook al de eindconclusie van Europa, waarvan de contouren vandaag beschreven staan in De Tijd: Eurostat aanvaardt niet dat de overheid borg staat voor een project dat niet in haar begroting staat.

Handige communicatie van de Vlaamse regering heeft dit toen op de achtergrond gehouden. De verkiezingskaap van 25 mei moest zonder kleerscheuren worden gehaald. Wat daarna boven water kwam waren zorgen voor later.

Dat het Vlaamse Parlement toen niet begreep wat er aan de hand was kunnen we de parlementsleden niet kwalijk nemen. Ze kregen de brief van commissaris Barnier noch de ontwerp-concessieovereenkomst tussen de twee NV’s te zien. Het is al een jarenlange traditie dat tijdens parlementaire voortgangsrapportages van de NV BAM geen relevant materiaal wordt  vrijgegeven. De werkelijke motor van de NV BAM staat immers op de ministeriële kabinetten. Daar wordt bepaald wat in het Oosterweeldossier gebeurt, wie wat uitvoert, wie wat mag meelezen, wanneer wat wordt bestudeerd en hoe erover gewaakt wordt dat niemand (behalve de kabinetten) zicht krijgt op de werkelijke dynamiek van het dossier.

Voor de speurneuzen onder de journalisten geven we binnen de context van wat De Tijd vanmorgen bracht nog een volgende tip. In een rapport van het Rekenhof over het Oosterweeldossier stond het voorbije voorjaar dit te lezen:

‘Gelet op de omvang en complexiteit van het project en zijn financiering is het noodzakelijk dat de concessienemer voldoende capaciteit en deskundigheid heeft om het project en de eraan verbonden risico’s te beheersen. De BAM moet als concessiegever in de aanloop naar de concessieverlening en ook daarna zorgen voor voldoende uitvoerings- en financieringsgaranties zonder inmenging in de bedrijfsbeslissingen van de concessienemer. De BAM moet ook de risico’s van de zijde van de concessiegever zelf voldoende beheersen.’

De reorganisatie van de NV BAM bestaat uit de inbreng van de bedrijfstak Oosterweel in de NV Liefkenshoektunnel. De facto betekent dit dat het personeel van de NV BAM overgaat in de NV LHT, waarna de NV BAM nog slechts een overheidsvehikel op papier is, de zogenaamde ‘lege schelp’. Op die manier zal de NV TLH voldoende versterkt zijn zoals gevraagd door het Rekenhof, maar de vraag is hoe ‘autonoom’ ze dan nog beslissingen kan nemen. De ex-werknemers van de NV BAM zullen binnen de NV LHT immers geen concessievoorstel van de NV BAM afwijzen na hun overstap. Dat zou hetzelfde zijn als hun eigen ontslagbrief opstellen. Bovendien zullen ze dan onderhandelen met de NV BAM over een concessieovereenkomst die ze zelf hebben opgesteld (en inmiddels reeds hebben ingediend bij het Instituut voor de Nationale Rekeningen).

Komt daarbij dat uit de ontwerp-concessieovereenkomst blijkt dat de NV LHT nogal wat kosten doorschuift naar de NV BAM (bv. in het geval van een botsing in de tunnel gaat de herstellingsfactuur naar de concessiegever in plaats van de concessienemer). Dergelijke voor de NV BAM ongunstige bepalingen zijn het gevolg van de wetenschap van het huidige BAM-management dat het op termijn aan de andere kant van de onderhandelingstafel zal zitten.

Wie in die onderhandelingsfase de belangen van de NV BAM zal behartigen en hoe de ‘lege schelp’ op dat moment erover zal waken dat de risico’s van de zijde van de concessiegever zelf voldoende beheersd kunnen worden is tot vandaag onduidelijk. Sommigen opperden dat de NV BAM voor bepaalde van haar taken dan een beroep zou doen op… haar dochteronderneming NV TLH als onderaannemer. Deze denkpiste is ons niet bevestigd, maar mocht ze waarheid blijken, zou dat alweer een straffe stoot betekenen binnen de ongeziene creativiteit op kabinetten en binnen de NV BAM om de grenzen van behoorlijk bestuur af te tasten.

We zeggen het inmiddels al vijf jaar: opdoeken die NV BAM. Maar dan ook echt opdoeken en niet als een splinterbom half-gedetoneerd aan de binnenwand van een reeds bestaande NV bevestigen.

De Tijd concludeert vandaag: ‘De Vlaamse regering dreigt zich een tweede keer aan dezelfde steen te stoten.’ Correctie: de Vlaamse regering dreigt zich een elvendertigste keer aan dezelfde steen te stoten. Dat is namelijk DE rode draad in dit dossier: het ‘nieuwe’ politieke Plan B blijkt telkens een doorslagje te zijn van het oude Plan A.

En dit terwijl er zo veel echte plannen B op tafel liggen, die ooit en uiteindelijk de bovenhand zullen halen, afhankelijk van politieke inzichten en moed.

In afwachting daarvan verliezen Antwerpen en Vlaanderen jaar na jaar kostbare tijd.

Voor stRaten-generaal,

Manu Claeys en Peter Verhaeghe