Ooit waarschuwde God Noah voor een nakende zondvloed in Mesopotamië, het historische land tussen de twee rivieren¹ van Tigris en Eufraat (het hedendaagse Irak).

Nu komt er een apocalyptische waarschuwing van de Amerikaanse ambassade in de Iraakse hoofdstad Bagdad voor een nieuwe zondvloed. Alsof de Iraakse bevolking de afgelopen decennia nog niet genoeg heeft geleden onder oorlogen, sancties, bezetting, ontbering, dood en sektarische conflicten, wacht de Irakezen een nog grotere bedreiging.

Een tikkende tijdbom

De dam van Mosoel, de grootste stuwdam van Irak, ligt op de stroom Tigris, 40 km stroomopwaarts van de Noord-Iraakse stad Mosoel. Het stuwmeer achter de dam kan maximaal ongeveer 11,1 miljard kubieke meter water bevatten. Het is de op drie na grootste stuwdam van het Midden-Oosten.

Deze dam herbergt diverse waterkrachtcentrales die de meer dan 2 miljoen inwoners van Mosoel van elektriciteit voorzien met vier turbines van 187,5 megawatt en een pompcentrale van 250 MW. Het stuwmeer vangt het smeltwater op van de bergen in Turkije en Iraaks Koerdistan.

 Opdracht voor de bouw werd in 1981 toegekend aan een Duits-Italiaans consortium geleid door het Duitse bouwbedrijf Hochtief². De dam was klaar in 1984 en in de lente van 1985 liet men het stuwmeer vollopen. Stroomproductie startte op 7 juli 1986.

De dam werd echter gebouwd op een onstabiele ondergrond van gips, kalksteen en klei die voortdurend verder erodeert door waterinsijpeling. Dit zijn gesteenten die in water oplossen. Daarom werd ter ondersteuning een zogenaamde ‘groutgalerij’ voorzien. Grouten is een procédé waarbij een betonmengsel wordt ingespoten in de ondergrond zodat de fundering van de dam wordt verstevigd.

“De doorsijpeling van water begon reeds in 1986, toen duidelijk werd dat de geologische problemen erger waren dan de consultants hadden voorspeld. Vanaf dat moment was voortdurend onderhoud nodig om de gaten te vullen die ontstonden in het door het water opgeloste gesteente. Een totaal van 95.000 ton grout van verschillende types werd daarvoor gebruikt tijdens de levensduur van de dam”, aldus de Britse krant The Guardian op 2 maart 2016 (Zie Mosul dam engineers warn it could fail at any time, killing 1m people).

Nasrat Adamo, voormalig hoofdingenieur van de dam heeft het grootste deel van zijn professionele carrière besteed aan het verhelpen van deze fundamentele tekortkomingen in de bouw. Hij meldt dat de dam alleen kan overleven als er 24 per dag wordt besteed aan grouten. Dat gebeurt echter niet meer sinds de stuwdam op 7 augustus 2014 werd ingenomen door rebellen van de Islamitische Staat.

Koerdische Peshmergatroepen heroverden de stuwdam op 19 augustus 2015 met Amerikaanse luchtsteun, maar veel personeel heeft de site toen verlaten om niet meer terug te keren. Sindsdien verloopt het grouten niet meer volgens het voorziene schema van 18 keer per week.

“Vroeger hadden we 300 mensen die 24 uur per dag in drie ploegen werkten, maar zeer weinig van deze werknemers zijn teruggekeerd. Er zijn nu nog maar 30 mensen aan het werk”, aldus Adamo, die thans in Zweden werkt als consultant. “De machines voor het grouten zijn geplunderd. Er is geen cement voorradig. De arbeiders en ingenieurs kunnen hun werk niet uitvoeren. Het gaat van kwaad tot erger, en het is dringend. Het enige wat we kunnen doen is ons hart vasthouden. Niemand weet wanneer het zal mislukken,” zegt Adamo.

“Het zou binnen een jaar kunnen zijn, maar het zou ook morgen kunnen gebeuren.” 

Iraaks ingenieur Nadhir al-Ansari was tijdens de constructie van de dam wetenschappelijk adviseur bij het Ministerie van Irrigatie. Hij uitte zijn bezorgdheid over het stijgende water in het reservoir. “In april en mei smelt de sneeuw en er zal veel water in het reservoir stromen. Het waterniveau is nu 308 meter, maar het zal oplopen tot meer dan 330 meter. De dam is niet zo stevig als voorheen. De erosie is sterk toegenomen. Ik denk dat de dam die druk niet zal weerstaan”, aldus Ansari, die nu engineering professor is aan de Zweedse Luleå University of Technology.

