Foto: Marco Verch Professional Photographer, Flickr / CC BY 2.0 (More information about the rights of this work, see below article)
Analyse -

Waarom de bestorming van het Capitool nog maar het begin is

Op 6 januari waren we getuige van taferelen in Washington die normaal voorbehouden zijn voor bananenrepublieken. Het ging hier niet over een laatste poging om het presidentschap van Trump te redden, zoals sommigen denken, maar het is het begin van een escalatie van geweld en een woelige periode in de geschiedenis van de VS. Politiek analist Marc Vandepitte zet de feiten op een rij en blikt vooruit.

zondag 10 januari 2021 21:20
Spread the love

 

Een geplande ‘wilde’ actie

De schokkende gebeurtenissen vielen niet uit de lucht. Weken ervoor had Trump zijn aanhang via een reeks tweets opgeroepen om op 6 januari te komen demonstreren. Een van die tweets liet aan de verbeelding niet veel over: “Wees erbij, het zal wild zijn!” (“Be there, will be wild!”).

Eind december was het al duidelijk dat radicale aanhangers een grote en gewelddadige protestactie planden om de certificatie van de verkiezingsoverwinning van Joe Biden te verhinderen. De gewapende, neofascistische groep Proud Boys boekte weken op voorhand hotels in Washington. In geëncrypteerde fora was er sprake van wapensmokkel en het opzetten van een ‘gewapend kamp’. Veel van de oproerkraaiers blijken banden te hebben of zijn lid van extreemrechtse milities. Onder de gearresteerden was een gepensioneerde luitenant van de luchtmacht.

Veel van de oproerkraaiers blijken banden te hebben of zijn lid van extreemrechtse milities. Onder de gearresteerden was een gepensioneerde luitenant van de luchtmacht.

Anderhalf uur voor de bestorming van het Capitool hitste Trump zijn achterban op via Twitter: “Je zult ons land nooit met zwakte terugnemen. Je moet kracht tonen”. Op een protestbijeenkomst die dag in Washington riep zijn persoonlijke advocaat Rudy Giuliani, de menigte op om het geschil over de verkiezingen te beslechten door het “uit te vechten” (“trial by combat”).

Het is achteraf beschouwd nog verwonderlijk dat de relschoppers met niet veel meer waren. Deze opstand is de culminatie van vier jaar escalerend extreemrechts geweld, gaande van fakkeldragende demonstranten in Charlottesville, die scandeerden tegen zwarte mensen en Joden, zwaarbewapende milities die demonstreerden tegen de lockdown, tot plannen om de gouverneur van Michigan te ontvoeren en mogelijk te doden.

Naar schatting zijn er op dit momenten honderden paramilitaire groepen in de VS actief. Sommigen zijn zwaarbewapend. Ze tellen samen zo’n 50.000 leden. Experts zien een verontrustende verschuiving van het showen van wapens naar de bereidheid om ze te gebruiken.

Afgelopen zomer waren er bijna 500 incidenten van intimidatie of geweld door gewapende burgers. De helft van dat geweld was gericht tegen demonstranten. Het doet denken aan de fascistische knokploegen in de jaren dertig.

Afgelopen zomer waren er bijna 500 incidenten van intimidatie of geweld door gewapende burgers. Witte supremacisten en andere rechtsextremisten waren in 2020 verantwoordelijk voor twee derde van alle binnenlandse terreuraanslagen en complotten. De helft van dat geweld was gericht tegen demonstranten. Het doet denken aan de fascistische knokploegen in de jaren dertig.

Merkwaardig politieoptreden

Dat de relschoppers deze zwaarbewaakte gebouwen konden binnendringen is hoogst merkwaardig. Vooreerst had dat gebouw veel zwaarder moeten bewaakt worden. Demonstraties uit het verleden tonen aan dat het Capitool innemen zo goed als onmogelijk is. Het tamme politieoptreden staat in schril contrast met vorige demonstraties in de buurt van het Capitool. Edward Luce van de Financial Times windt er geen doekjes om: “Indien Afro-Amerikaanse demonstranten hadden geprobeerd Capitol Hill of het Witte Huis te bestormen, dan leidt het weinig twijfel dat er op was geschoten”.

