In haar arrest van 4 januari 2021, dat 410 punten en 132 pagina’s lang is, verwierp Brits rechter Vanessa Baraitser het VS-verzoek om Julian Assange uit te leveren. In de rechtvaardiging van haar vonnis ging haar aandacht vrijwel uitsluitend uit naar de Special Administrative Measures (Bijzondere Administratieve Maatregelen – SAMs), die aan Julian Assange zouden kunnen worden opgelegd.

Ze baseerde zich hiervoor op de getuigenissen van SAM-gevangenen, zoals Ahmed Abu Khatallah die werd vertegenwoordigd door advocaat Eric Lewis, Abu Hamza, vertegenwoordigd door advocaat Lindsay Lewis en op de getuigenis van Maureen Baird, voormalig bewaker in het Metropolitan Correctional Center van de stad New York.

In de punten 308 en 309 van haar vonnis wees ze erop dat ze materiaal op internet had gelezen over de supermax-gevangenis ADX-Florence en in het bijzonder het rapport The Darkest Corner over de SAMs uit 2017¹. Dit rapport beschrijft de SAMs als maatregelen die nog erger zijn dan de maatregelen in het strafkamp van Guantánamo en als een vorm van marteling, in strijd met zowel de Amerikaanse als de internationale wetgeving.

Het debat over de SAMs voor de Britse rechtbank

In de tekst van het vonnis worden de antwoorden van de advocaat van de VS-autoriteiten tegen deze analyse opgenomen. Zo zouden de SAM-maatregelen slechts zeer uitzonderlijk zijn en zelden worden toegepast. Ook zou het pure speculatie zijn om te beweren dat Assange zeker zal worden onderworpen aan de SAMs.

Volgens de VS-advocaat waren er op 1 september 2020 in alle Amerikaanse gevangenissen samen slechts 47 SAM-gevangenen (punt 290), geen 51 zoals vermeld in het rapport The Darkest Corner. Hij stelde de rechtbank ook gerust over de detentievoorwaarden van de SAM-gevangenen.

Die zouden in de best denkbare omstandigheden leven, in afzondering natuurlijk, maar wel met individuele recreatie en met vier telefoontjes en vijf sociale bezoeken per maand. Door een programma in drie fasen te volgen, zo stelde hij, kunnen de gevangenen de zware omstandigheden van de SAMs geleidelijk aan verminderen (punt 306).

Van zijn kant liet het bestuur van het Federal Bureau of Prisons (BOP) aan rechter Baraitser weten dat er medische, psychologische en mentale diensten beschikbaar zijn voor alle gevangenen en dat een van deze diensten een wekelijks medisch onderzoek doet en een evaluatie maakt van de meeste psychiatrische patiënten. Bovendien zouden volgens het BOP mensen met een psychiatrische aandoening niet in ADX Florence worden geplaatst (punt 311).

Oneindige stilte

Het betoog van de VS-advocaat en de BOP werd in het verleden al tegengesproken in een aantal onderzoeken zoals dat van de organisatie Solitary Watch². Dat deed eveneens het Brennan Center For Justice dat de SAMs voor Syed Fahad Hashmi beschreef. Alle gesprekken met zijn familie (één keer per week mag telkens één persoon van de familie hem bezoeken) en met zijn advocaten worden geregistreerd door de autoriteiten. Hij heeft verbod op contact met andere gevangenen, verbod op elk contact met de media, verbod op televisie en radio, toegang tot kranten maar enkel 30 dagen na hun publicatie en ondergaat naakte fouillering telkens als hij zijn cel verlaat. Zelfs tegen zichzelf praten in zijn cel is verboden!³

Deze absolute stilte voert ons terug naar het gevangenisregime bij het ontstaan van de gevangenissen ongeveer tweehonderd jaar geleden. Onderzoeksjournalist Aviva Stahl schreef hierover: ‘SAM-gevangenen kunnen maandenlang afgesneden worden van elk menselijk contact. Een gevangene die het heeft meegemaakt, vertelde me: ‘Soms voelde het als op een kerkhof, er is geen geluid, iedereen zit in zijn graf’.

Zij stelt dat SAMs het einde van de persvrijheid betekenen. In een artikel uit 2019, gepubliceerd in The Nation en The Intercept, meldde ze dat er uit een maximaal beveiligde gevangenis van Colorado geen enkel bericht was doorgesijpeld over herhaalde hongerstakingen tussen 2005 en 2016. Die werden telkens gevolgd door forced feeding (gedwongen inname van voeding)⁴. Dat stilzwijgen kan, omdat voor een journalist het publiceren over wat een SAM-gevangene of zijn advocaat heeft gezegd over wat er op een bepaald ogenblik binnen gebeurt, de deur openzet voor strafrechtelijke vervolging.