Ook de Amerikaanse ambassade in Bagdad heeft op 28 februari 2016 de Amerikaanse burgers gewaarschuwd voor de gevaren van een mogelijke doorbraak van de dam. “We hebben geen specifieke informatie die aangeeft wanneer een doorbraak zou kunnen optreden”, liet de Amerikaanse ambassade weten in een verklaring op haar website. (Zie Security Message to U.S. Citizens February 29, 2016 Planning for Possible Collapse of the Mosul Dam). “De waarschijnlijkheid van een damdoorbraak is iets wat we proberen te bepalen op dit moment”, aldus VS generaal McFarland aan verslaggevers in Bagdad.

“Als dit een dam was in de VS, zouden we het meer achter de dam hebben laten leegstromen. We zouden de dam uit productie hebben genomen”, voegde McFarland eraan toe. De VS is al wel langer vertrouwd met de problemen van de stuwdam, maar hebben zelf niets gedaan om de dam te herstellen gedurende de bezetting.

Een rapport uit 2006 door het US Army Corps of Engineers(zie Geologic Conceptual Model of Mosul Dam) noemde het “de meest gevaarlijke dam ter wereld”. In zijn verslag van 30 oktober 2007 schreef de Amerikaanse Speciale Inspecteur-generaal voor de wederopbouw van Irak dat de fundamenten van de dam het op elk moment kunnen begeven.

Een internationale conferentie is aangekondigd in Rome in april 2016 om oplossingen te bespreken die een ramp zouden kunnen voorkomen, maar dan kan het al te laat zijn.

Gevolgen van een eventuele zondvloed

Een team van onderzoekers van de Luleå University of Technology heeft onlangs simulaties uitgevoerd en de gevolgen van een damdoorbraak in kaart gebracht, als onderdeel van een bredere studie over alle aspecten van dit noodlottige project (zie Mosul Dam could cause disaster in Iraq). 

De Zweedse onderzoekers kwamen tot de volgende conclusies: 

• binnen ongeveer vier uur na de dambreuk zou Mosoel worden getroffen door een vloedgolf van bijna 24 meter hoog;
• ongeveer 45 vierkante km van de stad zou worden overspoeld;
• binnen 22 uur zou Tikrit (Saddam Hoessein’s geboortestad) worden getroffen door een 15 meter hoge watermuur;
• binnen 48 uur zou het centrum van de hoofdstad Bagdad, 600 km stroomafwaarts, overspoeld worden door een 4 meter hoge watermuur;
• overstromingen zouden meer dan 130 vierkante km van de hoofdstad treffen.

“De Amerikanen verwijzen vaak naar Katrina en zeggen dat een ineenstorting van de Mosoeldam duizend keer erger zou zijn”, vertelde een adviseur van eerste minister Haider al-Abadi aan verslaggevers. “Als de dam doorbreekt, verdwijnt het centrum van Mosoel gewoon in het water en 500.000 mensen zouden dood zijn binnen een paar uur”. Hij zei ook dat een andere dam in Samarra, honderden mijlen stroomafwaarts, dan ook zou breken. “Geschat wordt dat de vloedgolf nog steeds enkele meters hoog zou zijn als ze Bagdad bereikt.”

De Amerikaanse ambassade in Irak heeft de evacuatieaanbevolen van de bevolking die in de gebieden naast de Tigris leven, waardoor tot 1,5 miljoen levens zouden kunnen worden gered bij een eventuele damdoorbraak.

Zes miljoen meer inwoners zouden echter ook worden getroffen door de vloedgolf omwille van het stoppen van de elektriciteitscentrales, de vernieling van de landbouw, de instorting van talloze huizen en zelfs de luchthaven van Bagdad zou onder water komen te staan. Een Iraakse functionaris zei dat een doorbraak van de dam hele steden zou “opslokken”, waardoor de levens van miljoenen Irakezen in gevaar worden gebracht.

Een evacuatieplan van de Iraakse regering voorziet dat de bevolking aan de oevers van de Tigris haar woonplaats best zou verlaten. De aanbevolen veilige afstand (weg van de stroom) voor de bewoners van Mosoel bedraagt 6 kilometer, voor Samarra 6,5 kilometer en voor Tikrit 5 ilometer.

Dit “evacuatieplan”, waarbij iedereen wordt geadviseerd om over de gehele lengte van de Tigris, van Mosul tot Bagdad zijn huizen, boerderijen, bedrijven te verlaten en kilometers verder te verhuizen is echter een klucht.

Hoe kan een dergelijke evacuatie gebeuren zonder plannen voor relocatie- of bijstand voor de mensen? Waarheen moeten de mensen dan gaan? Er zijn op dit moment reeds meer dan 4 miljoen intern ontheemde Irakezen³ en meer dan één derde van de Iraakse bevolking, zo’n 10 miljoen mensen, is afhankelijk van humanitaire hulp.

Italië rijft miljoenencontract binnen voor redding van de dam

Op 1 maart 2016 bevestigde de Italiaans minister van Buitenlandse Zaken Paolo Gentiloni dat de Iraakse regering en het Italiaanse bouwconcern Trevi eindelijk een overeenkomst zouden ondertekenen voor de herstelling, versteviging en onderhoud van de dam.

