Elf jaar geleden citeerde ik uit een toespraak van Cambridge-kosmoloog Stephen Hawking, die 17 januari 2007 sprak op de Royal Society in Londen, de volgende woorden (vrij vertaald):
“We hebben nog eens andere, door mensen veroorzaakte, bedreigingen voor de beschaving bestudeerd. Daarbij zijn we tot de conclusie gekomen dat de gevaren van klimaatverandering bijna net zo groot zijn als die van kernwapens. Misschien zijn de effecten op korte termijn minder dramatisch dan de slachting die nucleaire explosies kunnen teweegbrengen, maar in de komende drie tot vier decennia kan klimaatverandering extreme schade aanrichten.”
Ik voegde daar het volgende commentaar (vrij vertaald) aan toe:
“Misschien is de groei van de wereldbevolking de echte uitdaging waar we voor staan. Als die niet onder controle kan worden gebracht, wordt de wereld geconfronteerd met een mechanisme dat zo oud is als het leven zelf: perioden van grote sterfte. Moeder Aarde heeft geen probleem met opwarming, en dat geldt ook voor het leven, dat zich aanpast, wat aanleiding geeft tot de ontwikkeling van nieuwe soorten, of beter aangepaste soorten. Men moet wel heel optimistisch zijn om te geloven dat de mensheid echt superieur is aan – of “slimmer” dan – dieren, en erin zal slagen de omvang van de wereldbevolking vreedzaam onder controle te krijgen.”
Overconsumptie van de haves
De legendarische Britse bioloog en televisiemaker Sir David Attenborough, die op COP26, de klimaattop in Glasgow van november 2021, de wereldleiders nog eens tot actie opriep, liet zich ooit in soortgelijke termen uit: “Onze milieuproblemen zijn gemakkelijker op te lossen met minder mensen. Met steeds meer mensen wordt het moeilijker, en uiteindelijk onmogelijk.” Het klopt dat de exponentiële groei van de wereldbevolking meer hulpbronnen vergt dan onze planeet kan regenereren, en dat dat funeste gevolgen heeft. Maar we weten ook dat de groei midden deze eeuw gaat stabiliseren op 10 miljard. Om onze planeet leefbaar te houden, moeten we focussen op de emissie van broeikasgassen die de overconsumptie van de haves teweegbrengt, en de not-haves toestaan een redelijk niveau van welstand en consumptie te bereiken.
Ik hoop dat ik elf jaar geleden te pessimistisch was. Maar met klimaatconferenties is er heel wat mis. Glasgow is niet het forum waar wetenschap en beleid eendrachtig een samenleving uittekenen waarin we onze welvaart delen. Het is puur theater: politici en superrijken arriveren per privéjet, lopen in maatcostuum en haute couture toespraken, recepties en diners af, en netwerken. Politieke leiders spelen staatsman en schudden handen. Sinds de Top van Rio in 1992 laten regeringsleiders en toplui van multinationals uitschijnen dat het klimaatprobleem is opgelost. ‘Gewone’ politici hadden de oplossing, groene partijen waren overbodig. Campagnes moesten het publiek overtuigen dat big oil overschakelde op duurzame energie. Politici kletsten over groene groei en handel in emissierechten.
Maar wie naar nuchtere statistieken kijkt, ziet dat de wereld sinds Rio evenveel heeft uitgestoten als in de hele geschiedenis van de mensheid voordien. De biodiversiteit blijft alarmerend krimpen, de plasticvervuiling explodeert en de vernietiging van het milieu blijft toenemen. Het leven op aarde staat op het spel. De realiteit staat haaks op wat regeringen en lobbygroepen ons op de mouw hebben gespeld. Greta Thunberg was niet eens officieel uitgenodigd, maar de Britse premier Boris Johnson plagieerde wel haar woorden. En wat moeten we denken van de Britse prinsen Charles en William, die vrolijk staan te babbelen met de rijkste mensen ter wereld die maatschappelijke betrokkenheid veinzen maar er een gigantische CO2-voetafdruk op nahouden?
