Een strop rond de nek van Hongkong

De Amerikaanse president heeft op 14 juli een presidentieel besluit ondertekend dat een einde maakt aan de preferentiële handelsstatus van Hongkong. Voortaan zal Hongkong voor handelssancties gelijk behandeld worden met de rest van China; het mag ook geen hoogwaardige technologie in de VS meer kopen. De samenwerking met de politie van Hongkong stopt. Academische samenwerking en gezamenlijk onderzoek worden beperkt. Uitwisseling van studenten wordt stopgezet.

De VS voert echter veel meer uit naar Hongkong dan het ervan invoert en een aantal bedrijven hebben er hun regionaal hoofdkwartier. Amerikaanse bedrijven dreigen zo zelf het eerste slachtoffer van de maatregel te worden.

Waarschijnlijk ingrijpender is de Hongkong Autonomy Act die de president dezelfde dag ondertekende. Deze wet is door zowel het Congres als de Senaat unaniem goedgekeurd. Ze voorziet sancties tegen personen en bedrijven die volgens de VS de autonomie van Hongkong afbreken. De wet is zeer breed en extraterritoriaal, ze straft bijvoorbeeld ook buitenlandse banken die met een verdachte Chinees samenwerken. Deze regel schept rechtsonzekerheid voor internationale financiële instellingen en probeert op die manier de cruciale rol van Hongkong als internationaal financieel centrum te ondergraven.

Bloomberg wist te melden dat medewerkers van het Witte Huis zelfs onderzocht hebben of het mogelijk was om de vaste koers van de Hongkong dollar tegenover de Amerikaanse dollar onderuit te halen.

Bij de ondertekening viel president Trump ook Joe Biden, zijn tegenkandidaat bij de verkiezingen, aan. Biden riposteerde met een verklaring dat Trump ‘zijn miserabel parcours van bij elke gelegenheid toegevingen doen aan president Xi en de Chinese regering wil herschrijven’.

Het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken noemt de daden van de VS een schending van de internationale normen en een tussenkomst in de binnenlandse zaken van China. Het zal tegenmaatregelen zoals sancties tegen Amerikaanse personen of bedrijven nemen.

Zuid-Chinese Zee van iedereen behalve China

Op 13 juli verklaarde staatssecretaris Mike Pompeo formeel dat de Chinese claims in de Zuid-Chinese Zee ‘volledig onwettig’ zijn. ‘We zijn duidelijk; de claims van Beijing op offshore grondstoffen in het grootste deel van de Zuid-Chinese zee zijn volledig onwettig …’ ‘De wereld zal niet toelaten dat Beijing de Zuid-Chinese Zee als zijn rijk behandelt …’. De VS ‘staat aan de kant van onze bondgenoten in Zuidoost-Azië om hun soevereine rechten op offshore grondstoffen te beschermen’. In de verklaring worden verder de specifieke geschilpunten met elk land overlopen waarbij Washington keer op keer partij kiest tegen China.

Dit is een belangrijke escalatie in de politiek van de VS tegenover China. Washington verlaat zijn vroegere politiek van officieel ‘geen partij kiezen’.

De territoriale geschillen over de Zuid-Chinese Zee zijn een kluwen van overlappende historische claims van China en Vietnam en recente claims van de Filipijnen, Maleisië, Brunei en Indonesië. Die geschillen waren tientallen jaren slapend met af en toe een opflakkering tussen de belangrijkste protagonisten China, Vietnam en de Filipijnen. In 2002 werd door de eisers een principeverklaring afgelegd als basis voor een op te stellen ‘Code of Conduct’, een gedragscode om verdere incidenten te vermijden. De verdere onderhandelingen sleepten jaren aan, zonder concreet resultaat.

