Terwille van de leesbaarheid staan deze voetnoten met veel bijkomende informatie apart online. Het basisartikel staat hier: https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/03/09/media-kritiek-en-impact
*Nieuwsagentschappen: zoals Belga, Reuters, AFP, AP, Dow Jones, Bloomberg…
*Bedrog over de weapons of mass destruction in Irak: dit bedrog lijkt zich te herhalen tegen Iran. De wereldpers toonde op 28/11/09 een satelliet- of spionnagefoto die zogezegd een Iraanse uraniumfabriek moet uitbeelden. Dit wordt voorgesteld als het bijna-bewijs dat Iran aan een atoomwapen werkt. Bijna dagelijks wordt nu gesproken over ‘het Iraanse atoomwapenprogramma’, alsof het een vaststaand feit is.
*Herald of Free Enterprise: naderhand zijn talrijke veranderingen aangebracht in het zusterschip van de Herald, dat vroeger “Pride of Free enterprise” heette, nu “Oleander”: een tweede boegdeur werd toegevoegd; het ruim werd verdeeld in compartimenten zodat water zich moeilijker kan verplaatsen; op de commandobrug werden geïnstalleerd: een TV scherm dat continu de binnenzijde van de boegdeuren filmt, en rode verklikkerlichten die aangeven of de deuren al dan niet gesloten zijn; achter de boegdeuren zijn sensoren voor water geplaatst; er wordt geen ballast meer geladen in de boeg tijdens het laden, omdat de wagens nu tegelijk op twee dekken kunnen binnenrijden; de vrachtwagens moeten nu vastgebonden worden (bron: reportage Canvas, 6/3/2007).
*Zogenaamde vacatures: Roels, http://hdl.handle.net/1854/LU-426682 http://hdl.handle.net/1854/7577
*de Amerikaanse “vastgoedzeepbel”: in feite begonnen de prijzen van de woningen te dalen doordat er vele tegelijk te koop waren gezet door de banken en hypotheekagentschappen toen de niet-solvabele eigenaars de lening niet konden afbetalen. Dit kwam doordat het gezinsinkomen van de lagere klassen daalde (o.m. door werkloosheid en working poor), en doordat de intresten stegen na het eerste jaar. De banken hadden deze gevaarlijke hypotheekleningen onzichtbaar verpakt in beursprodukten die elders waren verkocht, maar die hun beurswaarde verloren toen de huizenprijzen daalden. Het woord ‘zeepbel’, dat veel gebruikt wordt in de financiële berichtgeving, suggereert dat er alleen lucht in zit; in werkelijkheid zijn er ontelbare miljarden mee verdiend, althans door sommigen, tenkoste van de anderen die hun geld en/of woning kwijtspeelden.
*“Loonsverhoging: WACHTEN TOT 2011”. Deze vette titel stond op de voorpagina en is ondertekend door de hoofdredacteur. Maar de kleine lettertjes eronder zeggen: “dat komt omdat de spilindex maar niet overschreden geraakt. Wel integendeel is er negatieve inflatie”. De lezer wordt dus door de titel tweemaal misleid. Niet alleen dalen een aantal prijzen (=negatieve inflatie) zodat de koopkracht voor sommige producten lichtjes toeneemt. Maar bovendien is een indexaanpassing geen loonsverhoging maar een inhaalbeweging: laattijdig na prijsverhogingen die eerder reeds een verlies van koopkracht veroorzaakten.
“Bij anderen is paradoxaal de koopkracht zelfs gestegen (in deze crisis). Want ze hebben dit jaar een indexaanpassing gekregen”. Yves Desmet neemt deze formulering over van ING-econoom Philippe Ledent. Uit zijn tekst blijkt dat Ledent goed weet dat de prijsstijgingen vorig jaar plaatsgrepen, en de indexaanpassing dit jaar. In feite hebben de consumenten dus aan koopkracht verloren.
