Opinie, Nieuws, Milieu, Samenleving, België -

Waarom het ontslag van een KUL-onderzoekster moreel én maatschappelijk onverantwoord is

De ggo-aardappelen in Wetteren hebben heel wat stof doen opwaaien, en dat komt niet alleen wegens de droogte. Het tenietdoen van een stuk van de aardappeloogst op een proefveld kwam onder zware kritiek te staan. De universiteit van Gent riep op voor een algemene veroordeling van deze ‘gewelddadige vernieling’. En de KU Leuven oordeelde uiteindelijk dat een ontslag gepast was.

dinsdag 7 juni 2011 19:14
Spread the love

Ons opiniestuk vecht vooral het laatste aan, maar laat ons eerst even de standpunten op een rijtje zetten en de zaak contextualizeren.

In de voorbije week zijn er vele opiniestukken en reacties op de geplande actie in Wetteren  verschenen. Deze betreffen een aantal tegengestelde percepties op de gebeurtenis. Aan de ene kant wordt geweld veroordeeld op basis van krachtige termen die de ernst van het verdrijf in de verf zetten. Het gaat dan over ‘een gerichte aanval op vrije wetenschapsbeoefening’, desstructief  gedrag van de actievoerders, het saboteren van kwaliteitsvol wetenschappelijk onderzoek van collega’s als een ernstige deontologische fout, en over de ernst van de schade; er zou sprake zijn van minstens 250.000 euro verlies en 10 gewonde agenten. 

Waar sommigen de impact van actie hebben uitvergroot dreigen andere opiniestukken de hele zaak te minimaliseren.” Het evenement kan vanuit die hoek gezien worden als onderdeel van ‘krachtige acties, die soms over the edge zijn’; een vergelijken van dit would-be geweld met dagelijks georganiseerd geweld waar niemand ooit zijn mond over open doet; of verwaarloosbare schade als gevolg van het symbolisch vernietigen van 20 tot 30 aardappeltjes.

Voor burgers die er niet bij waren is het moeilijk op basis van deze uiteenlopende visies zelf een standpunt in te nemen. Uiteraard, (bijna)  iedereen is het er over eens dat agressie en geweld niet kunnen. Maar de ernst van deze agressie, of deze gerelativeerd en verstaan kan worden (of deze relatief-is-aan) dat is dan weer bepaald door de inbedding van acties in een bepaalde context. En het is over deze context dat we het niet eens lijken te zijn.

Waarom niet? Omdat het hier om een proefproject gaat dat omstreden is. De techniek van genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s) wordt door de industrie gezien als een beloftevolle toekomstige factor die onder andere het hongerprobleem uit de wereld kan helpen. De industrie financiert de wetenschap, die uitsluitsel wil geven over een aantal veronderstelde effecten en gevolgen.

Natuurlijk, objectief gezien zit hier een mogelijkheid tot binding tussen wetenschap en het bedrijfsleven, en het is belangrijk de verstrengeling van winst en wetenschap voortdurend en kritisch te bevragen. ‘Wiens brood men eet, diens woord men spreekt’ is niet voor niets een wijze volksspreuk. Maar de bewegingsvrijheid van de wetenschapper hoeft daarvoor niet altijd aangetast te worden, tenslotte is de wetenschapper zelf vaak passioneel nieuwsgierig en op zoek naar waarheid, en  idealiter staat hij in dit proces los van commerciële overwegingen.

Opvallend echter is dat men in de diametraal opgestelde reacties die we vonden in de opiniestukken over de ‘Wetteren-kwestie’, er tegelijk ook een convergerende rode draad traceerbaar is die tegenstanders verbindt, met name de stelling dat grootschalige bedrijven maar één doel zouden hebben: winst.

Het gaat hen fundamenteel om het bevragen van het industriële voedselproductieproces

Volgens bepaalde wetenschappers zou gentechnologie leiden tot lucratieve patenten op voedsel want het verwezenlijkt plantzaad waarvan de oogst steriel is. Het creëert grotere afhankelijkheid – en dus inkomsten voor de bedrijven – want je kunt niet meer zelf zaad afnemen van je planten. Maar is dit laatste net niet net wat we mondiaal kunnen missen want indien je de NGO’s mag geloven, dan is het hongerprobleem niet gerelateerd aan tekort aan voedsel, maar aan de toegankelijkheid ertoe. Het is wellicht daarom dat actievoerders het debat op een dieper niveau hebben willen brengen, zoals ook hun brief in ‘De Morgen’ aangeeft.1 Het gaat hen fundamenteel om het bevragen van het industriële voedselproductieproces.

Het is vanuit dit perspectief dat het wij het ontslag van Barbara Van Dyck onder de loep nemen. Op welke basis het verdict binnen de universiteit gevallen is, is onduidelijk. Moest er één kop rollen, zoals bij de politiek, om een duidelijke daad te stellen? Maar waarom moest er een duidelijke positie ingenomen worden? Tegen wat dan? Zover de krant De Standaard  vrijdag meldde nam de onderzoekster zelf niet deel aan de actie, maar  ‘zij wenste de actie niet te nuanceren of er afstand van te nemen’ ‘Zij is opgetreden als woordvoerster en heeft daarbij die actie goedgekeurd.’ Laten we even stilstaan bij wat dit betekent, ook al moeten we er tegelijk rekening mee houden dat citaten in kranten zelden door de geïnterviewde uitgesproken worden, en hier dus een zekere voorzichtigheid geboden blijft.

