Waarom staakt u? Ik hield nooit van de vraag…

Vrijdagavond 27 januari, Kortrijk. Aan het station stoppen twee jonge gasten van het ACV me een folder toe. Ik kan raden waarover het gaat en wens hen succes. Hun blik is even vriendelijk als verwonderd. ‘Een sympathisant?’ ‘Neeneen. Meer, maandag staak ik ook.’

En dan, thuis in mijn zetel: Op VRT is Guy Standing aan het woord. Hij heeft het over een nieuw begrip, het precariaat, een samentrekking tussen precair en proletariaat. De locatie voor het interview is wondergoed gekozen: de Brusselse Sint Hubertusgalerijen, een luxepassage voor de consumerende elite, gebouwd in het symbolische crisisjaar 1848.

Die omgeving contrasteert keihard met de ideeën die Karl Marx in zijn Communistisch Manifest in datzelfde Brussel, op datzelfde moment neerpent: ‘Proletariërs aller landen verenigt u.’

En dat terwijl in Vlaanderen het aantal dooskisten het aantal dopen fel overtreft omwille van een nooit eerder geziene crisis.

En dat terwijl Wallonië in een nooit geziene rijkdom genereert. Het woord ‘solidariteit’ moest nog worden uitgevonden. 

Zaterdagmiddag 28 januari, thuis bij mezelf, in de keuken. Kris Peeters laat vanuit het World Economic Forum in Davos weten dat een indexsprong zuurstof aan de Belgische economie kan geven. Provocatie, lomp of naïef? Davos, een plek die (voorlopig) gespaard blijft van het wegsmelten van de eeuwige sneeuw, het lijkt een luxebadoord zoals Oostende of Nieuwpoort in de Belle époque. Davos is de perfecte metafoor voor het contrast tussen arm en rijk in de 21ste eeuw, het contrast tussen traag en snel, tussen hip en gewoon. De beau monde in de negentiende eeuw verplaatste zich met koetsen en paarden, en later met auto’s, tegenwoordig doen ze dat met een jet. 

Zondagmorgen 29 januari, thuis. Uit de weekendeditie van De Morgen concludeer ik net het tegenovergestelde als Peeters.
Waarom staakt u? Ik heb nooit van de vraag gehouden – ze klinkt als een verantwoording, alsof je op het matje geroepen wordt voor onkuise gedachten of het sluiten van een duivelspakt – en ik vroeg het mezelf eigenlijk nooit af.

Waarom staak ik? Om een dagje thuis te zijn misschien? Neen, eigenlijk niet. Staken is werken, arbeid… Om de vakbondspremie, het broodje en dat blikje bier dan? Tja, dat klinkt al ok. Omwille van de manifestatie? Bwa, veel popartiesten zijn er niet te zien. En, laat ons eerlijk zijn, voor wie in de micro schreeuwt, daar moet je het niet voor doen. Ik ben een praktische staker, een doener, geen theorie maar actie. Ik lees elke dag theorieën en mijn voornaamste acties zijn les- en punten geven.  En soms is een andere actie nodig: geen debat maar scanderen. Nu is het genoeg! Genoeg gelachen met ons, genoeg gedronken op onze gezondheid, genoeg lucht verkocht over de man in de straat die zogenaamd niet kan uitmaken wat goed is voor hem, genoeg spaarboekjes leeggeroofd van Jan met de Pet, genoeg Korneel Truweel afgedankt, Joe Sixpack belast…

Maandagmorgen 30 januari, Brugge, ’t Zand. Hier stond ooit het eerste station, hier op dit overgrote plein kwamen ooit treinen vol arbeiders toe. Nu is het een vlakte met eronder een labyrint van een parking eivol auto’s van stakers. Hoe paradoxaal kan welvaart zijn? Erboven staat het cultureel centrum en een bombastische fontein waarvan het water voor de gelegenheid groen kleurt. Voor de rest niets dan vlakte en rode en groene mensen.