Neoliberalisme en klimaat
De wereldleiders praten in Glasgow over 0% broeikasgasuitstoot in 2050 of 2060 alsof het gaat over inflatiedoelstellingen, maar zo werkt fysica niet. De leiders willen een deal, niet omdat die de mensheid moet redden, maar om een goed figuur te slaan. Ze zoeken naar wegen om de uitstoot te verminderen, maar weigeren elk debat over het uit de hand gelopen neoliberale economische systeem. Als ze moeten kiezen tussen kapitalisme en een klimaatcatastrofe, dan kiezen ze zoals steeds voor kapitalisme. Het is veelzeggend dat een multimiljardair als Amazon-topman Jeff Bezos voor COP26 werd uitgenodigd, en niet leiders van inheemse gemeenschappen die de gevolgen van de klimaatverandering moeten ondergaan.
En, om in eigen land te blijven, Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir zou1 te elfder ure naar Glasgow vliegen met een op de valreep dagen- en nachtenlang onderhandeld maar onvolgroeid klimaatplan. Binnenkort zijn alleen nog elektrische wagens toegelaten, in 2026 komt er een verbod op verwarmen met gas in nieuwe gebouwen, en er komt een energie-renovatieplicht van oude woningen. De plannen zijn niet alleen veel te weinig ambitieus, ze leggen ook de lasten bij de “gewone” mensen, draaien de subsidiekraan verder open voor big business en zwijgen over broodnodige investeringen in openbaar vervoer, publieke hernieuwbare energie en bindende normen voor de grote vervuilers. België moet volgens de Europese norm 47% minder uitstoten tegen 2030, maar de Vlaamse klimaatplannen komen niet verder dan 40%. Moeten de andere Belgische gewesten het verschil ophoesten?
Technologie
Terzijde, maar belangrijk: uitstootdoelstellingen zijn discutabel. In Negotiating Climate Change in Crisis (NCCiC)2 stelt Dr. James Dyke, adjunct-directeur van het Global Systems Institute van de universiteit van Exeter (Engeland) en toonaangevend expert op het gebied van milieu en duurzaamheid, zelfs dat uitstootdoelstellingen een fantasie zijn die per saldo business as usual beschermt. Die doelstellingen bouwen voort op het geloof dat de technologie ons wel zal redden, en beperken het gevoel van urgentie rond de noodzaak om de uitstoot daadwerkelijk te beperken. Het debat over netto nul-beleid doet meer kwaad dan goed, aldus Dr. Dyke en zijn co-auteurs Dr. Wolfgang Knorr en professor Sir Robert Watson. Dat beroept zich op de inzet van potentieel gevaarlijke ‘sprookjestechnologieën’ zoals koolstofopslag.
In de mainstream media komt de wetenschap nauwelijks aan de orde. Het blijft bij speculaties over het bereiken van deals. Wat nodig is, is een wijziging van ons systeem dat draait op uitbuiting en groei. Er moet een einde komen aan het ongebreidelde gebruik van natuurlijke hulpbronnen en fossiele brandstoffen. De ontbossing moet nu stoppen. Het heilige dogma ‘economische groei’ moet op de helling, wat opiniemakers daar ook tegen inbrengen. De welvaart moet worden verdeeld, miljardairs moeten hun fair share bijdragen, hun vermogen moet worden belast en geïnvesteerd in duurzame projecten. Maar het is een illusie dat het kapitalisme dit laat gebeuren. Hun leiders houden vast aan hun privileges.
Net als de voorgaande 25 COP’s zal COP26 niet tot een fundamenteel nieuwe marsroute leiden. Alleen een permanente, doortastende bottom-up beweging kan echte verandering afdwingen. De coalitie van activistische academici in Glasgow heeft het goede voorbeeld gegeven: geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid is de enige overgebleven optie om aandacht te vragen voor het naderende onheil. De opwarming van onze planeet loopt uit de hand, en dat zal onheilspellende geopolitieke consequenties met zich meebrengen. Dat wordt het onderwerp van een volgend artikel.
1 De minister moest vlak voor haar vertrek haar reis annuleren om in quarantaine te gaan. Haar kabinetschef had corona opgelopen. En twee medewerkers van de Vlaamse overheid die bij hun aankomst in Glasgow positief testten, moesten daar in quarantaine.
2 NCCiC is een nieuw magazine over de klimaatcrisis onder redactie van professor Steffen Boehm van de University of Exeter Business School, waarin prominente wetenschappers van over de hele wereld aan het woord komen.