De Trumpaanhangers botsten op weinig weerstand vanwege de beveiligingsagenten. Blijkbaar konden ze op hun sympathie rekenen. Sommige agenten werden gespot toen ze relschoppers zomaar door de barrières van het Capitool lieten. Anderen poseerden zelfs vrolijk samen voor een selfie met Trump-supporters. Het is geweten dat ten minste een kwart van de extreemrechtse milities in de VS bestaat uit actieve of voormalige militairen en politiemensen.

“Indien Afro-Amerikaanse demonstranten hadden geprobeerd Capitol Hill of het Witte Huis te bestormen, dan leidt het weinig twijfel dat er op was geschoten”.

Nochtans waren de veiligheidsdiensten op voorhand perfect op de hoogte van mogelijk zware rellen. Zo werden de aanwezige parlementairen voordien goed gebriefd over de dreiging en werden aangeraden om een tas met spullen bij zich te hebben om eventueel te overnachten.

In totaal werden na afloop in de gebouwen amper 26 personen opgepakt, daarbuiten werden nog eens 43 personen gearresteerd. Bij een vreedzame betoging in 2018 op dezelfde plek werden 600 personen gearresteerd. Het ging toen om linkse demonstranten.

Republikeinse steun

Met zijn ophitsing en steun aan de opstandelingen stond Trump niet alleen. Zelfs na de bestorming van het Congres weigerde ongeveer 70 procent van de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden en een kwart in de Senaat ten minste een deel van de verkiezingsuitslag te certificeren.

Lauren Boebert, een Republikeinse afgevaardigde riep tijdens de zitting: “Ik heb nu kiezers buiten dit gebouw – ik heb beloofd hun stem te zijn”. De voorbije dagen was ze te zien in een video van haarzelf met een Glock-pistool op stap in Washington.

Ivanka Trump, dochter van, omschreef de oproerkraaiers als ‘patriotten’. Heel wat Republikeinse kopstukken veroordeelden de aanval maar gaven Trump niet de schuld. Bijna de helft van de Republikeinse aanhang staat achter de invasie van het Capitool.

Bijna de helft van de Republikeinse aanhang staat achter de invasie van het Capitool.

De voedingsbodem

Ondanks zijn vulgariteit, totale incompetentie en rampzalig beleid ten aanzien van het coronavirus, kan Trump rekenen op een zeer grote aanhang. Bij de voorbije presidentsverkiezingen kreeg hij 74 miljoen kiezers achter zich, dat is het tweede hoogste aantal uit de geschiedenis van de VS. Daar zijn verschillende redenen voor.

Sinds de jaren zeventig kent de VS op het wereldtoneel een relatieve economische neergang. Vanaf de jaren negentig ging die gepaard met een desindustrialisering van hele regio’s in het land. Samen met een antisociaal besparingsbeleid heeft zich dat vertaald in verregaande sociale verloedering.

Vandaag leeft 58 procent van de burgers van salaris tot salaris. Vaak moet men twee tot drie jobs aannemen om niet in de armoede terecht te komen. De laatste veertig jaar zakte het mediaan loon van de witte ongeschoolde arbeiders met meer dan 20 procent, een daling die vooral sterk was na de financiële crisis van 2008. Gelijktijdig steeg de sterftegraad van de witte volwassen bevolking. De kloof tussen rijk en arm werd steeds groter. Nergens in de Westerse wereld is die kloof zo groot als in de VS. De 0,1 procent gefortuneerden heeft evenveel rijkdom als de 90 procent onderaan.

Net zoals de centrum- en sociaaldemocratische partijen in Europa was de Democratische partij onder Clinton en Obama gangmaker van het neoliberaal beleid.

Samen met de sociale neergang verzwakte het sociaal weefsel. Middenveldorganisaties, religieuze instituten en vakbonden zagen hun ledenaantal gevoelig dalen. In 1970 was 27 procent van de werknemers nog aangesloten bij een vakbond, vandaag is dat maar 10 procent meer. Politiek konden ze ook niet meer terecht bij de Democratische partij. Net zoals de centrum- en sociaaldemocratische partijen in Europa was die onder Clinton en Obama gangmaker van het neoliberaal beleid. De Democraten hielden nauwelijks rekening met de vele grieven van grote delen van de (witte) kiezers.

