De ambassade van Marokko heeft de redactie gevraagd te mogen reageren op het artikel ‘Marokko voert oorlog voor fosfaten in de Westelijke Sahara’ dat op DeWereldMorgen.be verscheen op 2 februari 2022.

Bericht van de ambassade van Marokko te Brussel

Ter attentie van de site ‘De Wereld Morgen’

Brussels, 5 februari 2022

Geachte heer redacteur,

Uw site heeft (op 2 februari 2022) een artikel gepubliceerd met de titel “Marokko voert oorlog voor fosfaten in de Westelijke Sahara”. In zijn analyse gaat de auteur in op een reeks kwesties die naar onze mening de nodige verduidelijking verdienen om de lezers in staat te stellen zich op een evenwichtige wijze te informeren.

Ik dank u voor de gelegenheid die u mij heeft geboden om het standpunt van Marokko betreffende de verschillende besproken onderwerpen uit te leggen.

1. Is het waar dat Marokko de Sahara gewapenderhand heeft bezet?

• Ik herinner eraan dat het Marokko was die de kwestie van de Sahara in 1962 bij de Verenigde Naties heeft geregistreerd als zijn eigen grondgebied, nog steeds onder Spaanse bezetting, 10 jaar vóór de oprichting van het Polisario in 1973. Geen enkel ander land heeft zich tegen dit verzoek verzet.
• Marokko heeft het grondgebied van de Sahara na de ondertekening van de akkoorden van Madrid met de Spaanse regering in 1975 teruggekregen met instemming van de Jmaa, het vertegenwoordigend orgaan van de bevolking. Deze overeenkomsten werden op 18 november 1975 bij het Secretariaat-Generaal van de Verenigde Naties gedeponeerd.

2. Is Marokko bang voor de organisatie van het Referendum?

• Marokko stemde in 1981 in met een referendum en werkte een decennium lang samen met de VN en de andere partijen, waarna de Secretaris-Generaal Kofi Annan van de VN concludeerde dat het referendum onwerkbaar was vanwege obstakels bij het identificeren van het electoraat.
• Naar aanleiding hiervan riep de VN de partijen op om te werken aan “een realistische, pragmatische en duurzame politieke oplossing op basis van een compromis ». 
• In antwoord op deze oproep heeft Marokko het initiatief voor een ruime autonomie van het grondgebied ingediend, dat in alle resoluties van de Veiligheidsraad sinds 2007 als ernstig en geloofwaardig wordt beschouwd.
• Het autonomieplan is een “win-win”-oplossing dat een realistische en pragmatische manier is om het conflict te beëindigen in overeenstemming met de richtlijnen van de Veiligheidsraad. Het autonomieplan brengt hoop op een betere toekomst voor de bevolking in de regio, maakt een einde aan de scheiding en bevordert de verzoening.

3. Is de gehechtheid van Marokko aan de Sahara gerechtvaardigd door de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen, met name de fosfaten?

• De tegenstanders van Marokko verwijzen vaak naar de exploitatie van de fosfaatmijn “Phosboukraa” in de Sahara als een voorbeeld van wat zij de plundering van de hulpbronnen van de Sahara noemen. Men moet nota nemen betreffende dit specifieke punt dat de reserves van deze mijn slechts 1,64% van de nationale reserves van fosfaatertsen vertegenwoordigen. De redenen voor het behoud van deze mijn houden verband met de sociale impact van de mijn op de regio, aangezien er 1.900 mensen werken, naast de investeringen die de onderneming doet ten voordele van de bevolking van de regio (neutraal verslag van het Potash Corps Agency van april 2011).
• De afgelopen decennia heeft Marokko enorme inspanningen geleverd om de lokale economie te bevorderen, de armoede te bestrijden en sociale tekorten weg te werken. De feiten en cijfers zijn duidelijk: de regering heeft 7 maal het bedrag geïnvesteerd als de regio zelf aan middelen heeft gegenereerd. 
• De ontwikkeling van de Sahara-gebieden, die tegenwoordig tot de meest ontwikkelde regio’s van het Koninkrijk behoren, is het resultaat van de mobilisatie en solidariteit van alle Marokkanen, met inbegrip van hen die in het buitenland wonen.