*“C’est reporté” is een recent voorbeeld van de macht van media over de politiek. Volgens de kranten was het vertrouwen tussen de preformatie onderhandelaars geschaad door het uitlekken van een zinnetje van Joëlle Milquet. Daardoor mislukte Di Rupo. Maar wat blijkt bij nauwkeurige lezing? Dat de uitspraak gedaan werd op websites, vervolgens herhaald in alle grote media, en dat het auteurschap van Milquet onzeker is. Zo werd een klimaat van wantrouwen geschapen, echter zonder harde feiten. Maanden nadien herhalen nieuwsoverzichten dit feit als een cruciaal moment in de mislukte onderhandelingen; wel is de bron nu ‘aangepast’: het zou “een CdH” facebook pagina geweest zijn.
(toegevoegd op 18/10/2010): “dit voorstel is te nemen of te laten“, “à prendre ou à laisser“. over het zgn. compromisvoorstel van koninklijk clarificateur Bart De Wever. Dit schreven La Libre Belgique en La Dernière Heure, en wel in navolging van het agentschap BELGA (dit alles volgens De Morgen van 18/10). In werkelijkheid zei BartDW heel duidelijk in de twee landstalen: “is NIET te nemen of te laten“. Maanden nadien wordt door journalisten en politici nog steeds herhaald dat de Franstaligen de nota-De Wever onmiddellijk hadden afgeschoten. Belga heeft reeds vaker geblunderd, zie de moord op Joe Van Holsbeek, het waren “Noord-Afrikanen”; dat bericht kwam van het parket. Ofwel zitten daar enkele imbecielen, ofwel gaat het om opzettelijke berichtvervalsing met ideologische motieven. Noteer dat BELGA cursussen inricht voor nieuwsbrengers: http://www.belga.be/fr/corporate-services/formations-interactives/
(toegevoegd op 18/2/2011) “In de gevangenis van Guantanamo zitten terroristen die verantwoordelijk zijn voor de aanslagen in New York van 2001“. VRT radionieuws vandaag om 12 uur., herhaald om 13 uur. Ter gelegenheid van de nieuwe Amerikaanse wet dat geen van deze gevangenen naar het Amerikaanse vasteland mag komen voor hun proces. Opm. van mij: de meesten wachten sedert 10 jaar op een proces; maar er zijn geen bewijzen tegen hen.
“Assange, held van pedofielen” (grote titel over 4 kolommen). De argeloze lezer koppelt dit meteen aan de klacht tegen Assange over seksueel misbruik, waarvoor hij aangehouden werd. Maar bij aandachtige lezing blijkt het te gaan over de beveiliging van computergegevens die door de Wikileaks-oprichter bedacht werd (wordt beweerd), en die ook gebruikt werd door de Nederlandse pedofilieverdachte Robert M. (De Morgen 4/1/2011). De krant beschrijft uitvoerig waarom het superverfijnd systeem door de grootste experts niet kan gekraakt worden.
Goede informatie wordt opgeofferd aan de kijkcijfers omdat programmamakers overtuigd zijn dat “nieuws” even goed showbusiness kan zijn, zogenaamd ‘infotainment’, en dat ze klanten verliezen als “te” lang of te ernstig wordt stilgestaan bij een item. Stereotypen worden herhaald en bevestigd: “Madame Non”. “Onze journalist moet geen Midden-oosten-specialist zijn“. Indien we deze houding zouden overbrengen naar wetenschappelijke studies zouden deze hun resultaten moeten aanpassen aan wat aantrekkelijk gevonden wordt. Zouden we dat willen ?
* Kritische analyse van de berichtgeving gebeurt vandaag in de cursus “fact-checking” aan de Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg en aan de universiteit Leiden: www.nieuwscheckers.nl; http://fhjfactcheck.wordpress.com/
*Wat journalisten zelf zeggen: “…een klein groepje mensen die vindt dat je per definitie elke politicus die binnenwandelt eerste een paar kletsen tegen zijn bakkes moet geven. Jarenlang is dat soort attitude verkocht als kritische zin, terwijl het daar niets mee te maken heeft”…Ik heb glorieuze momenten meegemaakt toen ik hoorde dat politici bang voor mij waren. Toen dacht ik, echt waar, dat ik goed bezig was” (Siegfried Bracke).