Minister Gentiloni meldde toen ook dat Italië van plan is om 450 militairen naar de dam te sturen om de site te beschermen. Het is echter onduidelijk hoe lang het zal duren om de beschadigde machines te vervangen en de benodigde arbeidskrachten aan te werven. Op woensdag 2 maart bevestigde de Iraakse regering dat het contract van 273 miljoen euro met Trevi effectief werd ondertekend. 

De Trevi-groep heeft reeds soortgelijke werkzaamheden uitgevoerd aan meer dan 150 andere instabiele dammen, onder meer in de VS. De Wolf Creek Dam in de staat Kentucky, bijvoorbeeld, werd gebouwd op een geologische ondergrond vergelijkbaar met die van de dam in Mosoel. Tussen 2006 en 2013 bouwde Trevi een betonnen muur onder de dijk van die dam, die fungeert als een barrière en de dreiging van erosie en doorbraak afwendt.

De bijna 100.000 ton grout die tot nu toe onder de dam van Mosoel werden gepompt zijn slechts een pleister op een houten been. Er is bovendien geen consensus onder deskundigen over wat de beste aanpak zou zijn om ze definitief te herstellen.

Controversiële militaire operaties

Daarenboven wordt door deze dreigende zondvloed de herovering van Mosoel op IS erg bemoeilijkt. In de afgelopen dagen zijn eenheden van de zestiende divisie van het Iraakse leger aangekomen in Makhmour, ten zuidoosten van Mosul, om militaire operaties in het gebied aan te vangen. Een offensief tegen de bezetters van de stad wordt verwacht in mei.

De lokale soennitische politie is echter erg gekant tegen de aanwezigheid van sjiietische milities om de stad te bevrijden, maar Amerikaanse militaire adviseurs zijn desalniettemin volop bezig om vrijwilligers van de sjiitische milities (Popular Mobilisation Units, PMU) te trainen voor de komende gevechten tegen IS.

Een militair adviseur verklaarde dat Iraakse veiligheidstroepen bang zijn dat IS militanten zouden proberen om de dam te saboteren als ze denken dat de stad verloren is en er zijn noodplannen opgesteld. “Ook het gebruik van zware munitie in de buurt van de dam kan extra druk op de constructie zetten”, zei hij.

Het wordt dus bang afwachten of Mesopotamië een tweede keer in zijn geschiedenis zal worden overspoeld door een zondvloed, bovenop al de andere ellende die het land reeds te verduren heeft gekregen. Noch eerste minister al-Abadi, noch de VS zullen de Irakezen een ‘ark van Noah’ ter beschikking stellen.

Het Iraakse volk heeft al teveel geleden. Het is hoog tijd voor vrede en échte wederopbouw, met geld en inzet van de internationale gemeenschap. Daar is de internationale gemeenschap toe verplicht. Immers, wie schade aanricht moet schade herstellen. Het wordt bang afwachten voor de Iraakse bevolking.

Dirk Adriaensens is lid van het uitvoerend comité van het BRussells Tribunal. Tussen 1992 en 2003 was hij verantwoordelijke van SOS Irak en leidde verschillende delegaties naar Irak om de verwoestende gevolgen van de VN-sancties te observeren. Hij was ook lid van het Internationale organisatiecomité van het Wereld Tribunaal over Irak (2003-2005). Tevens is hij co-coördinator van de Global Campaign Against the Assassination van Iraakse academici.

Adriaensens is co-auteur van ‘Rendez-Vous in Bagdad’, EPO (1994), ‘Cultural Cleansing in Iraq’, Pluto Press, Londen (2010), ‘Beyond Educide’, Academia Press, Gent (2012), Global Research Online Interactive I-Book ‘The Iraq War Reader’, Global Research (2012), ‘Het Midden Oosten, TheTimes They are a-changin’, EPO (2013) en schrijft regelmatig artikels voor Global Research, Truthout, Al Araby, Countercurrents, The International Journal of Contemporary Iraqi Studies en andere media.

1 De Griekse naam Mesopotamië betekent ‘temidden van rivieren’, mesos = tussen, potami = rivieren.

2 Het Duitse bouwbedrijf Hochtief Aktiengesellschaft heeft zijn hoofdzetel in Essen, Noordrijn-Westfalen. Het is het grootse bouwbedrijf van Duitsland, met filialen in de VS en Australië. In 2010 telde het bedrijf wereldwijd 70.000 werknemers in zijn vijf filialen (WikiPedia).

3   Intern ontheemde (internally displaced persons of IDP) is het officiële statuut van burgers die binnen de eigen landsgrenzen op de vlucht zijn. Zij hebben volgens het internationaal recht een ander statuut dan ‘vluchtelingen’, omdat hun thuisstaat nog steeds de volledige verantwoordelijkheid draagt voor hun opvang. De VN voorziet specifieke fondsen en reddingsoperaties voor IDP’s.