“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.

Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne en alle oorlogsmisdaden die gepleegd worden. Het is een criminele agressie die ingaat tegen het internationaal recht. Maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. Geloof niets zomaar, ook onszelf niet. Blijf kritisch denken. (n.v.d.r.)

Een warme zomerdag in oktober 2019… Ik was in Manhattan voor een ontmoeting met professor Russische studies Stephen F. Cohen voor wat later ons laatste persoonlijke interview zou blijken te zijn. (Cohen overleed in 2020, hij was 81 jaar).

Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden maakte zich op om president Donald Trump af te zetten omdat hij de wapenleveringen aan Oekraïne had bevroren en druk had uitgeoefend op de Oekraïense regering om een onderzoek in te stellen naar de handel en wandel van Joe Biden en zijn zoon Hunter. De Beltwaymedia waren uitzinnig: niet minder dan het presidentschap zelf was in gevaar. Maar professor Cohen, een van de meest vooraanstaande Russische academici in de VS, was vooral bezorgd over wat het hele afzettingsspektakel zou betekenen voor de langdurige oorlog tussen de door de VS gesteunde Oekraïense regering en de door Rusland gesteunde rebellen in de Donbasregio.

Zelensky: kandidaat van de vrede

Op dat ogenblik was de Oekraïense president Volodymyr Zelensky nog maar een paar maanden president nadat hij met zijn belofte een einde te maken aan het conflict in de Donbas, de verkiezingen had gewonnen. In plaats van steun te verlenen aan het vredesmandaat dat de Oekraïense leider van de bevolking had gekregen, gingen de Amerikaanse Democraten eventjes Trump afzetten omdat hij de wapenleveringen tegenhield die de gevechten aanwakkerden. De Democratische bondgenoten van Obama vergeten nu maar al te graag dat hun president diezelfde wapens had tegengehouden uit vrees voor een verlenging van de oorlog en omdat hij niet wilde dat ze in handen van de Oekraïense nazi’s zouden vallen. Door zich van het beleid van Obama af te keren, waarschuwde Cohen, dreigen de democraten de vrede te saboteren en extreemrechts in Oekraïne te versterken.

“Zelensky nam deel aan de verkiezingen als kandidaat van de vrede,” legde Cohen uit. “Met zijn overwinning heeft hij een belangrijk mandaat gekregen om voor vrede te zorgen. Dat betekent dat hij met Vladimir Poetin moet onderhandelen.” Er was wel een belangrijk obstakel. De Oekraïense fascisten “hebben laten weten dat ze Zelensky zullen verjagen en doden als hij blijft hameren op onderhandelingen met Poetin… Zijn leven wordt letterlijk bedreigd door een quasi-fascistische beweging in Oekraïne.”

Vrede was volgens Cohen maar mogelijk op één voorwaarde: “[Zelensky] kan de vredesonderhandelingen met Rusland alleen verderzetten als de Amerikanen hem daarin steunen”, zei hij. “En misschien zal dat niet genoeg zijn, Maar tenzij het Witte Huis deze diplomatieke koers aanmoedigt, heeft Zelensky geen enkele kans om een onderhandelde stopzetting van de oorlog in de wacht te slepen. De inzet is ontzettend hoog.”

foto: Stephen Cohen

In October 2019, Stephen F. Cohen (RIP) implored DC to support Zelensky's peace mandate.

"His life is being threatened by a quasi-fascist movement," Cohen said. "He can’t go forward with full peace negotiations unless America has his back." Siding with fascists, DC chose war. pic.twitter.com/hXkq270Shs

— Aaron Maté (@aaronjmate) April 10, 2022

VS gooien olie op het vuur

Het afzettingsproces en het door beide partijen gesteunde beleid van de VS daarna hebben duidelijk gemaakt dat Washington niet geneigd is Zelensky te steunen en maar al te graag olie op het vuur wil gooien in de Donbas. Het Congres stuurde een quasi-eenstemmige en verbijsterende boodschap de wereld in, die nog werd aangezwengeld in de Amerikaanse media (ook in de linkse): in de Oekraïense burgeroorlog zijn voor de VS de extreemrechtse krachten bondgenoten en de burgers kanonnenvoer.