4. Worden de mensenrechten in de Sahara door Marokko met voeten getreden?

• Al sinds jaren heeft Marokko op moedige en verantwoordelijke wijze mensenrechtenkwesties aangepakt, ook in de Sahara. In die zin is de Instantie voor Gerechtigheid en Verzoening opgericht om de bladzijde van de schendingen in het verleden om te slaan. Er is een aanzienlijk budget uitgetrokken voor de schadeloosstelling van slachtoffers in de verschillende provincies van het land. Deze operatie werd door de internationale gemeenschap toegejuicht.
• In zijn verschillende resoluties heeft de Veiligheidsraad zijn voldoening uitgesproken over de oprichting door de Nationale Raad voor de Mensenrechten van regionale commissies in de Sahara om toezicht te houden op de situatie. Enkele honderden geregistreerde verenigingen werkzaam op verschillende gebieden, waaronder verenigingen die standpunten innemen die tegengesteld zijn aan het Marokkaanse standpunt inzake de Sahara. De aanhangers van deze verenigingen zijn actief in binnen- en buitenland en de bewegingsvrijheid is gegarandeerd, zelfs met de kampen van het Polisario als bestemming.
• Het is geen toeval dat de kwesties van de mensenrechten en de exploitatie van de natuurlijke hulpbronnen aan de orde werden gesteld op de dag nadat Marokko zijn autonomie-initiatief voor de Sahara had ingediend. Het is een operatie die lijkt op een instrumentalisering van de mensenrechten en de natuurlijke hulpbronnen om de aandacht af te leiden van dit politieke proces en van de positieve dynamiek die is ontstaan door het Marokkaanse voorstel, dat door de internationale gemeenschap wordt gewaardeerd en door de Veiligheidsraad als geloofwaardig en serieus wordt beschouwd.

5. Is de autonomie in overeenstemming met het internationaal recht en het Handvest van de Verenigde Naties?

• Als derde weg tussen zuivere en volledige integratie en onafhankelijkheid is het Marokkaanse autonomieplan de enige oplossing die voldoet aan de parameters die sinds 2007 in alle resoluties van de Veiligheidsraad zijn uitgesproken. “Een politieke, realistische, pragmatische en duurzame oplossing op basis van een compromis”. 
• Het autonomieplan is inhoudelijk in overeenstemming met het internationaal recht en het VN-Handvest, met volledige eerbiediging van de essentie van het recht tot zelfbeschikking en de resoluties van de Veiligheidsraad over deze kwestie. De autonomie-status van het Sahara-gebied zal namelijk inderdaad worden onderhandeld en de betreffende bevolkingen zullen hierover worden geraadpleegd, zoals gestipuleerd door het artikel 27 van het genoemde initiatief. 
• Sinds 1945, hebben de VN van de 64 gevallen van territoriale conflicten er slechts 3 door een referendum opgelost, de anderen zijn opgelost door politieke onderhandelingen.

