De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Waarom pikken de media dat gevaar dan niet op, dat van extreem rechts uitgaat? Waarom die blijvende aandacht?

Waarom pikken de media dat gevaar dan niet op, dat van extreem rechts uitgaat? Waarom die blijvende aandacht?

zondag 20 januari 2019 12:07
Spread the love

Je moet mij niet geloven. Ik ben ogenschijnlijk een opiniemaker van het derde knoopsgat. Het is een eeuwigheid geleden dat Knack of De Standaard mijn opiniestukken goedkeurden en opnamen. Ik ben een nerd. Daarnet heb ik nog de havermoutpap laten overkoken. En ik rook pijp, zelfs terwijl ik in de keuken in de weer ben. Terwijl anderen, mannelijke soortgenoten, door de bevroren bossen rijden op hun mountainbike, of tuinkabouters verzamelen, heb ik wel al levenslang een grote interesse voor de grote, complexe veiligheidsproblemen. Voor levenskwaliteit voor iedereen en op de lange termijn. Ik was de eerste opiniemaker die de aandacht in de grote kranten trok op het probleem van de talrijke depressies en zelfdodingen. Ik ben daarin een pionier, een baanbreker geweest. (Tot op vandaag doet onze overheid aan dat probleem te weinig, zoals de oproep van lerarenvakbonden van vorige week nog aangeeft: die mensen bezwijken onder de stress, en het niet ernstig nemen van hun ambt, waardoor een groot tekort dreigt aan leraren. Ondanks het feit dat de media intussen zowat elke dag emmeren over burn out en mindfulness en andere mogelijke oplossingen. Hear me, ranting!)

Met mijn tijd heb ik misschien wel iets  nuttigs gedaan. Ik heb veel onderzoek gedaan, veel gelezen en interviews uitgevoerd, over de aard van de mens, en het gevaar van losgeslagen agressie. In een opiniestuk over “Vrouwelijke waarden als maatschappelijk medicijn” in De Standaard in 1997 formuleerde ik het al zo dat oorlogen een vorm zijn van doorgeschoten mannelijke agressie. Die visie werd niet overal meteen aanvaard, de redactrice van Knack Weekend spotte ermee in haar standpunt, de zaterdag daarop. Ieder zijn roeping?

Toen ik onlangs op het Facebookprofiel van Gaea Schoeters, die als geen andere literator bijna dagelijks waarschuwt en zich boos maakt over de gulle aandacht die vele journalisten en kranten en de VRT geven aan extreem rechtse pippo’s en politici, ik een uitleg had geschreven dat en waarom extreem rechts gevaarlijk is, toen was er een argeloze lezeres die de vraag stelde:

“Maar waarom zijn de media dan niet mee? Waarom pikt de pers dat niet op, dat historische gevaar?”

Lees er mijn vorige blog op na: het gevaar is niet denkbeeldig dat wij op een hellend vlak zitten. Dat wij naar een nieuwe grote oorlog evolueren. En mijn hypothese is dat de vonk die daartoe nodig is, te vinden is in de harten, de persoonlijkheid van een bepaald soort mensen. Zoals Dries Van Langenhove en Theo Francken en Tom Vangrieken en Bart De Wever. De kwaadaardigheid, de drang, de wens om andere mensen te demoniseren en vooral de kwetsbare groepen en de afwijkende mensen aan te duiden als oorzaak van alle mogelijke maatschappelijke en persoonlijke kwalen, en om die mensen dan op te jagen, en in de limiet te martelen en om te brengen, dat zit in de mens-heid.

Het volstaat krachtige verhalen, die zoals bekend vaak grotere lessen inhouden over de realiteit dan non-fictie, te herlezen zoals “Het verslag van Brodeck” van de gelauwerde schrijver Philippe Claudel. Ook in vertaling verkrijgbaar, in alle boekenwinkels. En sinds vorig jaar, voorlopig nog, in kleine oplage te lezen en visueel in te drinken via de stripverhaal versie door Manu Larcenet. Claudel geeft helder aan hoe zelfs in een afgelegen dorpsgemeenschap in de beboste bergen, het kwaad in de meeste mensen aanwezig is en sluimert, en als de omstandigheden optimaal zijn, komt dat barstend naar boven en vallen er moorden. De meest onschuldigen en de heiligen zijn vaak het eerste slachtoffer, zoals “De Anderer” in het verhaal. En zijn grootste vrienden, zijn paard en zijn ezel. De Anderer is een metaforische figuur. Hij is de kunstenaar, de geleerde, de dierenvriend, de waardige man, de heilige. Die geen harde macht lijkt uit te stralen. Die niet sterk lijkt. Niet nuttig en niet te begrijpen, voor de onderbuiken van onontwikkelde mensen.

