‘Men spreekt over het geweld van de wassende rivier. Maar wie spreekt er over het geweld van de bedding die de rivier insluit?’ (Bertolt Brecht)
De mythe van geweldloosheid
Veel te vaak heb ik voor iemand gestaan die mij eigenlijk een dienst zou moeten verlenen, maar mij in plaats daarvan kleineert en met een kluitje in het riet stuurt. Veel te vaak ben ik genegeerd, gediscrediteerd of gediskwalificeerd geweest. Veel te vaak heb ik met tranen van machteloosheid mijn woede ingeslikt alvorens opnieuw pogingen te ondernemen om te bereiken wat eigenlijk volkomen moeiteloos zou moeten gaan. Veel te vaak heb ik oog in oog gestaan met politieagenten die hun zogenaamde taak met nietsontziende haat uitvoeren. Veel te vaak stortte mijn wereld in elkaar, wanneer mijn ergste nachtmerrie realiteit werd en er weer eens iemand niet meer naar huis kwam, omdat die werd doodgereden of op een andere manier werd geëxecuteerd.
Racisme is zowel gewelddadig op fysiek, psychisch, symbolisch als institutioneel niveau. Als je dit integreert via een opeenstapeling van ervaringen, dan kan je gewoonweg niet meer klakkeloos meegaan in het verhaaltje van geweldloosheid. En dan ben ik als vrouw met een kleurtje nog flink gespaard geweest, ik kon af en toe, in tegenstelling tot mannen van kleur nog rekenen op een soort van seksistisch- paternalistisch mededogen waarbij mensen het voor mij opnamen omdat zij ervan uitgingen dat ik vooral slachtoffer was van mijn ‘onderdrukkende’ cultuur van oorsprong. Geweldloosheid is een bevoorrechte positie, inherent aan het comfort van voornamelijk witte middenklassers. Geprivilegieerde personen weigeren in te zien dat geweld een onvermijdelijke component is van de sociale hiërarchie die onze maatschappij structureert en waar mensen van kleur het vaakst mee worden geconfronteerd.
Ooit was dat voor mij anders, geweldloosheid klonk toen als een eldorado voor een jonge vrouw van kleur die al zoveel geweld op haar bord had gekregen. Ik had genoeg van geweld en geloofde met elke vezel in mijn lijf dat het ook anders kon. Ik haalde kracht uit mijn pijn om mee te bouwen aan een samenleving die in staat zou zijn om een bepaald segment van haar leden wat meer in te sluiten en wat liever te zien. Met veel overtuiging ging ik het land in om mensen te ontmoeten en hun vragen te beantwoorden, besprak problemen op de juiste fora, ondertekende petities, bracht ideeën aan, stampte projecten uit de grond, werkte hard, engageerde me in organisaties en raden van bestuur en was zowel participant als organisator van talloze evenementen, demonstraties en activiteiten.
Ook middenveldorganisaties zijn gewelddadig
Maar in een racistische samenleving zijn alle structuren gewelddadig voor bepaalde groepen, zelfs de ‘sociale’ en ‘antiracistische’ organisaties die meer gelijkheid beogen zijn niet vrij van geweld. Onder meer omdat ze de verschillen tussen mensen eigenlijk willen negeren of opheffen in plaats van zich in te zetten om onderdrukking in onze samenleving aan te pakken. Veel te vaak krijgen holle frasen over gelijke rechten, gelijke kansen en een gelijke behandeling de voorkeur en de prioriteit op sociale rechtvaardigheid.
Ons begrip van gelijkheid is fundamenteel onjuist, omdat het perfect mogelijk is om individuele gelijkheid wettelijk te verankeren, terwijl onderdrukking en sociale ongelijkheid rustig blijven bestaan. Eigenlijk is het vaak nog erger, geweldloosheid wordt vaak naar voor geschoven door mensen die geen sociale gelijkheid willen en die hun macht of rijkdom zeker niet willen delen. Juist omdat men weet dat dit de meest effectieve manier is om machtelozen aan de onderste sport van de sociaal- economische ladder te houden.
De regering in Versaille schreeuwt: brandstichting! En fluistert dit wachtwoord al haar handlangers in de oren, tot in het verst verwijderde dorp, om overal jacht te maken op haar tegenstanders, die nu verdacht worden beroepsbrandstichters te zijn. De bourgeoisie van de ganse wereld kijkt zelfgenoegzaam naar de massaslachting na hun veldslagen, maar is ontzet over de beschadiging van wat stenen en cement. (Marx, 1870)
Heel lang pikte ik zeer selectief aandachtspunten uit, vooraleer ik ze op zorgvuldig uitgekozen tijdstippen aan durfde te kaarten bij collega’s, mede-activisten en structuren. Om uiteindelijk onverbiddelijk aan te moeten horen dat het niet het juiste moment was, dat ik mij niet moest opwerpen als vertegenwoordiger van een ingebeelde gemeenschap, dat ik me niet in slachtofferschap moest wentelen, dat het probleem tussen mijn oren zat en ga zo maar door. Geweldloosheid heeft voor mij in 30 jaar maar weinig vruchten afgeworpen. Geweldloosheid jegens anderen bleek enkel nog meer geweld tegen mezelf in te houden.
Het veroordelen en het afstand nemen van mensen die niet zoals ik de kracht konden opbrengen om vreedzaam en constructief het juiste moment af te wachten, voelde toen al verkeerd aan. Toch veroordeelde ik elke keer consequent het ‘foute’ gedrag van personen waarmee veel van mijn witte landgenoten mij vereenzelfdigden en nam ik afstand van mensen die het niet zonder meer verdienden om op de figuurlijke brandstapel te worden geworpen. Geen afstand nemen was geen optie, nuance was geen optie, tenzij je sociale zelfmoord wilde plegen.
Geweld begrijpen is niet hetzelfde als verheerlijken
Alleen het feit al, dat witte mensen er niet in slagen om mij te zien als individu, of dat ik überhaupt nog duidelijk moet maken dat ik het niet eens ben met het beschadigen van andermans eigendom, is eigenlijk op zich verpletterend gewelddadig. Daarom geloof ik niet dat een maatschappij die een groep systematisch onrechtvaardig bejegent, in staat is om diezelfde groep wel rechtvaardig te bestraffen. En zolang mij de mond wordt gesnoerd telkens wanneer ik het systemisch en institutioneel geweld aankaart. Zolang onze samenleving ervoor blijft kiezen om de ogen te sluiten voor het geweld dat zij veroorzaakt en voor de gevolgen van dat geweld. Zolang mijn samenleving niet eens in staat is om afstand te nemen van zijn gruwelijke wandaden. Wel, zolang zal ik ook geen afstand meer nemen van de mensen die door ‘geweldloze witte middenklassers’, relschoppers worden genoemd.