Waarom staakt u? Een vraag als een ijsbreker…

‘Waarom staakt u?’ Het is een vraag die als een ijsbreker werkt. Stakers raken in wolkjes aan de praat. Een ijsbreker, jawel, want koud is het. In Brugge is de teneur duidelijk. ‘De media zijn ons niet welgezind en hangen een fout beeld van de actie op.’ ‘Waar halen ze het? Zes op tien Belgen wil het stakingsrecht ingeperkt zien.’ ‘Zie ons hier staan, met zoveel…’ zegt hij terwijl zijn lichaamshouding boekdelen spreekt. Ik werp op dat onderzoeksmethodoloog Bart Meuleman afgelopen weekend brandhout maakte van die pseudo-enquête. Respondenten waren weinig representatief, de sturende vragen en een eenzijdige gekleurde interpretatie maken de conclusie ‘zeven op tien Belgen wil géén grondige herziening’ eveneens mogelijk. Het is maar hoe je ‘t bekijkt.

‘Wij willen werk, wij zijn niet lui’ klinkt het door de micro. Een vakbondsman is aan het woord en bovenop het dak van het cultuurcentrum staat een schare fotografen en een cameraman van de lokale tv ons protest te filmen. De massa staat keurig en kleurig gedisciplineerd om een duim uit te beelden: dit vind ik niet leuk, duimpje neerwaarts, net zoals in de Romeinse amfitheaters waar de keizer beslist over het lot van een enkeling… hier zijn de rollen omgedraaid, voor even, hier geeft een massa een signaal aan de regering met een persiflage op de facebookduim. Met blauwe en witte vellen papier boven ons hoofd, zij aan zij slagen we er in om het pictogram te vergroten. Enig tekort aan volk, een gebrek aan organisatie of fotoshop, ik weet het niet, doet de facebookduim lijken op een middenvinger. Minder subtiel, maar duidelijk…

Staken leidt tot crisis!

Pieter Timmermans, directeur generaal van het VBO schreef op diezelfde pagina in De Morgen een open brief aan de stakers onder de titel ‘Als een leeuw in een kooi’. Wie de brief met de subtiele verwijzing naar de socialistische vakbondsvoorzitter leest, kan zich niet van het idee ontdoen dat staken leidt tot crisis, dat protest welzijnsondermijnend is, dat verzet resulteert in recessie, ja dat wij die hier nu in Brugge staan, dat wij de oorzaak zijn van onze eigen en zijn ellende. De topman haalt een historisch voorbeeld uit de kast dat we beter niet opnemen in een cursus geschiedenis of een handboek economie. Hij schrijft dat “de stakingsgolf in 1974 een katalysator was voor de economische achteruitgang die begin de jaren tachtig tot de devaluatie van de Belgische Frank met 8,5 procent leidde.”

Je mag de dingen niet op zijn kop zetten, dit is niet eerlijk. Staken is geen oorzaak maar een gevolg van een crisis. Staken is het laatste middel om de oplossingsstrategieën om die crisis aan te pakken, te beïnvloeden. Dat ziet het kleinste kind in. Even verder reduceert Timmermans de (mondiale) crisis tot zijn economisch denken: “het gaat om een mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt”, ja, een kwestie van vraag en aanbod, van patroon en knecht. En dat noemt Timmermans “de grootste schande”. 

“Door deze staking te organiseren spelen de vakbonden met vuur” waarschuwt hij, net zoals de 19de eeuwse kapitalistische patroon die zijn werkvolk intimideert in Germinal van Emile Zola. Tja, je hoeft nochtans geen wereldsysteemanalyse te maken om te weten dat speculanten, banken en hun topmannen de laatste tijd met vuur speelden. En toen het fout liep schoven ze de factuur netjes door naar de belastingsbetaler. Dat is dé schande wat mij betreft. Als de website Clint meldt dat het staken één miljoen euro per uur kost in de Antwerpse haven, dan zwijgen ze over wie zo’n verlies kan lijden.