“We willen vooral op zoek gaan naar de dieperliggende beweegredenen van onze gast. Hoe ijdel zijn politici? Hebben ze nog een leven naast de politiek?(Yvan de Vadder en Kathleen Cools).
“Het moet interessant en aangenaam zijn“ (Liesbeth Imbo). “Zijn de interviews korter geworden? “Dat lijkt alleen maar zo. Als je zou timen zie je dat het nog altijd om 5 à 6 minuten gaat”…”Je kunt een politicus uitnodigen om uitleg te geven. Maar als het over een dossier gaat waar veel kritiek op is, dan kun je hem ter verantwoording roepen” (Annelies Beck). “Ik denk dat het beter is als ze met een gerust gemoed komen. Dan kun je veel meer bereiken dan als ze geharnast de studie binnenstappen en meteen op hun achterste poten staan” (Liesbeth Imbo). “Je zult niet snel zien dat we ons zeer expliciet tegen iemand uitspreken”. De reportage over Joëlle Milquet (cdH) op de tonen van ‘Une poupée qui fait non’ in Terzake: was dat geen stemmingmakerij? “Dat is toch zo flauw. Eén reportage zou de stemming gezet hebben? Ik zie alleen dat er nog altijd over gesproken wordt en dat het dus is blijven hangen” Liesbeth Imbo).
“Maar die trend dat alles flitsend en life meteen moet…Terplaatse zijn is belangrijker dan wat je te vertellen hebt. Ze stellen de camera’s letterlijk een paar meter over de grens op. Ze weten niks méér over de situatie dan een halfuur voordien, maar meteen gaan ze live in de ether”…”Maar het is ontzettend moeilijk om die beeldvorming bij te sturen want het aanbod van de nieuwsagentschappen is overdonderend en je kan ze nooit in snelheid pakken”(Johan Depoortere).
“Waarom hebben wij intertijd dit magazine opgestart? Om u nieuws te brengen over cultuur en lifestyle. En ook omdat we op die manier nieuwe adverteerders konden aantrekken die we met de krant niet konden bereiken”(Peter Vandermeersch, toen hoofdredacteur van De Standaard)
“het kan niemand nog schelen of iets waar is. Waarheidsvinding is een uitgestorven begrip in die joernalistieke kringen. Het gaat om de sensatie, om het beeld, om de kreet”…”Er worden technieken gebruikt die doen denken aan folterkamers…Een beproefde techniek is die van de ontkenning. Een joernalist roept iets, en de aangesprokene mag zeggen dat het niet waar is…De beste manier is beroep doen op anonieme bronnen; ze hebben altijd gelijk. Ze hebben ook nog het gezag van geheimzinnigheid” (Hugo Camps).
“Wat is een goed interview? Als de interviewer zelf geboeid geraakt” (Yvan De Vadder).
“Hier (in Nederland) wordt nauwelijks gelekt uit het formatieberaad. Dat is een schande voor ons, mij frustreerde dat mateloos. Daar gaan we echt meer aan moeten doen. Zodat je ook zelf de nieuwsagenda bepaalt. (…) De droom dat we via internet geld gaan verdienen hebben de meesten opgegeven (PV); The New York Times heeft wereldwijd 2 miljoen lezers bijgekregen sedert de inhoud gratis op het net staat, maar het heeft hun, buiten wat advertenties, geen dollarcent opgeleverd. Het model werkt werkt niet (Phil.R). 92% van de Standaard-lezers vindt dat we geen letter hadden mogen vuilmaken aan de liefdesaffaire tussen een Vlaamse tv-journaliste en een minister. Alleen: de artikels daarover waren niet alleen die dag het meest aangeklikt, het waren zelfs de meest aangeklikte van het hele jaar 2005, ook al hadden er toen toch wat bomaanslagen in Londense metro’s en andere faits divers het nieuws gehaald (PV). Zo is het gewoon, die hypocrisie bestaat. (…)Een lezer is niet alleen een stel hersenen, maar heeft ook een hart en zelfs andere lichaamsdelen” (Phil.R) (interview met de nieuwe hoofdredacteurs van de NRC, Peter Vandermeersch (vroeger De Standaard), en deze van de Volkskrant, Philippe Remarque), De Morgen 8/10/10).
