Wat zijn de obstakels voor vrede in het door burgeroorlog verscheurde Colombia? In elk geval de media, concludeerden onderhandelaars van de regering en de FARC samen. “Maar dat kan in twee weken gefikst worden”, zou Enrique Santos gezegd hebben, de oudere broer van de president en de voormalige eigenaar van het dagblad El Tiempo.

De anekdote is bevestigd door een bron die dicht bij de FARC staat. Santos nam in het afgelopen jaar deel aan geheime gesprekken met de FARC. Die hebben geresulteerd in een afspraak, kondigde president Juan Manuel Santos op 27 augustus aan, om in oktober vredesonderhandelingen te beginnen. Dit tot verrassing van iedereen. “Als de anekdote op waarheid berust, is dat een bevestiging van hoe manipulatief het nieuws wordt behandeld”, zegt journalist Arturo Guerrero.

Onderdanig

“Constante kniebuigingen voor de machthebbers zijn een karaktertrek van onze pers”, zegt Javier Darío Restrepo, hoofd van de Stichting voor Nieuwe Ibero-Amerikaanse Journalistiek, die is opgericht door de Colombiaanse schrijver Gabriel García Márquez. Onder de vorige president, Álvaro Uribe, waren de media “compleet onderdanig”, zegt hij. “Niemand mocht eraan twijfelen dat hij de Messias was die het land ging veranderen”.

Het was allemaal geweldig: guerillakampen bombarderen, slachtoffers maken. En iedereen die over vrede praatte, werd belachelijk gemaakt en liep het risico beschuldigd te worden van samenwerking met de FARC. Maar Uribe veranderde de grondwet. Hij werd nog een keer verkozen. En wilde toen nog een derde termijn, een stap die het Constitutionele Hof afkeurde. “En nu pas beginnen ze hem openlijk te bekritiseren”, zegt Restrepo. “Waarom? Omdat de mensen met macht zijn veranderd. Nu is het Juan Manuel.”

Sinds 27 augustus worden ineens de voordelen van vrede bezongen. Bij vrede valt ineens meer te winnen, en daar verschijnen hele studies over. “Santos is realistisch”, koppen de kranten ineens. “Eerst vrede” zegt de voorzitter van het Hooggerechtshof op de ene voorpagina, terwijl de dag erna de paus op de voorpagina staat omdat hij het vredesproces steunt.

Aanbidding

Er is een “soort aanbidding” voor mensen die macht hebben, zegt Restrepo. “Dat is het meest zorgwekkende aspect van onze pers en daardoor is deze niet effectief in het analyseren en afkeuren van machtsmisbruik”. Om echt aan vrede te werken moet “de mentaliteit van journalisten veranderen. Ze moeten voor alles leren kritisch naar hun eigen werk te kijken”.

Het is volgens de ervaren verslaggever heel moeilijk te zeggen wanneer de haatpropaganda van de afgelopen jaren teniet zal zijn gedaan. Het heeft in elk geval geen zin om alleen maar de “gruweldaden van de guerilla’s” te negeren. “Dat is vrede bereiken met onze ogen dicht.” Er is juist duiding nodig: “laten zien hoe verschillende landen zoiets hebben aangepakt, laten zien wat de prijs van vrede is”.

De media reageren vanuit het onderbuikgevoel van “zij zijn bedriegers en hoe kunnen we daar vrede mee sluiten?”. Restrepo: “Welnu, het is niet met vrienden dat je vrede maakt. Het is de taak van journalisten om te stoppen vergif te verspreiden, gevaarlijke herinneringen.” Er moet zo worden geschreven dat “gevoelens in logica veranderen, om lezers te helpen intelligent te reageren”.

Nu de geheime onderhandelingen ineens bekend zijn geworden, wordt ook met terugwerkende kracht duidelijk waarom het Congres het afgelopen jaar bepaalde wetten heeft aangenomen, zoals een amnestiewet voor oorlogsmisdadigers en een uitbreiding van de macht van krijgstribunalen.

Toch is de macht van de grote media verminderd, zegt Guerrero, columnist van de krant El Colombiano. “De macht is ingestort, omdat de sociale media, de blogs en het internet in het algemeen een zesde continent zijn geworden waar de media geen invloed meer hebben. Het is overweldigend, dat continent”. Terwijl de grote massa mensen die geen nieuws volgt nog steeds vatbaar is voor manipulatie, haalt het hoger opgeleid publiek in de steden steeds meer daar hun informatie vandaan, aldus Guerrero.