De sociale basis waarop Trump steunt groepeert in de eerste plaats laaggeschoolden, voornamelijk uit de witte populatie. Maar zijn extreemrechts en ultranationalistisch gedachtengoed trekt ook segmenten aan uit de middengroepen en de hogere klasse.

Uitbuiten van angst en kwaadheid

Er is een gevaarlijk sociaal en politiek vacuüm ontstaan. Vele mensen voelen zich genegeerd en uitgesloten door degenen die politieke en economische macht hebben. Ze zien de wereld ook als een bedreigende en vijandige plek.

Net zoals andere extreemrechtse leiders in andere landen is Trump bijzonder bedreven in het uitbuiten van de angst en de kwaadheid bij brede lagen van de bevolking.

Trump speelt handig in op het wantrouwen ten aanzien van het establishment door zich als outsider te profileren. Zelf afkomstig uit de toplaag van de bevolking stelt hij zich op als anti-establishment en gaat hij tekeer tegen de politieke kaste, de media, de wetenschappers en de intellectuelen. Zijn stoer en vulgair taalgebruik sluit daar perfect bij aan.

Net zoals andere extreemrechtse leiders in andere landen is Trump bijzonder bedreven in het uitbuiten van de angst en de kwaadheid bij brede lagen van de bevolking. Hij hanteert daarbij een giftig discours dat nationaal chauvinisme combineert met vijandigheid jegens migranten en minderheden. Intellectuelen en experten veroordeelt hij als verraders van het volk. Dat slaat aan bij de mensen die zich uitgesloten voelen. Hij geeft de mensen ook het gevoel dat hij naar hun grieven luistert en dat hij het voor hen opneemt in tegenstelling tot andere politieke leiders.

In onzekere tijden gaan mensen op zoek naar eenvoudige antwoorden en een sterke leider. Het autoritair en extreemrechts gedachtengoed van Trump vindt gehoor bij een geradicaliseerde achterban. Ongeveer een kwart van de bevolking vond in 2017 dat een militaire overname gerechtvaardigd was als er wijdverbreide corruptie of criminaliteit was. De grote electorale steun waar Trump op kan rekenen geeft de extreemrechtse paramilitaire groepen wind in de zeilen en maakt ze stoutmoediger.

De grote electorale steun waar Trump op kan rekenen geeft de extreemrechtse paramilitaire groepen wind in de zeilen en maakt ze stoutmoediger.

Steun vanuit het establishment

Bij het begin van zijn ambtstermijn kon Trump rekenen op het overgrote deel van de economische elite dankzij een aanzienlijke belastingvermindering. Zijn handelsoorlogen, zijn wispelturig beleid en zijn banden met extreemrechts deed die steun afkalven. Zijn anti-immigratiepolitiek werd door een belangrijk deel van de werkgevers niet ondersteund. Toch kon Trump blijven rekenen op kapitalisten uit sectoren als energie, agrobusiness, transport en constructie.

De kapitalistische klasse kiest bij voorkeur voor gewillige en voorspelbare politieke leiders. Maar als er geen alternatief voor handen is, dan aarzelt ze niet om de meest brutale of onberekenbare hansworst een levenslijn te bieden, zolang de belangen maar verdedigd worden. Dat leert ons de geschiedenis van het fascisme van de twintigste eeuw en van de dictaturen in de Derde Wereld.

De kapitalistische klasse kiest bij voorkeur voor gewillige en voorspelbare politieke leiders. Maar als er geen alternatief voor handen is, dan aarzelt ze niet om de meest brutale of onberekenbare hansworst een levenslijn te bieden.

Media en sociale media zijn hoe langer hoe meer van doorslaggevend belang bij verkiezingen. Volgens Berkman Klein Center waren de presidentsverkiezingen van 2020 een door de elite aangestuurd proces via de massamedia. Zoals in 2016 kon Trump hier rekenen op heel wat steun vanwege de media. Rupert Murdoch, de machtige mediamagnaat, die onder andere de meest populaire tv-zender Fox bezit, speelde een belangrijke rol in de verkiezingsoverwinning van Trump in 2016. Hij bleef tot aan zijn verkiezingsnederlaag zeer loyaal aan de president. De systematische desinformatiecampagne die Trump tijdens de verkiezingen opzette werd door veel traditionele media overgenomen en versterkt.