Weet je, het helpt als je veertig jaar op zoek bent geweest naar elementen in de puzzel. Sommige mensen zien bijvoorbeeld niet in hoe de overgang kan gevormd worden. Hoe latente boosaardigheid, vrij plots in vervolgingen en geweld kan uitmonden. Een bepaald fenomeen uit de fysica kan ons daar de ogen wat voor openen. Er is een voorbeeld van een kleine wet uit de natuurkunde die de grote historische verhalen ons brengen. Toen Napoleon zich had vastgelopen in de eindeloze bevroren vlaktes van Rusland, en dus door de Natuur  werd verslagen, eerder dan door generaals, beval hij de terugtocht. Het uitgedunde leger met vele gewonden en ondervoede soldaten en officieren kwam daarbij voor een rivier te staan. Het water was tot onder het vriespunt afgekoeld, maar door de beweging, de stroming, was het nog niet bevroren. Maar toen de mannen en paarden er in stapten, bevroor de rivier in enkele seconden tijd. Dat heeft met kristalvorming te maken. Als er één bepaalde harde, koude, bevroren kern beschikbaar is, kan al het water daar rond, tienduizenden kubieke meters, ‘besluiten’ ook tot ijstoestand over te gaan. Zo zie ik dat ook in de dimensie van de menselijke geest, van de emoties.

Daarom is het zo ongehoord, zo ontoelaatbaar, dat de media zo veel forum geven aan de hate speech.

Aan het opkloppen van angst en haat en agressie. Rond de kernen van de genoemde personen, kan zich bij het bereiken van een kritische drempel een golf van agressie, een collectieve hysterie, een collectieve angst- en haatpsychose meester maken van een populatie.

Biologie: het zit wel degelijk in het beestje

Dat is zoals de waarneming gedaan in terraria met sprinkhanen. Dat is trouwens een van de hoofdredenen dat bioloog en voormalig oorlogsjournalist Dirk Draulans al jaren die nieuwe oorlog er ziet aan komen. Als je elk kwartier vijf sprinkhanen toevoegt aan de besloten ruimte, zal je in een herhaalbaar experiment merken dat de agitatie toeneemt. De beestjes worden onrustiger, beginnen rond te springen. Stoten tegen elkaar. Wanneer een bepaald kritisch punt van aantallen dieren is bereikt, gaan zij over tot genocide; zij bijten elkaar de koppen af.

Draulans verdient onze waardering en zijn bekendheid. Hij was internationaal zowat de eerste observator die in 1994 aan dat mechanisme de diepere oorzaak toeschreef van de genocide van Rwanda. Daar zijn, ter herinnering, een miljoen mensen een kopje kleiner gemaakt op honderd dagen tijd.

Waarom zien vele opiniemakers het gevaar niet?

Verschillende factoren spelen verder volgens mij mee. De ijdelheid van de mens is er een van. Weinigen zijn bereid te zien en te aanvaarden dat de mens ook een dier is. Dat wij in de limiet in bepaalde omstandigheden onderhevig zijn aan blinde wetten van Moeder Natuur. Om die reden heeft het bijvoorbeeld vele decennia geduurd voor de biologische wetenschap de hormonen bij de insecten zoals de sprinkhanen heeft ontdekt: de geleerden zochten in andere richtingen, uiteindelijk bleek het hormoon heel sterk te gelijken… op dat van ons, de mens. IJdelheid maakt blind. Nederigheid kan op een dag uiterst nuttig blijken.

