Op 8 mei 2012 worden elf Field Liberation Movement-activisten vervolgd voor onder meer bendevorming. Vredesactie vindt dat het hier om een legitieme actie van burgerlijke ongehoorzaamheid gaat en niet om geweld. Een aanklacht als bendevorming is dan ook grotesk en komt neer op het criminaliseren van politieke actie op zich.

Het FLM voert op diverse manieren actie tegen GGO’s. Op 29 mei 2011 onder meer met een actie van burgerlijke ongehoorzaamheid, waarbij op een veldproef van GGO-aardappelen enkele gemanipuleerde aardappelplanten werden uitgetrokken en vervangen door biologische. De veldproef is georganiseerd door een consortium gevormd door de UGent, ILVO, Hogeschool Gent en het VIB. Het wordt voorgesteld als wetenschappelijk onderzoek zonder commerciële belangen, maar ook BASF neemt aan de veldproef deel.

De actie van het FLM werd aanvankelijk door verschillende opiniemakers, wetenschappers en politici voorgesteld als een gewelddadige aanslag op de wetenschap. Vredesactie vindt dat het hier om een legitieme actie van burgerlijke ongehoorzaamheid gaat en niet om geweld. Een aanklacht als bendevorming is dan ook grotesk en komt neer op het criminaliseren van politieke actie op zich.

Burgerlijk ongehoorzaam

Met een actie van burgerlijke ongehoorzaamheid probeer je een misdrijf, onrecht of probleem aan de kaak te stellen. Je probeert om een dialoog af te dwingen, een status quo te doorbreken, als een niet te negeren stem in het debat. Met je actie betwist je de legitimiteit, en eventueel de legaliteit, van datgene waartegen je actie voert. En je bent bereid daarvoor vervolging te riskeren.

Daarmee plaats je je tegenstander en de overheid in zijn verschillende geledingen voor een dilemma hoe op je actie te reageren en zo dwing je ook om op je inhoudelijke vragen in te gaan.

Een actie van burgerlijke ongehoorzaamheid impliceert dat de actie geweldloos en openlijk verloopt maar dat wil niet zeggen dat er geen sprake is van een duidelijke conflictsituatie. De actie van het FLM had een confronterend opzet en zorgde ervoor dat de organisatoren van de veldproef en de overheid het verzet tegen GGO’s niet zonder meer konden negeren. Het actieopzet was geweldloos: het opentrekken van een hekken of het uittrekken van een aardappelplant is nog geen geweld.

Democratisch

Een democratie impliceert in theorie dat iedereen op gelijke wijze zijn stem in de besluitvorming heeft. Waarom is zoiets als burgerlijke ongehoorzaamheid dan nodig, je kunt toch mee beslissen?

De praktijk is echter anders. Het feit dat we in een rechtstaat leven die democratische grondrechten zoals vrijheid van meningsuiting erkent, wil nog niet zeggen dat daarmee iedere stem even hard doorweegt in de besluitvorming. Sommige stemmen klinken luider dan andere. En heel wat stemmen vormen hoogstens wat achtergrondruis. Zowel de wetgeving als de politieke besluitvorming weerspiegelen machtsverhoudingen, en niet enkel de democratische machtsverhoudingen maar ook de economische. Tegenover de wil van de meerderheid staat vaak ook de wil van het meeste geld of de wil van gevestigde machtsposities.

De toegang tot het politieke debat wordt in praktijk stevig bewaakt, net als de punten die ter discussie kunnen staan. Andere stemmen, die buiten de marges van het politiek aanvaarde debat kleuren, komen moeilijk aan bod. Eventueel worden ze in overlegorganen gekanaliseerd, waarbinnen ze kunnen uitrazen en vervolgens vaak genegeerd worden.

Dit maakt dat conflict eigen is aan democratie. Door geweldloos actie te voeren kan wie niet gehoord wordt, proberen zijn stem te veroveren. De ruimte daarvoor wordt ook in een democratie zelden cadeau gedaan. Tussen een mening laten horen en een stem hebben die gehoord wordt, staan vaak wetten en praktische bezwaren. Burgerlijke ongehoorzaamheid is daarom ook in een democratie op zijn plaats en zorgt ervoor dat de tegenstemmen niet zomaar genegeerd kunnen worden.

Burgerlijke ongehoorzaamheid is als koorts, die wijst op de gebrekkige werking van de democratie. Gerechtelijke repressie erop loslaten als koortswerend middel wordt dan louter symptoombestrijding. Paardenmiddelen gebruiken zoals een aanklacht voor ‘bendevorming’ riskeert de fundamenten voor politieke actie te ondergraven. Het echte geneesmiddel is ervoor zorgen dat ook de tegenstemmen op een serieuze manier aan het politieke debat kunnen deelnemen en dat met hun bezwaren effectief wordt rekening gehouden.

Legitiem

Wetenschappelijk onderzoek moet onderwerp kunnen zijn van een maatschappelijk en politiek debat. Op tal van terreinen, en zeker binnen het milieubeleid, wordt een grondig debat vermeden door de discussie weg te kanaliseren in technocratische besluitvorming die met het gezag van de wetenschap wordt gelegitimeerd.

Onderzoekers moeten bij elke aanvraag tot financiering van hun onderzoek de doelstellingen en het belang van hun onderzoek aanduiden. Hierbij verdedigen zij het belang van hun onderzoek met politieke, niet-wetenschappelijke argumenten. De keuzes die we maken als gemeenschap in de financiering van wetenschappelijk onderzoek zijn niet waardevrij. Op de achtergrond spelen economische belangen. Dat economische relevantie een rol krijgt in besluitvorming is op zich geen probleem, wel als het doorslaggevend wordt en andere overwegingen marginaliseert.

De keuzes gemaakt in het wetenschapsbeleid aanvechten, is niet hetzelfde als onwetenschappelijk zijn of wetenschap tout court opzij schuiven. Wetenschapsbeleid is even politiek als andere beleidsdomeinen en politieke actie is op dat terrein even legitiem.

Daarom kunnen wetenschappers zich niet onttrekken aan een maatschappelijk debat. Zeker als in dit concrete geval de met de veldproef verbonden wetenschappers de maatschappij trachten te overtuigen van de weldaden van GGO’s met beweringen alsof ze hiermee het hongerprobleem uit de wereld helpen. Met zulke stellingen eigenen ze zich een wetenschappelijke pretentie toe die ver buiten hun eigenlijke competentie (genetica) gaat. En betreden ze het veld van andere wetenschappelijke competenties (economische, sociale, ecologische …), die daarvoor als irrelevant uit de besluitvorming werden gehouden.

Bendevorming

Een aanklacht als bendevorming zou impliceren dat iedereen die met het FLM heeft meegewerkt of aan haar activiteiten heeft deelgenomen, een misdadiger is. Maw de boeren aanwezig op de boerenmarkt, iedereen die promotie heeft gemaakt of enige vorm van ondersteuning geleverd heeft, iedereen die een gift gedaan heeft, enz …

Wel, Vredesactie heeft een training geweldloze actie gegeven voor het FLM als voorbereiding van de actie en de actie mee aangekondigd. Als meewerken aan het FLM gelijk staat aan bendevorming, dan heeft Vredesactie zich daar ook schuldig aan gemaakt. En dit samen met zowat de hele milieubeweging. Deze aanklacht van bendevorming komt dan ook neer op het criminaliseren van politieke actie op zich.