Meer dan driehonderd
doden. Dat is de trieste en nog steeds voorlopige balans van de
terroristische aanslagen vorige week. In Tunesië
werden negenendertig mensen doodgeschoten op en langsheen het
strand van Sousse, in Koeweit
vonden 25 mensen de dood in een bomaanslag op een moskee en in
Frankrijk viel in één dode. In Somalië
werd een legerkazerne aangevallen waarin Burundese soldaten
gelegerd zaten die deelnamen aan een vredesmissie. Er vielen tussen
de vijftig en de zeventig doden.

Maar de bloedigste aanslag
vond plaats in Kobane, de Koerdische stad in het noorden van Syrië
die recentelijk heroverd werd op IS. De aanval op Kobane begon op 25
juni en duurde
twee dagen lang. Er waren verscheidene bomaanslagen, vervolgens
trokken doodseskaders van IS door de stad. Die doodseskaders hadden
Koerdische uniformen aangetrokken en trokken van huis tot huis om
inwoners te executeren. Tweehonderd
burgers lieten het leven.

Deze verschillende
aanslagen en aanvallen bewijzen één ding: wie nog steeds denkt dat
terrorisme ook maar iets te maken heeft met een beschavingsconflict
tussen “het Westen” en “de Islam” is eraan voor de moeite.
Ook deze aanslagengolf toont aan dat moslims zelf de grootste
slachtoffers zijn van terreur.

Wanneer een politicus als De
Wever dus stelt dat “Hannibal aan de poorten staat” en dat we
“onze waarden” moeten beschermen, dan schetst hij een beeld dat
op geen enkele wijze overeenstemt met de realiteit. Dit is geen
strijd tussen oosterse barbarij en westerse beschaving, wel één
tussen een specifieke terreurgroep en éénieder die afwijkt van de
ideologische lijn die deze groep vooropstelt.

Maar de misvatting
van een beschavingsoorlog wordt ook aangevoerd door de selectiviteit
van de mediaberichtgeving. De aanslagen met de meeste doden –
Somalië en Kobane – kregen proportioneel gezien veel minder
media-aandacht dan de aanslagen in Tunesië en Frankrijk. Die
selectiviteit versterkt het beeld dat “wij” aangevallen worden
door “hen”. En dat is niet alleen een vertekend beeld, maar ook
een gevaarlijk beeld dat het discours van zij die een
beschavingsoorlog wensen enkel versterkt.

Gedramatiseerde
terreur

Meer dan ooit moeten journalisten en mediabedrijven
zich bezinnen over hoe ze over terrorisme zullen berichten. Want
terrorisme vandaag gaat over meer dan aanslagen plegen. Mediacoverage
over de terreur is voor terroristen even belangrijk geworden als de
terreur zelf. Wat we vandaag zien is een gedramatiseerde vorm van
terrorisme die aast op mediabelangstelling om haar boodschap van
angst en polarisering te verspreiden.

Gemediatiseerde
terreur en commerciële media zijn elkaars objectieve bondgenoten.
Beide leven van elkaar. De shock van de terreur wordt eindeloos
gereproduceerd door commerciële media, omdat horror nu eenmaal
verkoopt. Gebeurt er een aanslag op Westerlingen, dan worden de grote
middelen bovengehaald: livestreams, breaking news, extra
nieuwsuitzendingen, tonnen commentaren en een eindeloze herhaling van
de schokkerige amateurbeelden die het gebeuren hebben vastgelegd.
Maar wat bereiken we daarmee?

“Terreurexperts
vrezen zomer vol gevaar”, zo kopte De Morgen in één van haar
artikels na de aanslagen van laatste vrijdag. “Terreur is overal”
lazen we dan weer op de voorpagina van De Standaard. Vrijwel alle
media zetten ook in op de piste dat de verschillende aanslagen allen
konden gelinkt worden aan IS, terwijl daar eigenlijk geen duidelijk
aanwijzingen voor waren. Het is reëler dat de gelijktijdigheid van
de aanslagen te wijten is aan ongelukkig toeval. Maar ondertussen
werd het beeld van een wereldwijd terreurnetwerk natuurlijk wel
bevestigd.

Cru gesteld is dit gratis advertentieruimte voor
terreurgroepen. De terreur die één aanslag aanricht wordt
uitvergroot omdat de knal eindeloos blijft weerklinken in de
echokamer van de berichtgeving. De angst en de achterdocht die dit
creëert binnen een samenleving is verder voer voor hen die willen
polariseren. Vandaar ook dat een groepering als IS volop inzet op
professionele communicatie en het maken van gruwelijke filmpjes. Men
weet maar al te goed hoe media vandaag werkt.

Spinnen

Moeten we media dan
helemaal niet meer berichten over aanslagen? Nee, uiteraard niet. Wel
moeten we streven naar een andere, meer evenwichtige en duidende vorm
van verslaggeving. In plaats van als megafoon van de angst te
functioneren, zou moeten ingezet worden op een permanente
demystificatie van het terrorisme. Dat wil zeggen: terreur tonen in
zijn ware grootte en zin voor proportionaliteit aan de dag
leggen.

Kritische journalistiek legt het vuur aan de schenen
van hen die machtsposities bekleden. Dat doet het door lastige vragen
te stellen en naar boven te brengen wat verzwegen wordt. Het probeert
de andere kant van het verhaal te tonen en niets voor vanzelfsprekend
aan te nemen. Maar waarom doen we dat zo weinig ten aanzien van
terreurgroepen? Naar die groepen kijken we als een arachnafoob naar
een spin, maar niet met kritische blik.

Eigenlijk is het
hallucinant hoe weinig we weten over groepen als Al Sjabaab, IS of
Boko Haram. In de meeste media wordt enkel bericht over deze groepen
wanneer ze aanslagen plegen, of wanneer ze zelf propaganda
uitbrengen. Maar wat weten we eigenlijk over de financieringsstromen
naar deze groepen, over de reële sterkte ervan, over hun
ontstaansgeschiedenis en over het effectieve draagvlak ervan? Veel te
weinig. Als je dat wil lezen, moet je actief op zoek gaan naar
alternatieve berichtgeving. Of je toevlucht nemen tot internationale
media.

Niet dat er geen pogingen zijn om het tij te keren. De
Standaard publiceerde op 29 juni een stuk van de hand van Marc
Reynebeau waarin werd ingegaan op de historische achtergrond van het
fenomeen IS. Maar dit soort analyses blijft eerder marginaal.
Nochtans zijn ze van cruciaal belang. Want demystificatie zou wel
eens het belangrijkste wapen in de strijd tegen terreur kunnen zijn.