In de gevechten tegen de door Rusland gesteunde rebellen, zo getuigde George Kent, ambtenaar van het ministerie van Buitenlandse Zaken en een van de eerste getuigen op het afzettingsproces, “zijn de Oekraïense strijdkrachten vergelijkbaar met onze Minutemen uit 1776.” In zijn openingsrede op Trumps proces citeerde de hoofdaanklager Adam Schiff (een Democraat) nog een uitspraak van Kent die duidelijk zijn goedkeuring kon wegdragen: “De VS helpt Oekraïne en zijn volk zodat we Rusland ginder kunnen bestrijden en we het hier niet moeten doen.”

If you don’t want Russia to fight Ukraine over there, don’t use Ukraine to fight Russia from here.pic.twitter.com/6B4QVFSZvV

— Aaron Maté (@aaronjmate) February 26, 2022

Hoewel Trump niet werd afgezet, bekrachtigde het proces wel de doelstellingen van de “oorlog bij volmacht” van zijn belangrijkste aanhangers: in plaats van Zelensky’s vredesmandaat te steunen zou Oekraïne worden ingezet om “Rusland ginder te bekampen”.

Sabotage van de Minsk-akkoorden

Oekraïne gebruiken om Rusland te doen bloeden… Zo toonden de Amerikanen hun minachting voor alles wat de regering in Oekraïne beweert te verdedigen, met name zijn democratie en zijn veiligheid. Door het land te behandelen als een Amerikaans wapendepot, sloot de VS zich aan bij de Oekraïense fascisten om de Minsk-akkoorden te saboteren. Die akkoorden hadden een einde kunnen maken aan de burgeroorlog die een jaar ervoor was uitgebarsten na een staatsgreep met Amerikaanse steun. Ze riepen op om de Russisch sprekende bevolking in de oostelijke Donbas beperkte autonomie toe te kennen en hun taal te respecteren. Voor de extreemrechtse nationalisten en nazi’s kon daar echter geen sprake van zijn. Zij voelden zich gesterkt door de Maidancoup van 2014 die de VS had gesteund,

“De ongemakkelijke waarheid is dat een aanzienlijk deel van de huidige regering in Kiev — en de demonstranten die haar aan de macht brachten — inderdaad fascisten zijn”, schreven twee specialisten bij prominente westerse denktanks in Foreign Policy in maart 2014, een maand na de staatsgreep.

“De ongemakkelijke waarheid is dat een aanzienlijk deel van de huidige regering in Kiev — en de demonstranten die haar aan de macht brachten — inderdaad fascisten zijn”

Telkens opnieuw hebben de fascisten de vrede in de Donbas gedwarsboomd. Toen de Oekraïense regering in augustus 2015 een “speciale wet” goedkeurde voor de invoering van de Minsk-akkoorden, lokten de partij Svoboda en andere extreemrechtse groepen gevechten uit waarbij drie Oekraïense soldaten om het leven kwamen en tientallen gewonden vielen. De boodschap kwam aan bij toenmalig president Petro Poroshenko, die de Minsk-akkoorden had ondertekend op het ogenblik dat Amerikaans president Obama moest opboksen tegen zowel Democratische als Republikeinse druk om Oekraïne te bewapenen, en hij weigerde dan ook zich te houden aan de gemaakte afspraken.

Zelensky werd in april 2019 verkozen met een overweldigende meerderheid van 73% dankzij zijn belofte om het tij te keren. In zijn inhuldigingsrede de maand erop verklaarde hij dat hij “niet bang [was] om zijn populariteit, zijn cijfers in de peilingen te verliezen” en “bereid [was] zijn functie neer te leggen – als er maar vrede kwam.”

Extreemrechts bedreigt Zelensky

De machtige Oekraïense extreemrechtse en neonazimilities maakten hem evenwel duidelijk dat vrede in de Donbas een veel hogere prijs zou vergen.

“Nee, hij zou zijn leven verliezen”, zei Dmytro Anatoliyovych Yarosh een week na Zelensky’s rede. Yarosh is medeoprichter van de extreemrechtse nationalistische organisatie Rechtse Sector en voormalig commandant van het Oekraïense Vrijwilligersleger. En hij voegde eraan toe: “Hij zal hangen aan een boom in Khreshchatyk als hij Oekraïne, de mensen die stierven in de Revolutie, en de Oorlog verraadt.”

Naast doodsbedreigingen kreeg Zelensky ook te maken met rechtstreekse ondermijning van zijn vredesmandaat op meerdere fronten.

Naast doodsbedreigingen kreeg Zelensky ook te maken met rechtstreekse ondermijning van zijn vredesmandaat op meerdere fronten.

Toen Zelensky in oktober 2019 naar de Donbas reisde om een lans te breken voor de verkiezingen in de door de rebellen gecontroleerde gebieden, botste hij op woedende leden van het neonazibataljon Azov die “Geen overgave” scandeerden. Naar aanleiding van zijn oproep tot demilitarisering nam Zelensky het op tegen een lid van Azov in een op video opgenomen woordenwisseling. “Ik ben de president van dit land. Ik ben 41 jaar oud. Ik ben geen loser. Ik ben naar hier gekomen en vraag jou de wapens te verwijderen”, pleitte Zelensky.

Maar het mocht niet baten. Dezelfde extreemrechtse krachten installeerden een gewapende controlepost om de terugtrekking van de Oekraïense troepen te vertragen. Duizenden met fakkels gewapende extreemrechtse en nationalistische betogers stapten door de straten van Kiev, waar ze luidkeels bijval kregen van de liberale intelligentsia.

Foto: Mykhaylo Markiv/The Presidential Administration of Ukraine/CC BY-SA 4:0

Toen Zelensky’s perssecretaris Iuliia Mendel “de aandacht vestigde op het feit dat het in meerderheid om burgerslachtoffers ging” in de Donbas, “waarvan ze de schuld legde bij de regeringstroepen die in het wilde weg hadden teruggeschoten,” mocht ze haar uitspraak zelf gaan uitleggen aan de openbare aanklager. Katharine Quinn-Judge van de International Crisis Group zei in april 2020, een jaar na Zelensky’s verkiezing, dat Mendels erkenning van het lijden in de Donbas een gevolg was van “Zelensky’s campagnebelofte om de inwoners van de door Rusland gesteunde enclaves meer als volwaardige Oekraïners te behandelen” – waarvan uiteraard geen sprake kon zijn voor de door de VS gesteunde extreemrechtse nationalisten, die geen belang hadden bij een gelijkschakeling van alle burgers in Oekraïne.

Hoewel Zelensky zo zijn twijfels had over de Minsk-akkoorden, bleef hij praten over de uitvoering ervan. Extreemrechts van zijn kant verzette zich telkens weer, onder andere in augustus 2021, toen minstens acht politieagenten gewond werden bij een gewapende betoging voor de presidentiële gebouwen.

De extreemrechtse bedreigingen aan het adres van Zelensky hebben ongetwijfeld een vredesovereenkomst verijdeld, hoewel die een Russische invasie had kunnen voorkomen. Twee weken vóór de eerste Russische soldaat een voet op Oekraïense bodem zette, schreef de New York Times dat Zelensky “extreme politieke risico’s zou nemen als hij ook maar dacht aan een vredesovereenkomst” met Rusland, aangezien zijn regering “in een crisis zou kunnen terechtkomen en mogelijk omvergeworpen zou kunnen worden” door extreemrechtse groepen als hij “een vredesdeal zou afsluiten die in hun ogen teveel aan Moskou geeft”.

Yuri Hudymenko, de leider van de extreemrechtse Democratische As, bedreigde Zelensky zelfs met niet minder dan een staatsgreep: “Als ook maar iemand in de Oekraïense regering het waagt zo’n document te ondertekenen, zullen een miljoen Oekraïners de straat opgaan en zal deze regering niet langer een regering zijn.”

De boodschap was duidelijk aangekomen bij Zelensky. In plaats van zoals beloofd verder vrede na te streven, sloot de Oekraïense president een bondgenootschap met extreemrechts dat heftig tegen vrede gekant was. Eind februari, temidden de gesprekken van de laatste kans voor de Minsk-akkoorden, verklaarde de door Zelensky benoemde Veiligheidschef Oleksiy Danilov dat “de uitvoering van de Minskakkoorden de vernietiging van het land betekent”. Op de laatste gespreksronde in februari, amper twee weken vóór de Russische invasie, rapporteerde de Washington Post dat “Kievs onwil om met de pro-Russische separatisten te onderhandelen een belangrijke hindernis was”.

Zelensky’s toegeving aan de nazi’s werd nog meer in de verf gezet op 7 april, toen tijdens zijn toespraak in het Griekse parlement een video werd getoond met een lid van het neonazibataljon Azov.

“Ik denk dat Zelensky zich snel realiseerde dat de Minsk II-akkoorden niet konden worden uitgevoerd vanwege rechts in Oekraïne”, zegt John Mearsheimer, professor aan de Universiteit van Chicago. Hij heeft jarenlang gewaarschuwd dat het Amerikaanse beleid Oekraïne naar een conflict met Rusland zou duwen. Op een publiek evenement diezelfde dag zei hij: “…Zelensky begrijpt dat hij de Oekraïense rechterzijde niet alleen aankan. In feite zit hij in een impasse.”

Westen kiest de kant van rechts

In koor met zijn onlangs overleden vriend en collega Stephen F. Cohen, beklemtoont Mearsheimer nadrukkelijk de centrale rol van de VS.

“De Amerikanen zullen de kant kiezen van Oekraïens rechts”, zei Mearsheimer. “Omdat de Amerikanen en Oekraïense rechts niet willen dat Zelensky een deal sluit met de Russen waaruit zou blijken dat de Russen hebben gewonnen. Dat is de belangrijkste reden waarom ik er weinig vertrouwen in heb dat Oekraïne het conflict kan beëindigen.”

This week, John Mearsheimer, speaking to @KatrinaNation, noted the continued alliance between DC and Ukraine's far-right:

"The Americans will side with the Ukrainian right… Both do not want Zelensky cutting a deal with the Russians that makes it look like the Russians won." pic.twitter.com/yxDOlEaBLG

— Aaron Maté (@aaronjmate) April 10, 2022

Hoewel de beleidsmakers in de NAVO beweren zich het lot van de Oekraïense burgers aan te trekken, hebben ze duidelijk hun minachting voor een diplomatische oplossing laten blijken. Integendeel, zei Chas Freeman, een vooraanstaande VS-diplomaat op rust, Rusland bekampen “tot de laatste Oekraïner” is hun beleid geweest.

“In plaats van het einde van de gevechten te versnellen en een of ander compromis te sluiten, lijkt alles wat we doen gericht op een verlenging van het conflict”, zei Freeman, de voormalige vice-minister van Defensie voor Internationale Veiligheid. Noam Chomsky sluit zich aan bij Freemans waarschuwing en noemt het VS-beleid een “doodvonnis” voor Oekraïne.

Chomsky cites my recent interview with veteran US diplomat Chas Freeman, who warned that US policy amounts to fighting Russia "to the last Ukrainian." (https://t.co/sNZGoPGFIL)

Flooding Ukraine with weapons & blocking diplomatic solutions is a "death warrant", Chomsky says. pic.twitter.com/l4AhVeJIA9

— Aaron Maté (@aaronjmate) April 6, 2022

Op 5 april maakte de Washington Post het belangrijkste standpunt van Washington en Brussel duidelijk: “Voor sommigen in de NAVO is het beter dat de Oekraïners blijven vechten en sterven dan dat de vrede te vroeg komt en tegen een te hoge prijs voor Kiev en de rest van Europa.” Er wordt veel gepraat over steun aan Oekraïne, terwijl er in realiteit “grenzen zijn aan het aantal compromissen dat sommigen in de NAVO willen steunen om vrede te bekomen”, voegde de Post eraan toe.

Ongetwijfeld is dat de boodschap die het Witte Huis overmaakt aan Zelensky tijdens wat Nationaal Veiligheidsadviseur Jake Sullivan beschreef als het “bijna dagelijks contact” met Zelensky’s team over de onderhandelingen met Rusland.

Door het vredesmandaat van Zelensky te saboteren en de kant te kiezen van extreemrechts duwde de VS Oekraïne naar een echte catastrofe waarvoor professor Cohen bijna drie jaar geleden al waarschuwde.

“Het is nog gebeurd in de politieke geschiedenis dat er een opportuniteit opdook die zo goed en wijs was maar ook zo vaak verloren ging,” zei Cohen me in oktober 2019. “En dus moet Zelensky, de nieuwe president die met meer dan 70% van de stemmen zo’n grote overwinning behaalde, de kans om te onderhandelen met Rusland en een einde te maken aan de oorlog, met beide handen aangrijpen. En het enige dat de VS dan in feite moet doen is tegen Zelensky zeggen: ‘Doe maar, wij staan achter je.’”

Door de oproepen van eenzame stemmen als die van Cohen naast zich neer te leggen en gemene zaak te maken met extreemrechts in Oekraïne, heeft Washington het historische vredesmandaat gesaboteerd en meegewerkt aan de uitbarsting van een catastrofale oorlog.

Dit artikel verscheen op de blog van Aaron Maté. De vertaling is van Marina Mommerency,