Als we daar op het Zand peilen naar de stakersmotivatie krijgen wij uitgebreid te horen en te zien:

• ‘Waarom blijven de verantwoordelijken van de crisis buiten schot?’
• ‘Waarom blijven zij weglopen met premies  waarvan de bedragen aan de waanzin grenzen?’
• ‘Waarom viseren de besparingen werknemers en wie leeft van een uitkering?’
• ‘Dat begrijpen we niet.’

Het protest van 30012012

Uiteraard, we leven niet in de negentiende eeuw. Inmiddels veranderde één en ander. Het is duidelijk dat de aloude nationale breuklijnen zoals het conflict tussen Vlaanderen en Wallonie en de spanning tussen werkgevers en werknemers steeds minder toepasbaar zijn in een globaliserende economie. De Waalse economie raakte niet in de problemen dankzij de luiheid, de domheid of het profitariaat van de Waal, maar door veranderingen in de neoliberale wereldeconomie, zoals de Vlaamse Brusselaar en ex-journalist voor De Standaard Guido Fonteyn het graag en glashelder uitlegt. De rijke Waalse ondergrond met zijn steenkool, leisteen, ijzererts en marmer is niet leeggezogen. De delfstoffen komen tegenwoordig van de andere kant van de wereld, als ballast van de cargo’s, Cargo’s die in Vlaanderen (want in Wallonië liggen geen havens) voor werk en transport zorgen.

Het protest van 30 januari 2012 afdoen als een klassiek Vlaams conflict tussen werkgevers en werknemers is voorbijgaan aan de crisis van die mondiale realiteit. De oplossingen dienen zich op dat vlak te situeren en besparen is geen goed idee. Die Europeese besparingsdrift vergelijkt de nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz met aderlatingen: ze maken de patiënt alleen zieker. Er is dus een boodschap voor alle partijen. Ten eerste zijn vakbonden nationale instituten omdat zij onstonden tijdens de industriële revolutie. In een globale kennismaatschappij zouden ze er goed aan doen om toenadering te zoeken tot de andersglobalisten, de indignadobeweging of de Occupybeweging die andere vormen van actie en verzet gebruiken. Twee. Aan werkgeverszijde ziet George Ritzer het probleem van de MBA- graaicultuur. Deze leiders in hun nette pakken leiden aan het McDonald’s fenomeen: ze zijn “efficient, voorspelbaar, berekenbaar en beheersbaar.” De MBA van morgen zal een andere attitude nodig hebben…

En dan is er tenslotte dat fameuze jongerenprotest dat via sociale media de staking kritiseert én bejubelt. Observators weten niet goed dit te interpreteren en spannen het bijgevolg graag voor hun karren. Of jongeren wakker liggen van de jobs die zij dreigen te verliezen of nooit zullen hebben zoals in Spanje, waar de jeugdwerkloosheid tot 40 procent oploopt, weet ik niet. Op Het Zand in Brugge sta ik naast een ijsberende moeder in een groen plastiekje. Haar jongste zoon zoekt sinds september werk. Terend op zijn spaarcentjes die hij tweeëntwintig jaar lang op zijn spaarboekje verzamelde, vroeg hij zich deze morgen onbekommerd af, ‘ma, wat is je stakingsmotivatie?’ ‘Leg mij dat nu eens uit. Waarom staak je begot?’ 

Is dat het groeiend verzet tegen de vakbond zoals Johan Van Overtveldt het in Copers, Termont en de boodschap in Knack uitdrukt? Ik denk het niet.

Verder kijken op Flickr

Verder lezen…

• Jan Callebout. Leiders voor morgen. In: De Morgen, 26 januari 2012, p. 32.
• Bart Meuleman. Toch draagvlak voor staking. In: De Morgen, 26 januari 2012, p. 31.
• Pieter Timmermans. Als een leeuw in een kooi. In: De Morgen, 26 januari 2012, p. 31.
• Rudy de Leeuw. De drijfveer van onze woede. In: De Morgen, 26 januari 2012, p. 31.
• Maarten Rabaey. Open jullie ogen, Europeanen! In: Liberales, 28 januari 2012.
• Video