6. Heeft Marokko in 2020  de wapenstilstand geschonden door een bezetting van de zone van Guerguarat?

• De laatste gebeurtenissen aan de grens tussen Mauritanië en Marokko (zone van Guerguarat) waren het gevolg van een blokkade door de gewapende bendes van het Polisario van de enige weg-as die Afrika met Europa verbindt door Marokko. Deze gewapende bendes hebben daarvoor de 2.000 km afgelegd tussen hun kampen in Tindouf gelegen in Algerije en de grens met Mauritanië. 
• Deze blokkade die drie weken heeft geduurd heeft enorme schade veroorzaakt aan de economieën van vele Afrikaanse landen en is veroordeeld door de internationale gemeenschap en door de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties. 
• Marokko, dat een diplomatieke benadering prefereert, werd gedwongen in te grijpen om het verkeer te herstellen, tegelijkertijd zijn gehechtheid bevestigend aan het respect van de wapenstilstand overeengekomen in 1991. De operatie die plaats heeft gevonden in de aanwezigheid van de strijdkrachten van de Verenigde Naties heeft geen enkel incident veroorzaakt en heeft voor grote opluchting gezorgd bij de buurlanden en de internationale gemeenschap.
• Het door Algerije gesteunde Polisario heeft de beëindiging van de wapenstilstand verklaard en maakt sindsdien voortdurend propaganda op de sociale media betreffende een denkbeeldige virtuele oorlog die zowel de Verenigde Naties als de internationale gemeenschap niet hebben opgemerkt. Het betreft hier namelijk propaganda voor intern gebruik voor de bewoners in de kampen en de algerijnse publieke opinie na opeenvolgende tegenslagen en de patstelling waarin de twee partijen zich bevinden.

7. Dit is het juiste moment om een statu quo te overstijgen met een schadelijk effect op de bevolkingen van de regio en de mediterrane en Europese nabuurschap. 

• Het is onze taak om onze inspanningen te bundelen en tot een juiste, duurzame en wederzijds aanvaardbare oplossing te komen onder auspiciën van de Verenigde Naties. Het Marokkaanse initiatief van autonomie vertegenwoordigt een uitgelezen kans die men moet aangrijpen als serieuze en geloofwaardige basis om tot een onderhandelde oplossing te komen. Een oneindige voortzetting van de huidige statu quo in een strategische zone waarin de stabiliteit nauw verbonden is met deze van het Afrikaanse continent en zelfs het Middellandse Zeegebied, is niet leefbaar. Dit is het juiste moment voor een autonomie onder Marokkaanse soevereiniteit. 
• Alle energieën moeten gebundeld worden in de zoektocht naar een OPLOSSING in het kader van de resoluties van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Deze oplossing kan alleen een compromis zijn tussen de partijen. In het geval van het dossier van de Sahara, tussen totale integratie in Marokko en de onafhankelijkheid, is de autonomie het enige mogelijke compromis dat geschikt is om een einde te maken aan een situatie die al te lang heeft geduurd,  en die zowel nadelig is voor de bevolkingen van de regio als voor de mediterrane et Europese nabuurschap.

8. Tenslotte is er een rol voor België en de Belgen.

• Op basis van haar politieke cultuur en haar plaats in Europa, kan België een zeer belangrijke roi spelen. De cultuur van het compromis is een zeer gewaardeerde politieke deskundigheid in de wereld. Het Belgische compromis is « een onvermoeibaar streven om te proberen tot een overeenkomst te komen rond een tafel in plaats van op een slagveld ». Het is dit legendarische vermogen om compromisoplossingen te vinden dat verschillende Belgen in de hoogste internationale sferen heeft gelanceerd. België is eveneens een belangrijk en strategisch land voor Europa. Het Europese engagement blijft het dominante zwaartepunt van de Belgische buitenlandse politiek. 
• Deze twee elementen pleiten voor een grotere rol voor België in de zoektocht naar een compromis dat een einde zou stellen aan het lijden en de afscheiding van de bevolkingen en energieën zouden bevrijden voor een verenigde, sterke en solidaire Maghreb, een onontbeerlijke partner voor België en Europa. 

Hoogachtend,

Mohammed AMEUR

Ambassadeur van het Koninkrijk Marokko in België en in Luxemburg.

Repliek van de redactie

De twee eerste punten die worden aangehaald spreken niet tegen dat de overname van de Westelijke Sahara gewapenderhand gebeurde. Het zijn enkel argumenten die deze overname rechtvaardigen maar niets zeggen over de manier waarop die overname is gebeurd.

De registratie van een claim over een grondgebied bij de VN zegt – zoals de erkenning van staten door andere staten – niets over de waarde van die claim. Meerdere landen hebben in de periode na de Tweede Wereldoorlog claims gelegd op betwiste grondgebieden, vooral in de voormalige gekoloniseerde landen.