De spanningen liepen pas op nadat Hillary Clinton, staatssecretaris in de eerste regering Obama in 2010, verklaarde dat de situatie in de Zuid-Chinese Zee ‘van nationaal belang was voor de VS’. De VS koos officieel geen partij, maar moedigde in de praktijk de verschillende eisers aan om assertiever tegen China op te treden. Het aantal incidenten nam bijgevolg toe. Het Amerikaanse leger werd in het kader van de ‘draai naar Azië’ verplaatst van het Midden-Oosten naar het Verre Oosten, en de Amerikaanse vloot begon intensief te patrouilleren in de Zuid-Chinese Zee, om ‘het recht op vrije doorvaart te waarborgen’.

Vandaag gaat de VS een belangrijke stap verder. Ze kiest formeel partij voor de eisers tegen China en moedigt hen aan hun eisen met de hulp van de VS kracht bij te zetten. Niet toevallig is de VS al een tijdje bezig de militaire aanwezigheid in en rond de Zuid-Chinese Zee op te drijven. Begin juli heeft de VS nog twee eskadrons met vliegdekschepen, ondersteund door zware bommenwerpers, op oefening in de Zuid-Chinese Zee gestuurd. Dat vergroot de kans op een rechtstreekse of onrechtstreekse militaire confrontatie tussen de VS en China.

Het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken noemt de verklaring van Pompeo een verbreken van de geclaimde neutraliteit, een overtreding en verdraaiing van het internationaal recht, een bewust opstoken van regionale geschillen en een ondermijning van de vrede en stabiliteit in de regio. ‘Het is een onverantwoordelijke daad’. ‘China wil geen maritieme grootmacht worden. China behandelt zijn buren op voet van gelijkheid en gaat te werk met de grootste terughoudendheid’.

Hoe gaan de landen in de regio reageren? De verklaring van Pompeo versterkt hun positie tegenover China en verhoogt het risico op confrontaties. Toch verwachten waarnemers niet dat er velen op de Amerikaanse boot zullen springen. De tien landen uit de regio verenigd in ASEAN, hebben nauwe economische banden met China. De onderhandelingen voor de ‘Code of Conduct’ stonden in 2019 eindelijk dicht bij een doorbraak, die zonder COVID-19 in 2020 verwacht werd. Het is waarschijnlijk dat de landen uit de regio – zeker in tijden van pandemie – een goede buur zullen verkiezen boven een verre en onzekere vriend.

De reacties van de Filipijnse regering zijn leerzaam. Roque, de woordvoerder van de president, verklaarde: ‘We gaan verder met onze vriendschappelijke relaties. De zaken die kunnen vooruitgaan zullen we doen vooruitgaan. De problemen die we niet kunnen oplossen zullen we opzijschuiven’. De minister van Buitenlandse Zaken Locsin, die zondag nog met klem de Filipijnse claims verdedigd had, verklaarde dinsdag dat Manilla en Beijing verder ‘vreedzaam zullen onderhandelen’ om de geschillen in de Zuid-Chinese Zee op te lossen.

Schieten in alle richtingen

Hongkong en de Zuid-Chinese zee zijn niet de enige regio’s waar Washington de confrontatie opzoekt. De voorbije weken en maanden is op een systematische manier elke gelegenheid aangegrepen om China stokken in de wielen te steken.

De Amerikaanse immigratiedienst besliste vorige week de verblijfsvergunning van buitenlandse studenten die wegens COVID-19 alleen online onderwijs krijgen niet te verlengen. Zonder dat dit gezegd werd was de maatregel bedoeld tegen de grootste groep buitenlanders, de Chinese studenten. Na een storm van protest door universiteiten en zelfs staten is de maatregel ingetrokken. Chinese studenten en wetenschappers ondervinden al een tijdje problemen om aan een visum te geraken, en sommigen met geldig visum zijn zelfs op de luchthaven teruggestuurd.

In juni werd de Uyghur Human Rights Policy Act door de president ondertekend. Vorige week heeft de VS al de eerste sancties genomen tegen drie hoge lokale ambtenaren in Xinjiang, die ze ervan beschuldigen repressief op te treden tegen de Oeigoeren. Als tegenmaatregel heeft China sancties genomen tegen drie Amerikaanse parlementairen die uitblinken door Chinabashing.

