Vrije satire: fundamenteel of fundamentalistisch?

Vrije satire: fundamenteel of fundamentalistisch?

vrijdag 9 januari 2015 12:25
Spread the love

Gisterenavond werd ik geschoffeerd als ‘a disgusting racist’ en ‘a sickening white person’. Dit waren woorden uit de mond van een anarchistische media-activiste, nochtans iemand met wier streven ik me vaak vereenzelvig. De aanzet was – natuurlijk – een bitse discussie over de betekenis van de aanslag in Parijs. ‘Niet racistisch’ heette dan ermee akkoord gaan dat de cartoonisten van Charlie Hebdo te vaak de Islam hadden beledigd. Ikzelf begreep de gevoeligheid, maar uitte ook mijn mening dat Europa geen grond mag vrijgeven met betrekking tot die paar echt vrije gedachten die ons nog resten. Daar is vrijheid van politieke satire er één van. Alle machtige personen en symbolen worden wel eens door het slijk getrokken. Dat lijkt me belangrijk om ervoor te zorgen dat alles gezegd mag blijven worden. De narren van de 21e eeuw, zo je wilt. En nu zijn een tiental narren dood. Vermoord voor wat ze tekenden. Hun individuele dood weegt niet op tegen het effect dat deze gebeurtenis heeft op wat wij durven zeggen, vanuit angst voor het eigen vel, dan wel vanuit een goedbedoelde politieke correctheid om geen andere mensen te kwetsen.

Nee, ik ben niet graag een ‘disgusting racist’. Dus zit ik al vele uren erg verveeld met deze kwestie. Want ik merk dat ik – inderdaad – erg op mijn tellen begin te passen, om toch maar niet die dingen te zeggen die mensen die ik zie als geallieerden me zouden doen isoleren en afserveren als ‘deel van de vijand’. Waarmee ik exact help realiseren wat de terroristen beoogden: de reikwijdte van het debat beperken zodat die hun reactionaire agenda beter dient.

Ik geloof niet in een godsbeeld. Meer nog, het gedrag van veel gelovigen in God, Allah of Jahweh van de afgelopen jaren heeft mijn sympathie voor monotheïsme tot een historisch dieptepunt gebracht. Het zou me niet bedroeven als de mens een geloof in goden zou afzweren. Toch is het niet aan mij om te bepalen waar mensen in geloven, en heb ik alle sympathie voor eender wat waar mensen motivatie en inspiratie uit putten om zichzelf te verheffen en hun omgeving mooier te maken.

Wel ‘geloof’ ik ‘heilig’ in het belang van het vrije denken. Het lijkt me boven alles belangrijk dat mensen het recht hebben om hun gedachten te trekken tot waar ze maar kunnen of willen. Daarbij zie ik meningsverschillen en -botsingen als inherent en goed, want ze zijn de enige manier waarop heersende ideeën kunnen worden in vraag gesteld en desnoods overstegen. Zonder het vrije denken zie ik geen toekomst voor de democratie, want dan wordt het veel te gemakkelijk om de marges van het debat dusdanig te beperken dat we zoveel alternatieven niet meer kunnen of mogen benoemen.

Vandaar dus dat de aanslag in Parijs me in het hart raakt, en de discussie achteraf zelfs nog meer. Dat ik ‘a disgusting racist’ ben, en daarmee de kous af, bedroeft me diep, want ik val hier helemaal geen bevolkingsgroep aan. Racisme is het blind extrapoleren van veronderstellingen over individuen naar hun hele gemeenschap, waarbij je de verschillen tussen hen niet meer ziet. Dat doe ik hier niet. Ik heb niks gezegd over Arabieren, noch over de grote massa moslims. Ik praat enkel over zonder angst pertinent nee zeggen tegen de bedreiging die uitgaat van fundamentalistisch terrorisme als antwoord op een meningsverschil. Maar blijkbaar wordt het toch allemaal op één hoop gegooid door sommigen: schofferende cartoons worden tot belediging van een geloof, dat wordt vervolgens tot racisme, en dat wordt dan weer tot voldoende motief om de dood van tien voorvechters van de vrije meningsuiting als secundair te zien aan respect voor een ‘heilig boek’. Het gevolg is dat ik me niet onbevreesd of zelfzeker voel nu, ik voel me eerder erg angstig en enorm twijfelend.

Ik denk dat de samenleving moet weten wat die precies wil. Beperken we de marge van het vrije denken en het vrije woord, desnoods selectief omdat bepaalde dingen gevoelig blijken te liggen, of nemen we ‘de bluts met de buil’ en verdedigen we boven alles het recht om desnoods onsmakelijke dingen te zeggen, omdat het een beangstigend doembeeld is dat derden zouden bepalen wat al dan niet gezegd mag worden? Ik pleit voor het laatste, ook al onderdruk ik de neiging om te kotsen telkens ik bijvoorbeeld een Humo vast heb en zie hoe lichtzinnig men daar vaak omgaat met grapjes over homo’s of verkrachting. Voor mij moeten er ook geen cartoons van een paus die in zijn kont wordt genomen, en met kruisbeelden in de reet en blote borsten actie voeren voor een kerk kan ook best subtieler. Maar waar gaan we heen wanneer we hierin morele politie gaan beginnen spelen?

Ik had gehoopt dat ik had kunnen komen tot minstens een wederzijds begrepen meningsverschil. Dat bleek ditmaal echter een illusie. We lijken onderhevig aan een evolutie waarvan we het einde nog niet kennen. Want als ik deze discussie als zo moeilijk ervaar, terwijl ik toch streef naar een waardevol compromis voor alle betrokkenen, dan vrees ik voor een extra polarisering zonder weerga. Roekeloze en gewetenloze populisten vanuit alle hoeken zowel als de grote massa (Fransen, Vlamingen dan wel moslims) zullen hierover hun gedachten formuleren en uiten, en dit dan vaak vanuit minder kennis van zaken of de wil om elkaar te vinden onderweg. Ik ben bang dat conflict onvermijdelijk is wanneer deze dagen niet enkel links/rechts verder in twee harde en koude stellingen splijt, maar zelfs links onderling. Dit alles stemt me even droevig als de dood van een tiental mensen wier inspanningen ik bewonder, zelfs al zou ik hun cartoons smakeloos vinden. Fundamentalisme heeft vandaag de wind in de zeilen, en ik voorspel dat het allemaal nog een pak harder zal worden vooraleer het weer beter, zachter en respectvoller wordt.

2015 start met een aanval op de Verlichting. Het is aan ons om de kaars zelfs in de felle wind brandende te houden. Dat kunnen we volgens mij enkel als we boven alles blijven streven naar een vrije discussie, een vrij woord en een vrije gedachte, en geduldig elkaar proberen vinden in het kapot geschoten niemandsland tussen alle loopgrachten in.

Mare Van Hove, 9 januari 2015

take down
the paywall
steun ons nu!