In 1962 was de koloniale bevrijdingsstrijd van Afrika nog volop bezig. Ook Mauritanië claimde het grondgebied (en Marokko heeft nog altijd een historische claim op Mauritanië).

Marokko heeft het grondgebied van de Westelijke Sahara niet ‘teruggekregen’ want het heeft dat grondgebied nooit voorheen bezeten.

De overeenkomst met Spanje werd getekend in de laatste dagen van het fascistische regime van stervend dictator Francisco Franco. De registratie van deze overeenkomst impliceert geen automatisch rechtmatig bezit.

Recht op zelfbeschikking

Laten we niet vergeten dat Spanje een kolonisator was die in feite onderhandelde over een grondgebied dat nooit zijn rechtmatig eigendom is geweest. Het kwam Portugal ook niet toe om in 1975 te onderhandelen met Indonesië over de annexatie van hun voormalige kolonie Oost-Timor.

Zoals het VN-Charter duidelijk stelt zijn het alleen de betrokken volkeren die over hun zelfbeschikking mogen beslissen. Het VN-Charter legt voormalige kolonisatoren de verplichting op hun vorige kolonisaties te begeleiden in hun dekoloniseringsproces, niet om ze aan andere landen over te dragen.

Het Polisario werd inderdaad later opgericht. Dat is ook logisch, bevrijdingsorganisaties ontstaan nooit voorafgaand aan repressie maar zijn er een gevolg van, niet omgekeerd.

Tot vandaag in 2022 bestuurt Marokko nog altijd niet het volledige grondgebied, een klein deel wordt geregeerd door de Sahrawi Arabische Democratische Republiek (SADR).

89 landen erkennen de annexatie door Marokko, 41 landen erkennen echter nog steeds de SADR. De erkenning van een staat door een staat is een politieke actie met juridische gevolgen, die echter steeds weer kan worden veranderd. Het feit dat bepaalde staten een annexatie erkennen impliceert geen enkele internationaalrechtelijke verplichting voor andere staten die dat niet doen.

In hetzelfde jaar 1975 dat Marokko het gebied inpalmde heeft het Internationaal Gerechtshof geoordeeld dat het geen soevereiniteitsband kon vinden met zowel Marokko als Mauritanië en dat de bewoners van het territorium het recht hebben op zelfbeschikking “volgens de vrije en oprechte uitdrukking van hun wil; enige historische banden die hebben bestaan tussen zowel Marokko als Mauritanië met het grondgebied van de Westelijke Sahara zijn onvoldoende om soevereiniteit te claimen over het gebied”. Het gebied was geen terra nullius.

De Westelijke Sahara staat nog steeds geregistreerd als een niet-gedekoloniseerd territorium op de VN-Lijst van Niet-Zelfregerende Territoria.

Autonomie is één mogelijkheid, niet de enige

De vraag of Marokko al dan niet bang is voor de organisatie van een referendum is niet relevant. De echte kwestie is of een land instemt met een referendum of niet.

Vermits Marokko in 1981, zes jaar na de annexatie, heeft ingestemd met een referendum heeft het land toen erkend dat er nog steeds een internationaalrechtelijk dispuut is over het grondgebied.

Of Marokko vervolgens 10 jaar heeft ‘samengewerkt’ met de VN is betwistbaar. Ondertussen heeft het land tot vandaag actief ingezet op migratie vanuit Marokko om een nieuw demografische feit te creëren op het grondgebied.

De conclusie van VN-secretaris-generaal Kofi Annan dat het referendum ‘onwerkbaar’ was is eerst en vooral een gevolg van dat migratiebeleid van Marokko. Daarnaast impliceert deze opinie van de VN-secretaris-generaal geenszins dat het referendum daarmee geen optie meer zou zijn. Er zijn in de geschiedenis wel meer ‘onwerkbare’ situaties terug werkbaar geworden.