Mijn hoop is dat de toegenomen diervriendelijkheid, en het steeds verder afstand  nemen van de verouderde Bijbelse doctrine, die de mens als een koning op een top zet en afsluit van de Natuur daaronder, het zal helpen mogelijk maken dat deze strategische inzichten doordringen en dat men er naar zal gaan handelen.

Verder spelen nog factoren die kunnen helpen verklaren waarom de persjongens het gevaar niet ruiken.

In dat verband moet ik de redactionele lijn van De Standaard citeren, zoals de hoofdredacteur die geregeld uitdrukt. “Diepe waarheid interesseert ons niet”, “dat laten wij aan anderen (wetenschappers, romanciers. filosofen?) over”. “Wij brengen graag verhalen die interessant zijn, waarbij daders en slachtoffers herkenbaar worden, een menselijk gezicht krijgen. Maar in de limiet willen wij abonnementen verkopen”.

Het dagelijks brood is een enorme kracht. Dat is als de massa van een zeer groot hemel lichaam, zoals de zon: dat heeft de kracht zelfs de lichtstralen die er op af gaan, te doen afbuigen van hun baan. Wie dreigt minder inkomsten te genereren met zijn diepgravende stukjes, of zijn ontslag te krijgen, minder lezers, kijkers en kopers te behouden… die zal snel geneigd zijn compromissen te sluiten met de Waarheid.

Verder is het zo dat er van oudsher een bepaald type mensen veel opmerkzamer zijn voor grote, ongewone, diffuse en gevaarlijke problemen die zich in de (verre) toekomst kunnen gaan aandienen. In onze tijd wijst de psychologie er op dat dit het profiel is van een bepaald soort rare kwieten: de hoogbegaafden. Met een IQ van misschien boven de honderd dertig. Dit soort persoonlijkheden zal de mensen rondom hen geregeld verbazen omdat zij zich zorgen maken over problemen die zich nog helemaal niet aandienen. De meeste mensen, kijken dagelijkse gewoon niet verder dan hun neus lang is. Ze hebben daar de behoefte niet toe, en de gave niet voor ontvangen.

Een aanverwant fenomeen is dat er ook en vooral aan gewone werkers veel behoefte is. Je kan rijk worden door zoals de directie van supermarkt ketens als Delhaize en Carrefour “De mensen te geven wat zij wensen”. Fruit dat er mooi en groot uit ziet, zonder gaatjes of vlekjes of godbetert, wormpjes. Maar of dat op de (heel) lange termijn houdbaar is, daar moeten andere mensen zich mee bezig houden. De natuur gaat kapot aan dit soort utilitair denken en snel winstbejag. De biodiversiteit, de soortenrijkdom, het ecologische web waarin elke soort leven verbonden is, en dat ook ons, mensen in de limiet draagt en kansen geeft, raakt zwaar beschadigd. Anuna heeft overschot van gelijk.

In vroeger tijden bestond er geen psychologische wetenschap. Maar een jongen met een hoog IQ, die werd vaak al vroeg gespot door de medicijnman van de stam. En die kreeg dan zijn opleiding tot ziener, tot sjamaan, en ging functioneren als de filosoof, de wijze van de gemeenschap. De genezer ook. Profeten, “des inspirés” in het Frans, zo noemde de gemeenschap waarin Jezus van Nazareth werd geboren, de Hebreeën, dit soort mensen. Gaea Schoeters is een profetische mens. Gelukkig zijn er wel meer, je moet ze willen zien en in hun waarde erkennen.

Liefde als tool tot veiligheid

Bovendien, dat gaat u niet verbazen, speelt bij het niet zien van het grote gevaar van extreem rechts het feit mee of je een (ingeboren of ontwikkeld) vermogen tot invoelen, tot inleven, tot empathie hebt.

Toen Adolf Hitler aan de macht kwam, via gewone verkiezingen nota bene, in 1933, en dus ruim zeven jaar voor het uitbarsten van de wereldoorlog, en voor er concentratie kampen (KZ) ingesteld waren, waar mensen ontluisterd werden, dodelijk vernederd en gepijnigd, het hoeft niet herhaald, waren er al enkele bijzondere mensen, Joden en anderen, met voelsprieten die het gevaar roken.