De onderzoekster die ontslagen werd nam niet deel aan de vernietiging van het aardappelveld. Het lijkt dus alsof ze met de vinger gewezen werd omdat ze optrad als woordvoerster, of in ieder geval in een interview geen afstand nam van de feiten.  Keuren de vele andere wetenschappers die aanwezig waren op die dag ook niet de actie goed? En waarom wordt er tegen hen, vanuit diezelfde logica,  niets ondernomen?

Er is geen objectieve kijk op deze zaak mogelijk

Bovendien, men beweert dat de onderzoekster de actie niet wenste te nuanceren, maar wat betekent ‘nuanceren’? Zoals boven gesteld: er is geen objectieve kijk op deze zaak mogelijk, een gegeven feit wordt altijd geïnterpreteerd in een context en blijft dus relatief. Vragen aan de onderzoekster om te nuanceren of afstand te nemen komt neer op vragen om het standpunt van de universiteit over te nemen.
Maar natuurlijk kan de onderzoekster dat niet.  Anders zou ze de actie ook niet ondersteund hebben. Wij kennen haar niet persoonlijk maar uit de context, inclusief youtube-filmpjes, lijken we te kunnen afleiden  dat zij behoort tot het uitgedunde gezelschap van betrokken, actieve burgers die hun nek durven uitsteken. Die bezorgd zijn om wat er met de wereld gebeurt. Nuanceren zou gelijk staan aan het geven van een judaskus  aan haar lotgenoten die er voor gingen. Dit doe je niet als je eerlijk in de spiegel wilt blijven kijken nadien. 

Wat zegt de keuze voor ontslag over de houding van de universiteit?

Eerlijk gezegd denken we dat ze zich, verkeerdelijk, hebben laten   meeslepen door het verengde discours dat Vlaanderen nu al een tijdje teistert; eentje dat moreel gezien verglijdt naar een verwateren van moraliteit naar een oog om oog en tand om tand ethiek en dus onherroepelijk naar een zelf veroorzaken van datgene wat men meent te moeten veroordelen. Want waarin verschilt het resultaat van de universitaire  houding  dan werkelijk van diegene die het veld echt bestormden? Overtreedt ook de universiteit hier niet de ‘essentie van de vrije meningsuiting’? Vernietigt ook zij niet op gewelddadige manier maatschappelijk relevant onderzoek binnen haar eigen schoot?

Wat voor ‘sterk signaal’ wilde de universiteit uitzenden? Terecht, dat je niet zomaar dingen van een ander kapot maakt. Maar dat heeft de onderzoekster net niet gedaan.  Wel was ze er niet op tegen, en uitte deze mening in het kader van de vrije meningsuiting. Bovendien was de context op zijn minst zo dat het vanuit het perspectief van de beweging een ultieme poging was om ‘de wereld te redden’. 

Niet dat men dit geweld goed kan praten, maar het zou misschien moeten kunnen rekenen op goedmoedig begrip. Je kunt het niet zomaar gelijk zetten met geweld om geweld (en ook hierbij heeft hardhandig optreden nog nooit het verhoopte effect gehad, zoveel is zeker).

Maar welk sterk signaal wordt nog uitgestuurd door deze veroordeling? Dat je best maar gewoon meeloopt met de massa, wil je er komen. Dat je je beter niet engageert of kritisch reflecteert, want zelfs bepaalde meningen actief naar buiten brengen kan je je baan kosten. Uiteraard, niet iedereen die betrokken was is ontslagen. Maar dat is net het gevaar. Er zit een willekeur in die wellicht nog meer onzekerheid creëert en de idee opwekt dat confirmeren loont en low-profile langst doet leven.

Deze boodschap, (hoeft het nog een betoog?), is funest voor een samenleving. Zij is het tegendeel van wat je zou verwachten van een ‘universitas’. En het tegendeel ook, toch, van wat je zou verwachten van haar wijze leiders.

Wat zou volgens ons dan wel een adequatere aanpak zijn? Diegene die opgepakt zijn zullen berecht worden en een straf uitzitten, voor zover er sprake is van criminele daden. Ons justitieel apparaat heeft daarvoor duidelijke wetten. Die zaken worden dus geregeld. Met betrekking tot de andere aanwezigen of sympathisanten, lijkt dialoog een gepaste methode. Maar dialoog, in de eigenlijke zin van het woord is niet zo simpel, want het betekent een ontvankelijke houding aannemen. In het specifieke geval van ontslag dient dan niet enkel de overmoedige jongere te ‘nuanceren’, maar zou ook de universiteit kunnen vertrekken van het gegeven dat elke waarheid tevens maar een perspectief is, ook de eigen waarheid.

Het bevordert de mogelijkheid om standpunten te verzachten in plaats van op te schuiven naar een dovemansgesprek van elk zijn gelijk.  Echt luisteren  betekent op het niveau komen waar je de ander niet meer in een hokje duwt – in een totaliteit zou Levinas zeggen – maar de persoon zelf kunt zien, ontdaan van vooroordelen. Het is pas op dat niveau dat ‘verstaan’ plaatsvindt. Deze houding van toenadering steeds opnieuw als voorbeeld stellen (en daardoor ook impliciet doorgeven aan studenten en bredere maatschappelijke geledingen) is de kiem van alle spreken en handelen – en van wetenschap. Deze keer is een kans gemist. Maar echte wijsheid bestaat er ook in, eigen vergissingen te durven toegeven.  

Nicole Note, Pieter Meurs en Karen De Looze

Nicole Note, Pieter Meurs en Karen De Looze zijn onderzoekers bij het Centrum Leo Apostel, VUB, maar schreven dit stuk in eigen naam.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!