“Als de politici allemaal een keer boos zijn geweest, hebben we goed en objectief gewerkt”(Kris Hoflack, hoofdredacteur VRT-Nieuwsdienst). Merk op hoe de verhouding gezien wordt tussen de volksvertegenwoordiging en goede journalisten; en welke interpretatie ze aan het woord “objectief” geven. Bij VTM zegt verantwoordelijke Goens: “Wij en wij alleen beslissen wie deelneemt aan de (verkiezings)debatten. En als ze nee zeggen komen ze in geen enkel debat meer aan bod”.
*meningen van journalisten over de media: Cas Goossens, oud-programmaverantwoordelijke VRT, “Macht van de media. De markt is de baas”. Uitg Van haelewijck, 2009
Nick Davis: “Flat Earth News. Falsehood, distortion. Uitg Vintage Books, 2009.
“Je hebt intussen een jonge generatie journalisten die opgefokt is met het geloof dat nieuws bestaan uit plotse sneeuwval, ramkraken, familiedrama’s en botsingen in de mist. (…) De gedachte dat alleen kijk- en luistercijfers van tel zijn en de opvatting dat die cijfers afhankelijk zijn van de graad van trivialiteit zijn ondertussen gemeengoed geworden.(…)snelle babbels, zo weinig mogelijk analyse. Bij ons heeft een van de hoofdredacteurs die aanpak zelfs bij decreet opgelegd. Toen de Amerikaanse hypotheekverleners Freddy Mac en Fannie May in september 2008 plots staatssteun vroegen, werd dat nieuws niet in het ochtendjoernaal opgenomen; terwijl dat moment het startpunt was van de financieel-economische crisis. Met het argument: te ingewikkeld, liet de VRT het economische nieuws van de eeuw schieten”.(…) Omdat wij journalisten net als Rupert Murdoch vinden dat wij moeten produceren wat het volk wil kopen, en niet wat het volk zou moeten weten. We zijn steeds minder met informatie bezig en steeds meer met koopwaar”. Merk op dat hier een sterk ethische stelling wordt ingenomen! “Als je de kwestie vanuit democratisch oogpunt bekijkt, vraag ik me af wie er garen spint bij het dom houden van de mensen?” “het publiek, de kiezer, is te weinig geïnformeerd door de media die gedegradeerd zijn tot leveranciers van entertainment en moeilijke of verontrustende kwesties liever uit de weg gaan” (Jef Lambrecht, VRT radiojournalist bij zijn afscheid; tevens auteur van “De heilige wereldoorlog. Halfweg de kruistocht tegen het moslimterrorisme, 2009).
“De tijd is gekomen dat de media toegeven dat The National Enquirer een excellent team van journalisten in huis heeft, die het grootste politiek schandaal van 2009 naar buiten brachten”. The National Enquirer betaalt tipgevers. Het dingde mee naar de prestigieuze Pulitzer Prize. Het brengt regelmatig geruchten over “schandalen” uit, zoals een presidentskandidaat die een buitenechtelijk kind heeft; of een moeder die haar eigen kind opeet.
Kijkcijfers en marktaandeel zijn de belangrijkste criteria om programma”s te beoordelen, vinden de media zelf. Zie een artikel geheel gevuld met dergelijke cijfers behaald door verschillende programma’s vergeleken worden. “...neemt goede start..haalde 656.580 kijkers goed voor een marktaandeel van 28,2 % in de commerciële doelgroep van 18 tot 54-jarigen. …groeit verder door en trok 1.218.458 kijkers, een marktaandeel van 45,6%.Dit is meer dan…(…)..was na het Journaal op Eén (814.635) het best bekeken programma van de avond met 45%…Annie MG blijft kwakkelen met 280.185 kijkers” (DeMorgen 28/9/2010). Merk op dat de procenten met decimalen “nauwkeurig” zijn, en het aantal kijkers “gekend” per hoofd. Meteen wordt de concurrentie tussen vtm en VRT in cijfers uitgedrukt. Siegfried Bracke: “HLN is de beste krant van Vlaanderen omdat die door de meeste mensen gelezen wordt” (gecit. door Geert Buelens).