Zo iemand was de columnist en schrijver Josph Roth. Ik hoorde vorige week nog een interview op radio Klara met de schrijfster die de briefwisseling van Roth met zijn grote vriend Stephan Zweig heeft bestudeerd en uitgeeft. Roth was een soort ziener. Zijn proza is zo fris als wat, voor de lezer van vandaag. Omdat hij naar de diepte ging,. De diepte van het mens zijn en die van het goed en van het kwaad. Wel, Roth, die verliet meteen in 1933 al zijn thuisland, Duitsland. Dat doe je niet licht!

Niet toevallig brengt Roth mij bij een ander punt. Ik sprak van empathie, een warm hart voor mensen. Dat lijkt essentieel, maar niet iedereen heeft die gave. Goede mensen, de laatste jaren lijken ze zelfs speciaal het voorwerp van spot van de rechtse rakkers. Gutmenschen. In een van de verhalen van de genoemde schrijver, legt hij een van zijn personages een dialoog in de mond. Dat de meeste mensen slechts een klein hart hebben. Er is net genoeg plaats in voor zichzelf, en misschien voor een paar directe familieleden. Andere mensen hebben een hart “groot als dat van een walvis”. Zulke mensen kunnen met die grote liefde de hele mensheid liefhebben. Kan dit soort charismatische mensen niet dienen als vuurtorens voor de massa? In bijzondere tijden komen bijzondere profielen naar voren.

Aan de media om te kiezen welke plant zij willen water geven.

Aan u allen, de vraag of je de moed wil trachten opbrengen om deze mammoet problemen te onderzoeken. De immensiteit ervan is natuurlijk ook een rem op het aantal lieden die er zich over gaat buigen. Niet elke reporter is dapper genoeg om de collectieve demonen van ons continent bij de horens te vatten en in het gezicht te kijken, zo lijkt het.

Een laatste rem op doorzicht en inzicht en terugzicht (naar het woord van Terence White) wil ik benoemen: niet iedereen heeft genoeg eruditie om eraan te beginnen. Laten wij dus onze geleerden koesteren. Niet alleen aan het invullen van bepaalde jobs is vandaag nood. Ook aan wakkere, geëngageerde burgers. En aan vuurtoren mensen. Aan schijnbaar minder nuttige beroepen en profielen als schrijvers en dichters. Aan mensen met het hart op de juiste plaats. Die verdienen interviews, niet de boosaardige rechtse mannen.

Liefde

We zullen, als we de komende tijd van woede, van wreedheid en oorlog willen beperken in schadelijkheid, ook meer aandacht aan alle vormen van liefde moeten bieden. Voor mij is er maar één grote vraag. Een keuze voor de mens als persoon en voor de mensheid. In feite hebben wij de keuze, als leden van de soort, of we willen evolueren naar een model als dat van onze neven en ooms, de gorilla’s, die elkaar periodiek de schedel inslaan in de bosjes, (lees daarover in “Gorilla’s in de Mist” van Diane Fossey) of naar dat van de Bonobo’s. Die tederheid, vriendschap, liefde en erotiek in hun wapenschild een hoge plaats gaven. En die op die manier overmatige agressie meteen in de kiem smoren. Het Geweld ontmijnen, voor het ontploft. Het ontstekingsmechanisme uit de bom halen. Dat is nu de boodschap. En op de langere termijn, moet er dringend werk gemaakt worden van het ontdekken en ontwikkelen van manieren van leven die geweld in het leven van alle dag toelaten en kanaliseren. Misschien zijn voetbalhooligans, ouders die kletsen uitdelen, jagers enzovoort, wel een heel nuttig profiel, als wij  de ware collectieve catastrofe nog een eeuw of wat uit willen stellen? Laten we ernstig nadenken. En daarbij beseffen dat altijd maar vriendelijk en respectvol zijn voor de meningen van de gesprekspartner, geen doelstelling kan zijn als je naar waarheid op zoek gaat. Wij moeten menselijke, gematigde waarden met vuur leren verdedigen. Het kamp van de goedaardigheid is vandaag geclaimd door fijnzinnige maar vaak wat bloedeloze intellectuelen. Het andere kamp is bekend.

take down
the paywall
steun ons nu!