Vorig jaar plande de NAVO een topontmoeting in Madrid voor 29-30 juni. Op dat moment was dat logisch. Nu, met de oorlog in Oekraïne, is dat niet meer zo. De top moet worden uitgesteld.

President Joe Biden heeft de verschillende reacties van het Westen op de agressie van Rusland tegen Oekraïne met veel kunst en vliegwerk geleid, gebaseerd op individueel overleg met de bondgenoten of op korte uitbarstingen via Zoom. Maar alle bondgenoten nu samenbrengen is zeer riskant. Het risico wordt nog vergroot door de rol van de media, die alle breuklijnen in de houding en het optreden van de bondgenoten proberen te vinden én benadrukken.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zal een pittige videopresentatie geven. Dat zal het emotionele hoogtepunt zijn in Madrid.

Ten minste één geallieerd leider, de Hongaarse premier Viktor Orbán, steunt Rusland. Eén, de Franse president Emmanuel Macron, zei dat het Westen Vladimir Poetin niet mag vernederen, totdat hij daar deels op terugkwam. De Verenigde Staten zijn altijd dubbelzinnig gebleven.

Terwijl minister van Defensie Lloyd Austin zei dat de Verenigde Staten hopen dat Rusland zal verzwakken door de oorlog, stelde president Biden zich voorzichtig op om geen grotere oorlog uit te lokken of de Amerikaanse doelen met Rusland uit te breiden. Washington heeft Oekraïne ook laten weten dat het geen wapens zal leveren die de oorlog zouden kunnen uitbreiden naar Russisch grondgebied.

Sommige bondgenoten zijn bereid wapens te leveren aan Oekraïne. De meeste zijn dat niet; sommigen praten over het leveren van geavanceerde wapens maar doen weinig; en sommigen deinzen ervoor terug om er mee voor te zorgen dat deze wapens tot Oekraïne geraken, omdat ze anders de volgende op de Russische “hitlijst” zouden kunnen worden, waar de Russische president Vladimir Poetin reeds mee heeft gedreigd.

Eén ding is zeker voor de top: de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zal een pittige videopresentatie geven. Hij zal met grafische beelden het lijden in Oekraïne proberen aantonen, erop wijzen dat het Westen een uitputtingsoorlog duldt die zich beperkt tot Oekraïne en hij zal meer praktische militaire steun eisen dan de bondgenoten bereid zijn te geven. Dat zal het emotionele hoogtepunt zijn in Madrid.

De taak van de VS en de NAVO is verder bemoeilijkt door het besluit van Finland om het lidmaatschap van de NAVO aan te vragen. (Zweden heeft ook een aanvraag ingediend, maar dat is minder belangrijk omdat het land niet aan Rusland grenst).

De toetreding van Finland zou een extra NAVO-grens van meer dan 1.300 km met Rusland toevoegen, maar ondanks de robuuste militaire capaciteiten van Finland is er geen plan of heeft de NAVO niet de capaciteit om een militaire verbintenis tot verdediging van Finland na te komen.

Verder zegt de president van Turkije Recep Tayyip Erdoğan dat hij zijn veto zal uitspreken tegen potentieel lidmaatschap van deze twee Noordse landen, vanwege de Koerdische politieke activiteiten daar – en de NAVO werkt op basis van consensus, een eenheidsveto. Uiteindelijk zal hij misschien wel terugkrabbelen als hij zijn prijs krijgt, voornamelijk Amerikaanse wapens van hoge kwaliteit.

De regering-Biden heeft voor de tussentijd bilaterale veiligheidsgaranties beloofd, maar Washington heeft niet de praktische middelen om die garanties na te komen.

Maar er zit ook een heuse tijdspanne tussen het uitnodigen van Finland en Zweden om lid te worden van de NAVO en de ratificering door alle 30 NAVO-bondgenoten, inclusief een tweederde stemming in de Amerikaanse Senaat.

De regering-Biden heeft voor de tussentijd bilaterale veiligheidsgaranties beloofd, maar Washington heeft niet de praktische middelen om die garanties na te komen, behalve dan een of andere vorm van escalatie, zoals ook zou gelden voor een Russische aanval op een Baltische staat. En dat werpt dan weer de kwestie van de kernwapens op.

Alle NAVO-landen zijn natuurlijk – en terecht – wanhopig om kernwapens van tafel te houden, terwijl Poetin ze er steeds weer op legt. Misschien bluft hij, maar zelfs een bluf over nucleair gebruik is beangstigend en destabiliserend.

Bijna alle bondgenoten hebben zich aangesloten bij de beslissing(en) om sancties op te leggen aan Rusland, maar maken zich ook zorgen over de terugslageffecten in de vorm van hogere prijzen in eigen land en de daaruit voortvloeiende binnenlandse politieke gevolgen.