De invloed van sociale media is zo waar nog groter. Digitale propaganda was het geheim achter de eerste verkiezingsoverwinning van Donald Trump, maar ook achter die van Javier Bolsonaro in Brazilië. Op Twitter werd Trump gevolgd door 89 miljoen volgers, op Facebook zijn dat er 35 miljoen. Maar, zelfs nu hij van Twitter is gegooid kan hij zijn boodschap blijven verspreiden op zogenaamd alternatieve platforms of sites, zoals Gab, Telegram, TheDonald.win, Quillette, Spiked, enz. Deze worden vaak gesponsord door rijke steungevers. Het zijn dergelijke ‘sociale’ media die het racisme normaliseren en die het extreemrechts gedachtengoed wijd helpen verspreiden, ook in onze contreien.

Het zijn dergelijke ‘sociale’ media die het racisme normaliseren en die het extreemrechts gedachtengoed wijd helpen verspreiden, ook in onze contreien.

Blijvende erfenis

Tijdens zijn ambtstermijn heeft Trump een stevige sociale basis weten op te bouwen. Bij de voorbije verkiezingen kreeg hij 47 procent van het electoraat achter zich en na zijn verkiezingsnederlaag bleef 90 procent van de Republikeinen hem steunen. Hij zal kunnen blijven rekenen op een zeer machtige propagandamachine, zowel via de media als via de (alternatieve) sociale media. Hij heeft ook heel wat conservatieve rechters benoemd en van het Hoger Gerechtshof een conservatief bastion gemaakt.

In vier jaar tijd heeft Trump de Republikeinse partij volledig naar zijn hand weten te zetten. Heel wat van de parlementairen, gouverneurs en burgemeesters zijn trouwe acolieten van hem. Veel partijleden die het oneens zijn met hem durven hun mond niet open te doen. Zij hebben schrik om aangepakt te worden door de sociale media of bij een volgende nominatie rechts voorbij te worden gestoken door een uitdager die op Trumps lijn zit. Dat is ook de reden waarom zo weinig Republikeinen zich uitgesproken hebben tegen de zogenaamde verkiezingsfraude of Trump de schuld geven van de bestorming.

Een uiterst gepolariseerd land

Het onophoudelijk gestook van Trump gedurende jaren heeft zijn sporen nagelaten. De legitimiteit en stabiliteit van het hele politiek systeem zijn zwaar aangetast. Joe Biden zal de eerste president zijn sinds Abraham Lincoln in 1861 waar een groot deel van het land hem als onwettig beschouwt voordat hij wordt beëdigd.

Het onophoudelijk gestook van Trump gedurende jaren heeft de legitimiteit en stabiliteit van het hele politiek systeem zwaar aangetast.

De nieuwe president zal af te rekenen hebben met een uiterst gepolariseerd land. Trumps radicale achterban beschouwt de gebeurtenissen van 6 januari als een grote overwinning. De grote media-aandacht heeft hen een boost gegeven en zal hen in staat stellen leden te werven en zichzelf te versterken.

Experten vrezen dat de dodelijke rellen het begin zouden kunnen zijn van een escalatie van geweld, in plaats van een laatste poging om het presidentschap van Trump te redden. De kans bestaat dat er al in de volgende weken nieuwe dergelijke raids komen en dat de radicale achterban nog meer zal overgaan tot intimidatie en het gebruik van geweld bij raciale, sociale of zelfs arbeidsconflicten. Jorge Dávila, politiek analist van CNN, waarschuwt voor een “burgeroorlog van lage intensiteit”.

Het Trumpisme is een blijver

De toekomst van Trump zelf is onduidelijk. Wordt hij afgezet? Wordt hij vervolgd? Of zal hij zich binnen vier jaar opnieuw kandidaat kunnen stellen bij de volgende verkiezingen, zoals hij dat van plan is? Een recente peiling bij de Republikeinen liet zien dat hij de overweldigende favoriet van de partij is om voor 2024 genomineerd te worden. Na hem komt vicepresident Mike Pence en daarna Donald Trump Jr.

De kans bestaat dat er al in de volgende weken nieuwe dergelijke raids komen en dat de radicale achterban nog meer zal overgaan tot intimidatie en het gebruik van geweld bij raciale, sociale of zelfs arbeidsconflicten.

Zelfs als hij zelf geen kandidaat is zal hij, gezien zijn aanzienlijke invloed op de conservatieve basis, in grote mate kunnen bepalen wie van de Republikeinen de race zal aangaan. Aan kandidaten ontbreekt het niet. Zo bijvoorbeeld Mike Pompeo, zijn minister van Buitenlandse Zaken, of Tom Cotton, de senator uit Arkansas. Zoals Financial Times het schrijft: “het zijn hardere versies van hem, zonder zijn grillen”.

Samuel Farber van Jacobin vat het goed samen: “Wat het lot van Donald Trump de komende jaren ook moge zijn, het Trumpisme als politieke stroming en gemoedstoestand, en zelfs als beweging, zal waarschijnlijk beter standhouden dan Trump zelf”. In Europa zien we gelijkaardige stromingen en dezelfde gevaarlijke tendenzen. Wat als bij de volgende parlementsverkiezingen in Vlaanderen het Vlaams Belang samen met de N-VA een meerderheid van de stemmen haalt? Zal die impasse dan vreedzaam opgelost geraken? De gebeurtenissen van de afgelopen dagen zijn in elk geval een wake up call voor ons allen.

Socialisme of barbarij

Om het tij te keren[1] moeten vooreerst de paramilitaire milities aan banden gelegd worden. Dat zal moeten gepaard gaan met een screening en uitzuivering van de politiediensten en het leger, alsook met een wijziging van de wapenwet.

Maar dat is niet voldoende. Deze milities vormen een kwaadaardig kankergezwel op een ziek lichaam. Om dat lichaam weer gezond te krijgen en de voedingsbodem voor extreemrechts weg te nemen, is een soort nieuw sociaal contract nodig. Eerlijke fiscaliteit, toegankelijke gezondheidszorg, verhoging van de (minimum)lonen en pensioenen, en goedkoper hoger onderwijs zijn daarvan de belangrijkst ingrediënten. Ook zijn er zware investeringen nodig in infrastructuur, gezondheidszorg en groene technologie. Tenslotte is het politiek systeem aan een grondige reset toe.

Om de voedingsbodem voor extreemrechts weg te nemen, is een soort nieuw sociaal contract nodig en is het politiek systeem aan een grondige reset toe.

Zolang dit niet gebeurt zal het welvaartsverlies, de kloof tussen rijk en arm, de onzekerheid, het gebrek aan toekomstperspectief en het wantrouwen ten aanzien van de politici en het establishment een explosieve cocktail blijven vormen die tot een Trump bis of erger kan leiden.

Hoopvol daarbij is dat de laatste jaren het links gedachtengoed weer sterk ingang vindt bij de bevolking, en vooral dan bij jongeren. Een peiling door Gallup liet zien dat 51 procent van de jongeren tussen 18 en 29 jaar positief staat ten aanzien van het socialisme. Bij de gehele bevolking is dat 37 procent. Ook hoopvol is het gegeven dat uitgesproken linkse kandidaten in het Congres werden verkozen, zoals Alexandria Ocasio-Cortez, Ilhan Omar, Ayanna Pressley en Rashida Tlaib.

Electorale processen zijn heel belangrijk, maar nog belangrijker is het geduldig werken aan de basis: het sensibiliseren, organiseren en mobiliseren van mensen voor een duurzaam progressief project. Met de komst van Bernie Sanders is het partijpolitieke landschap van de VS grondig door elkaar geschud. Doorheen de voorbije kiescampagnes is er een nieuwe hoopvolle beweging op gang gebracht. Zij staat voor grote uitdagingen. Meer dan ooit is de leuze van Rosa Luxemburg ‘socialisme of barbarij’ van toepassing.

 

Lees ook:

Kan Biden het verval in zijn land keren?

Hier ging 350 jaar Amerikaanse geschiedenis aan vooraf

Wat drijft de capitoolbestormers? QAnon ontrafeld

Jongeren en de radicale verleiding

Afrekenen met Trump is iets anders dan fatsoenlijk zijn en de Trumpisten van sociale media gooien

 

Note:

[1] We hernemen hier gedeeltelijk de conclusies uit een vorig artikel: Kan Biden het verval in zijn land keren?

 

Foto: Marco Verch Professional Photographer, Flickr / CC BY 2.0 

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!