*Wat is waar? Wouter Deprez over het boek van Thierry Debels: dat stelde op zijn omslag:”Honderd euro in de collectebus van 11.11.11 levert slechts één euro in het Zuiden op”. In het boek zelf staat niets over 11.11.11.
Een ander reclamebureau was zeer tevreden met de media-aandacht voor hun gefantaseerd bericht over het neerstorten van een meteoor in Letland; daarvoor groeven studenten een diepe krater en fotografeerden die. Ronduit verzonnen verhaaltjes over celebrities die als testcase waren bedacht, werden in meerdere bladen gepubliceerd: zie de documentaire “Starsuckers” gemaakt door Chris Atkins.
*HLN veroordeeld: heel merkwaardig gingen de verantwoordelijke uitgever en het bedrijf zelf vrijuit. Deze keuze van de rechter weerspiegelt een maatschappijmodel dat alleen de ondergeschikte uitvoerder verantwoordelijk maakt maar de werkgever uit de wind zet – enigszins vergelijkbaar met het straffen van lagere Amerikaanse militairen voor het toepassen (in Irak) van instructies die goedgekeurd waren door hun oversten en minister Rumsfeld. De uitgever van HLN is De Persgroep, de verantwoordelijke uitgever CEO Christian Van Thillo. Tegen “Dag Allemaal”, eveneens uitgegeven door De Persgroep, liep in 2009 een ander proces wegens laster en eerroof; met naam en toenaam vernamen de lezers dat “zij was opgelicht door haar beste vriendin”. Dag Allemaal krijgt nog voor een andere zaak een negatieve beoordeling van de Raad voor de Jorunalistiek, “De manier waarop de uitlatingen van de gewezen echtgenoot van G.R. op de cover en in het weekblad werden gepresenteerd, maken een ernstige inbreuk uit op haar privacy en op haar menselijke waardigheid“. http://www.rvdj.be/sites/default/files/pdf/beslissing201010.pdf
*Observatoren over de kwaliteit van de berichtgeving: “Aangezien een oproep tot sociale verantwoordelijkheid van de media een slag in het water is, blijft er niets over dan te waarschuwen tegen het misleidende karakter van deze reeks” (Etienne Vermeersch) (over de serie op vtm over paranormale gaven en helderziendheid).
“Dit soort kranten drijft eigenlijk op sport. (…) Zeker in vrouwenbladen is een volledige afstemming van de commerciële agenda van bedrijven die lipstick willen verkopen en waar alle redactionele aandacht naartoe gaat. (…) Die telex bovenaan de website van De Standaard wordt gegenereerd door een computer die nieuwtjes haalt waar ze te halen zijn…societyroddels over bekende Nederlanders…” (Geert Buelens, dichter en hoogleraar Universiteit Utrecht; auteur van “Tot de vierde macht. Waarom de mediacrisis een gevaar vormt voor de democratie”).
“Dat soort travestie is nu al een jaar of tien de gewoonste zaak van de wereld als het over de islam gaat. Een van de belangrijkste TV zenders interviewt een compleet krankjorume tiep die geen enkele islamitische organisatie vertegenwoordigt, er kwam geen verstandig woord uit – gewoon een mafkees die ze op straat hadden gevonden. Een gewone moslim wordt er niet bijgehaald” (Dave Eggers, Amerikaans schrijver en journalist, over de reacties in de media, nadat de legerpsychiater majoor Hasan aan het moorden was geslagen toen hij vreesde naar Afghanistan te worden gestuurd. Eggers zegt, dat op een moslimbijeenkomst in San Francisco de mensen er absoluut kapot van waren, want zij zijn en voelen zich Amerikaan. Interview in HUMO, 26/1/10.