Het gangbare narratief in West-Europa is dat de sancties tegen Rusland een hoofdoorzaak zijn van de ongebreidelde inflatie. De bereidheid van veel Europese bondgenoten om de huidige sancties tegen Rusland te handhaven is dan ook al aan het afbrokkelen.

Evenzo heeft de Europese Unie ingestemd met een gefaseerde vermindering van de invoer van Russische olie en gas, maar het is nog niet duidelijk of die ooit ten uitvoer zal worden gelegd.

Toen de top van deze maand was gepland, moest deze een nieuw Strategisch Concept voortbrengen. Dat concept zou de basisprincipes bevatten van defensie, afschrikking, verhoging van de militaire uitgaven, het omgaan met nieuwe soorten dreigingen, het nemen van enkele stappen met betrekking tot militaire inzet in kwetsbare Midden-Europese geallieerde staten, plus een pro-forma instemming met een dialoog met Rusland.

Zolang de oorlog voortduurt, kan er geen geldig kader voor de strategische en politieke toekomst van de NAVO worden opgesteld.

Maar zolang de oorlog voortduurt, kan er geen geldig kader voor de strategische en politieke toekomst van de NAVO worden opgesteld. Met de overvloed aan onzekerheden die de Russische agressie en de vele gevolgen daarvan voor het bondgenootschap en zijn leden met zich meebrengen, is het voor de NAVO niet mogelijk een koers voor de lange termijn uit te stippelen met enige kans om relevant te blijven, anders dan misschien een nieuwe Koude Oorlog uit te roepen, met alle kosten, risico’s en onzekerheden van dien.

Bovendien zullen de bondgenoten, wanneer zij bijeenkomen, een aantal belangrijke beslissingen moeten nemen over wat er in het communiqué van de top komt te staan. Tijdens de NAVO-top van 2008 in Boekarest probeerde president George W. Bush Oekraïne en Georgië op het snelle spoor van het NAVO-lidmaatschap te krijgen, door middel van actieplannen voor het lidmaatschap.

Veel bondgenoten kwamen in opstand, omdat zij geen van beide landen in aanmerking wilden laten komen voor bescherming op grond van artikel 5 van het Verdrag van Washington (het stichtingsverdrag van de NAVO). Het compromis bestond erin te verklaren dat Oekraïne (en Georgië) “lid zullen worden” van de NAVO, wat in Europese diplomatie waarschijnlijk nooit betekende.

Maar gezien de haast waarmee deze formule tot stand kwam, beseften maar weinigen onder de NAVO-leiders dat dit het eigenlijke moment van verbintenis was. Het werd als zodanig gezien door zowel Poetin als de Georgische president Mikhail Saakasjvili, die van die belofte gebruik maakte om te proberen gebieden in (de opstandige Georgische regio) Zuid-Ossetië terug te winnen.

De troepen van Georgië werden verpletterd door die van Rusland. En dat had een signaal aan de NAVO moeten zijn dat het door geen enkele regering in het Kremlin zou worden getolereerd om in Oekraïne, op de klassieke invasieroute van en naar Midden-Europa, de grenzen van de NAVO tot vlak tegen Rusland op te schuiven. De les werd niet geleerd, en de NAVO heeft de formule “zal lid worden” op elke belangrijke vergadering sindsdien herhaald.

Maar het opnemen door de NAVO van de ondertussen bekende woorden “zal lid worden” in haar communiqué van Madrid zou de crisis in Oekraïne alleen maar verergeren – nutteloos, aangezien het altijd duidelijk is geweest dat Oekraïne nooit unanimiteit onder de bondgenoten zou kunnen krijgen om de in artikel 5 van het NAVO-verdrag vastgelegde verplichting te krijgen de oorlog te verklaren als het zou worden binnengevallen.

Anderzijds, als de verklaring wordt weggelaten, zullen de media (en anderen) dat zien als een terugtrekkende beweging tegenover de Russische agressie. De NAVO wint er niets mee en dat is nog een reden om helemaal geen top te houden.

Biden kan blijven proberen al deze elementen te beheren in flinterdunne NAVO-afspraken over wat te doen met Rusland en Oekraïne. Maar door iedereen in het bondgenootschap twee dagen lang in dezelfde ruimte samen te brengen, zullen alle kloven gegarandeerd bloot komen te liggen en zouden er zelfs nog meer kunnen ontstaan.

De media zullen ze allemaal benadrukken. De top zou dus het risico lopen op een grote mislukking, met negatieve gevolgen op langere termijn voor zowel de NAVO als Amerika’s reputatie van betrouwbaar leiderschap.

Het zou veel beter zijn de top uit te stellen dan het risico te lopen dat hij mislukt, zoals nu waarschijnlijk zal gebeuren. Bureaucratische inertie stuwt het proces voort. Maar politieke leiders, met name president Biden, moeten vooruitkijken en de top uitstellen.

Het artikel This year’s NATO summit should be postponed verscheen op Responsible Statecraft en werd vertaald door Evi Van Thienen.