De verbetenheid waarmee de VS de Chinese telecomkampioen Huawei willen vernietigen is intussen welbekend. De VS overweegt nu ook de wereldwijd populaire Chinese apps Tiktok en Wechat te verbieden.

In de Amerikaanse Senaat en het Congres loopt de procedure voor een nieuwe wet die buitenlandse bedrijven op Amerikaanse beurzen onderwerpt aan extra boekhoudkundige controles. De openlijke bedoeling van deze wet is een aantal Chinese bedrijven de mogelijkheid om kapitaal op te halen via de beurs van New York te ontzeggen. Een aantal grote Chinese bedrijven die nu genoteerd staan in New York hebben veiligheidshalve intussen proactief een tweede notering bekomen op de beurs van Hongkong, die zo de grote winnaar wordt, nog voor de wet uitgevaardigd is.

In de handelsoorlog tussen de VS en China stond zonder COVID-19 nu het onderhandelen van fase twee van een handelsakkoord op het programma. Handelsgezant Lightizer heeft echter verklaard dat hij niet weet wat het doel van een tweede fase zou zijn. President Trump verklaarde vorige week dat hij geen interesse heeft in verdere handelsonderhandelingen.

In mei keurde de Amerikaanse regering voor 180 miljoen dollar wapenleveringen aan Taiwan goed. Op 9 juli heeft het State Department bekend gemaakt dat er voor 2,2 miljard dollar extra wapens geleverd worden. In 2019 werden met Taiwan contracten voor in totaal 10 miljard dollar wapens afgesloten, een historisch record. China heeft vorige week sancties tegen wapenleverancier Lockheed Martin afgekondigd.

Hoever gaat de escalatie?

Het is duidelijk dat de maatregelen tegen Hongkong de democratie in de stad niet zullen bevorderen maar enkel tot doel hebben Hongkong economisch te wurgen en China schade toe te brengen. Even ongeloofwaardig zijn de maatregelen om de moslims in Xinjiang te beschermen, terwijl ze in de VS zelf openlijk gediscrimineerd worden. Ook in de Zuid-Chinese Zee gaat het er niet om iets te bekomen voor Vietnam of de Filipijnen, maar uitsluitend om iets af te pakken van China.

Wat we meemaken is een systematische escalatie van de nieuwe Koude Oorlog. De opkomst van China ondergraaft de Amerikaanse wereldoverheersing en moet gestopt worden. Twee aspecten zijn erg verontrustend.

De toenemende wapenleveringen aan de afgescheurde Chinese provincie Taiwan en het toenemend Amerikaans wapengekletter in de Zuid-Chinese Zee wijzen erop dat de VS zich voorbereiden op een militaire confrontatie. Combineer dit met het opzeggen van de internationale verdragen die de voorbije decennia de kern- en raketbewapening beperkten en het plaatje wordt alarmerend.

Het tweede alarmerende aspect is de volle steun die de Amerikaanse regering voor haar Chinapolitiek krijgt in beide partijen, Republikeinen en Democraten. De Amerikaanse media, niet alleen extreemrechts maar ook mainstream, lopen in de pas. De Amerikaanse elite verenigt zich rond een harde opstelling tegen China. Een dagelijks gebrainwashte publieke opinie staat elke maand vijandiger tegenover China. Waarschijnlijk wordt Joe Biden de volgende Amerikaanse president. Over China weet hij te vertellen dat Trump het niet hard en verstandig genoeg aanpakt. Hoe warm zal Amerika de ‘koude’ oorlog opstoken? Hoe reageert Europa als de volgende Amerikaanse president de nu ‘hersendode’ NAVO nieuw leven inblaast als anti-China bondgenootschap?

Bronnen:

South China Morning Post, People’s Daily, website Chinees Ministerie Buitenlandse zaken, Wikipedia

Frank Willems is auteur bij chinasquare.be.

Dit artikel verscheen eerder op chinasquare.be.