Toen oud-minister Bert Anciaux felle kritiek uitoefende op de berichtgeving aangaande de verdachte van een dubbele moord, en rechtstreeks het verband noemde met oplage en financiële opbrengst, reageerden de hoofdredacteurs van kranten en vtm met enkele laatdunkende scheldwoorden. Anciaux schreef op zijn website: “de laatste sporen van goede smaak en zelfdiscipline verdampten, waarschijnlijk na de laatste berichten van de aandeelhouders. Voyeurisme leidt naar sappige details, die veroorzaken juicy stories, waarop alsmaar meer lezers orgastisch kicken…zodat de verkoop stijgt en de aandeelhouders (…) een vetter dividend opstrijken. De media voeden zich als hongerige en nietsonziende maden aan de letterlijke en figuurlijke lijken. Het gaat hier niet meer om nieuwsgaring en duiding, maar om verkoop en misbruik van emoties en menselijke ellende. Het is de hoogste tijd voor een scherpe schaaf, want de laag viezigheid op heel wat mediaspelers vereist meer dan een peeling“. Anciaux pleit zoals advokaat Walter Van Steenbrugge voor een wettelijk verbod op de publicatie van persoonsgegevens van verdachten. Eric Goens (vtm): “Wat Anciaux doet is schaamte voorbij. Ik dacht dat de politiek genoeg had aan één Michel Daerden“. Klaus Van Isacker (De Morgen): “Anciaux is bij uitstek politicus die media bespeelt” (De Morgen 11/1/10).
Guy Peeters, topman van de Socialistische Mutualiteiten, interview bij zijn afscheid als voorzitter van de Raad van bestuur van de VRT: (aan de VRT): “Welke programma’s willen julllie maken om je te onderscheiden van de commerciële zenders? Welke voorstellen richt je tot het onderwijs? (…). Met MNM kunnen we het verschil niet meer aantonen tussen de openbare en een puur commericële zender“.
“Geen mens kan ontkennen dat er een politieke invloed uitigng van het programma (‘De Slimste Mens’). De media bepalen de steeds luchtigere formats waarin politici mogen opdraven. Maar diezelfde politici zijn evenzeer vragende partij voor formats waarin ze eens niet door een kritische en afstandelijke journalist op het rooster worden gelegd” (Bart De Wever, in het boek “De vierde onmacht” (DeMorgen 16/10/2010).
“Media houden geen rekening met het algemeen belang, maar spelen in op de sentimenten bij de bevolking. (…) Een gemengde Kamer-Senaatscommssie bracht de oorzaken en gevolgen van de financiële crisis in kaart, en fomruleerde remedies. Dat parlementaire rapport is één van de beste analyses die ik over de financiële crisis gelezen heb. Dit verslag kreeg echter nauwelijks aandacht van de media”. (…) “Politici staan onder druk van de media, worden gescreend die journalisten die soms pas afgesturdeerd zijn en hen eens gaan zeggen hoe het moet gebeuren, maar waarbij hun perspectief niet verder reikt dan de krant van ‘s anderendaags”. Jean-Luc Dehaene (CD&V), oud-premier en meermaals minister, na zijn afscheid van de politiek, aan De Morgen.
“Schijndebatten, inhoudsloze persconferenties, zogenaamd spraakmakende hoorzittingen: de televisie kon er geen genoeg van krijgen. Volgens Boorstin ging het hier om variaties van ‘pseudo-gebeurtenissen’, een woord dat hij in The Image introduceerde. Kern van de pseudo-gebeurtenis is de dubbelzinnigheid ervan: diepzinnig noch oppervlakkig, geen complete flauwekul en juist daarom intrigerend en vooral voor journalisten onweerstaanbaar. Communistische propaganda moet of moest het volgens hem hebben van het versimpelen van de werkelijkheid. Het intrigerende van de pseudo-gebeurtenis daarentegen is dat de werkelijkheid er gecompliceerder door lijkt. Ontleding leidt niet tot ontluister