Dat het voorstel voor ‘ruime autonomie’ voor het grondgebied door Marokko ‘ernstig en geloofwaardig wordt beschouwd’ impliceert niet dat daarmee een referendum afgelast zou zijn, noch dat dit voorstel van Marokko voortaan de enige basis voor onderhandelingen zou zijn. Het betekent alleen dat de VN aanvaardt dat ‘ruime autonomie’ één van de mogelijke oplossingen kan zijn tussen andere.

Zelfs als na onderhandelingen het voorstel van autonoom statuut van Marokko zou worden aanvaard voor het grondgebied zal dit nog altijd moeten worden bekrachtigd door een referendum of een grondwettelijke verkiezing. Dan stelt zich de vraag welke huidige bewoners als legitiem deelnemer aan een dergelijke beslissing mogen deelnemen. Ook dat moet onderdeel zijn van een onderhandelde oplossing.

Fosfaten

Wat het belang van de fosfaatwinning betreft, maakt Marokko geen onderscheid tussen fosfaten uit de Westelijke Sahara en Marokko, waardoor cijfers altijd betwistbaar blijven. Of fosfaatmijnen open blijven alleen maar voor de werknemers zou een waar unicum zijn in heel de wereld van de mijnbouw.

Of fosfaten al dan niet de eerste motivatie zouden zijn voor annexatie van een gebied, doet evenmin terzake. Historische claims en de zoektocht naar grondstoffen zijn altijd door elkaar verweven motieven geweest voor landen, Marokko is geen uitzondering op dit vlak.

Waar zijn de Sahrawi?

De repliek van de ambassade vermeldt op geen enkel ogenblik de naam van het volk der Sahrawi, erkent het Polisario niet als een actor in het conflict of als een mogelijk deelnemer aan de onderhandelingen.

De repliek vermeldt evenmin het recht op terugkeer van de Sahrawi in het nog door de SADR beheerde deel van de Westelijke Sahara en in de vluchtelingenkampen in Algerije.

De Belgische ervaring

Wat de eigen Belgische ervaring betreft, het is aan de betrokken bevolkingen in Marokko en in de Westelijke Sahara om hun politiek systeem te kiezen, niet aan de Belgen. Maar, en dat is de kern van het probleem, dat systeem moet gebaseerd zijn op een democratische gelegitimeerde beslissing.

België heeft een zeer complex en zeer ingewikkeld overheidsapparaat ontwikkeld dat allesbehalve efficiënt werkt, zoals gebleken is tijdens de pandemie. Maar het heeft wel het enorme historische voordeel dat er nooit enig intern bloedvergieten, een gewapende burgeroorlog of gewapend verzet is geweest.

Die ervaring kan zeker nuttig zijn voor een oplossing van het conflict in de Westelijke Sahara, maar nogmaals alleen als die ervaring wordt gebruikt voor een democratisch gelegitimeerde oplossing. Voor het ogenblik is de situatie in de Westelijke Sahara gebaseerd op machtsverhoudingen en is enige Belgische ervaring terzake er niet toepasbaar.

Het internationaal recht als redactionele leidraad

DeWereldMorgen.be volgt in zijn berichtgeving niet de politieke voorkeuren van het ogenblik maar volgt het internationaal recht, dat gebaseerd is op het VN-Charter en het recht op zelfbeschikking der volkeren. Dat is het redactionele standpunt.

Zogezegd ‘neutrale’ berichtgeving over een conflict waar de machtsverhoudingen volledig onevenwichtig zijn in het voordeel van één partij komt neer op partij kiezen voor de sterkste. Dat zal deze nieuwssite nooit doen.

Marokko heeft het recht op het eigen standpunt en op de legitieme verdediging van zijn belangen, maar niet op de instandhouding van de huidige status quo die alleen gebaseerd is op machtsverhoudingen.

Welk ook de uiteindelijke oplossing zal zijn, alleen een democratisch gelegitimeerde en internationaalrechtelijk erkende uitkomst is aanvaardbaar, voor Marokko, voor de Westelijke Sahara en voor de wereld.