Berichten over de omstandigheden – ‘erger dan Guantánamo’ – in de supermax-gevangenis ADX Florence in de staat Colorado is strafrechterlijk vervolgbaar in de VS. Foto: US Bureau of Prisons/Public Domain

Ik volg sinds 2009 de zaak van Nizar Trabelsi, door België uitgeleverd aan de VS in 2013 en sindsdien een SAM-gevangene. In 2017 publiceerde ik het officiële document over de verlenging van de SAMs, die al sinds 1 november 2013 tegen hem van kracht zijn⁵. Over de verschrikkelijke gevolgen van deze maatregelen publiceerde ik het rapport van de psychiater die hem in 2018 bezocht en onderzocht⁶. Vandaag, drie jaar later is hij nog steeds onderworpen aan dezelfde SAM-maatregelen.

Het Belgische Comité T schrijft hierover in zijn rapport van 2021: ‘Trabelsi wordt al zeven jaar in de VS vastgehouden in een compleet sensorieel isolement, wat neerkomt op marteling of op zijn minst op onmenselijke en vernederende behandeling⁷.

Dit zijn slechts enkele voorbeelden. De namen van alle SAM-gedetineerden zijn niet bekend omdat het ministerie van Justitie hun namen weigert vrij te geven.

‘In het bijzonder geven de VS de verzekering dat de heer Assange niet zal worden onderworpen aan SAMs of opgesloten zal worden in ADX Florence, tenzij hij iets doet dat het opleggen van SAMs of zijn opsluiting in de ADX zou vereisen. Zij kunnen met andere woorden hun garanties op elk moment intrekken.’

De argumenten van de VS-advocaten en de BOP overtuigden rechter Baraitser echter niet. Ze besloot: ‘Er zijn geen garanties dat Assange niet zal worden onderworpen aan SAMs vóór zijn proces (punt 294) of na zijn proces (punt 357). Onder deze omstandigheden zal de geestelijke gezondheid van Assange verslechteren tot op een punt waarop hij zou kunnen proberen zelfmoord te plegen (punt 355)’.

De Amerikaanse ‘garanties’

De rechter liet op die manier wel de mogelijkheid open voor de VS-autoriteiten om hun garanties te herformuleren, wat ze al vlug deden. In het vijfde punt van hun beroep tegen de weigering om Assange uit te leveren klonk het zo:

Manifestatie voor Assange in Sydney, Australia. Foto: Elekhh / CC BY-SA 3.0

“De Verenigde Staten geven Groot-Brittannië een reeks garanties die beantwoorden aan de specifieke conclusies van de rechter. In het bijzonder geven de VS de verzekering dat de heer Assange niet zal worden onderworpen aan SAMs of opgesloten zal worden in ADX Florence, tenzij hij iets doet dat het opleggen van SAMs of zijn opsluiting in de ADX zou vereisen’⁸.

De VS kunnen hun garanties op elk moment intrekken, maar niet alleen dat. De reden die ze aanhalen om een intrekking te rechtvaardigen, namelijk omdat Assange ‘iets zou doen’, is puur verzinsel.

De geschiedenis van de SAMs bewijst dat het helemaal niet nodig is om iets in de gevangenis ‘fout’ te doen, om zich slecht te gedragen of iets dergelijks. Het statuut van terrorist volstaat om SAMs op te leggen. Dit valt te lezen in de studie van professor Francesca Laguardia van de Montclair State University, die de oorsprong en de evolutie van de SAMs bestudeerde.

Laten we hopen dat de rechters van het Britse Hof van Beroep deze studie lezen. Die is bijzonder interessant om te zien hoe de verharding van het gevangenisbeleid tegen gevaarlijke criminelen eind vorige eeuw, vanaf 2001, verschoof naar moslims die verdacht worden van terrorisme, om in 2021 uit te komen bij de categorie klokkenluiders als Julian Assange.

Van de oorsprong van de SAMs naar hun huidige toepassing

Volgens deze studie begint de geschiedenis van de SAMs een decennium voor de terroristische aanslagen van 11 september 2001. Aan het einde van de 20^ste eeuw waren ze een extreme reactie, een nieuwe vorm van straf, voor de zwaarste criminelen. Het politieke klimaat was er toen een van buitensporige reactie van de staat tegen misdaad en tegen gevaarlijke bevolkingsgroepen in het algemeen. Na de doodstraf werden de SAMs zo de zwaarste vorm van straf die er vandaag bestaat.

Dit is wat de VS en de mainstream media Julian Assange verwijten. Hij wees op de oorlogsmisdaden die we zelf begaan, niet op die van de geprefereerde vijanden van het ogenblik. Deze foto toont de Iraakse burgers net voor ze door een VS-helikopter worden vermoord. Foto: screenshot YouTube WikiLeaks

Ze werden ingezet vanaf de jaren 1980 en 1990 toen de eerste strengst beveiligde supermax-gevangenissen werden gebouwd. De SAMs hoorden daar logisch bij. Ze werden niet ontworpen als een nieuwe vorm van justitie, maar als een supplementair louter ‘administratief’ bestuur van gevangenen die als de meest gevaarlijke werden beschouwd. Deze maatregelen vertrokken van de premisse dat de behandeling van misdaad en criminelen een kwestie van management zou zijn en niets anders.

Al in 1988 gaf het BOP de toestemming om SAMs op te leggen aan een gevangene die een bedreiging vormde voor zijn eigen leven of dat van andere gevangenen of bewakers. Luis Felipe wordt algemeen beschouwd als de eerste gevangene die onderworpen werd aan SAMs omdat hij een bende, de Latin Kings, had opgericht en moorden had georganiseerd vanuit de gevangenis.

Vanaf het midden van de jaren negentig werden drugssmokkelaars zoals Augusto Falcone, moordenaars zoals John Gotti, aan het hoofd van de Gambino-familie, terreurverdachten zoals Ahmad Sulaiman en Omar Abdel-Rahman (voor de aanslag op het World Trade Center van 1993) onderworpen aan SAMs. De eerste gevallen van het gebruik van sensorieel isolement werden dus al lang vóór 2001 gemeld.

In het begin, zo schrijft Francesca Laguardia, waren deze SAMs een goed opgevolgde en zeer beperkte praktijk, alleen voor duidelijk aangetoonde gevallen van gevaar en geweld. Maar in de daaropvolgende jaren konden gevangenen die ‘eventueel in staat zouden zijn’ om gewelddadige handelingen te plegen, zonder dat daar enig bewijs voor was, onder een SAM-regime geplaatst.

Bron: twitter @Doctors4Assange

De SAMs werden zo steeds meer in praktijk gebracht voor situaties die niets te maken hadden met wat er in het begin mee werd beoogd. Zoals bij Wahid El Hage die nog nooit geweld had gepleegd, maar voor wie ‘het vermogen om geweld te plegen’, ‘de mogelijkheid om informatie met anderen te delen’ volstond om hem onder SAMs te plaatsen. De uitzonderlijke praktijk van SAMs werd zo een algemeen aanvaarde praktijk.

De bevoegdheid om iemand onder SAMs te plaatsen lag en ligt nog steeds enkel en alleen bij de procureur-generaal en alleen in handen van de uitvoerende macht. In het begin van de SAMs waren sommige rechters nog geneigd om klachten van een SAM-gevangene te aanvaarden en hun twijfels te uiten over de redelijkheid en gegrondheid van de maatregelen.

Het Britse Hof van Beroep kan niet zeggen dat het hier niet van op de hoogte is.

Ze kwamen er vrij snel achter dat ze hun handen van dit soort zaken moesten afhouden, dat deze buiten de bevoegdheid van de rechterlijke macht vielen. We zouden er vandaag aan kunnen toevoegen dat de oplegging van de SAMs in de zaak Julian Assange ook buiten de garanties van VS-advocaten vallen.

Tot slot nog enkele zinnen op pagina 23 uit dit rapport die rechtstreeks verband houden met de zaak Julian Assange: ‘SAMs kunnen worden toegepast op verdachten die niet zijn berecht, die niet zijn veroordeeld en waarvoor de regering geen enkel bewijs van gevaarlijkheid heeft geleverd en evenmin de noodzaak heeft aangetoond om ze op te leggen. Volgens ten minste één officier van justitie is een aanklacht wegens terrorisme voldoende’.

‘In naam van de openbare veiligheid verdwijnt elke noodzaak om de gevaarlijkheid te bewijzen, de uitvoerende macht kan de beslissing eenzijdig nemen, met slechts een schijn van gerechtelijk toezicht en zonder vragen te stellen’.

Het Britse Hof van Beroep kan niet zeggen dat het hier niet van op de hoogte is.

Notes: