Dagelijkse realiteit Mozambique beïnvloed door klimaatverandering

De opwarming van de aarde zorgt voor extreem weer in Mozambique. Een gewone basisbehoefte als voedselzekerheid wordt daardoor een enorme uitdaging. Een uitdaging die FOS met beide handen aanpakt!

De provincie Gaza is een van de droogste gebieden van Mozambique en daardoor ook erg dunbevolkt. Het gebied is dubbel zo groot als België, maar telt slechts 208 000 inwoners. Dat is minder dan het inwonersaantal van Gent. De bevolking leeft hier vooral van kleinschalige landbouw en veeteelt, wat gezien de klimaatomstandigheden veel risico’s met zich meebrengt. De boeren zijn aangewezen op geïrrigeerde landbouw en daarom leeft de bevolking geconcentreerd aan de oevers van de Limpopo rivier, de enige ‘permanente’ rivier die het gebied kent.

Overstroming en droogte

Sinds de aanwezigheid van FOS in de provincie Gaza in 2013, heeft de bevolking al een overstroming doorstaan en vervolgens een periode van ernstige droogte in 2015 en 2016. De overstroming heeft een groot deel van de irrigatie-infrastructuur in het stroomgebied van de Limpopo rivier vernield. De overstroming werd veroorzaakt door buitengewoon zware regenval in de regio, wat te wijten was aan de mondiale klimaatverandering. Maar de waterellende heeft zeker ook te maken met het feit dat in de bovenstroomse gebieden in Zuid-Afrika en Zimbabwe de poorten van de stuwmeren werden geopend om vernieling van de dammen te voorkomen. Daardoor ontstond een razende watermassa die benedenstrooms, in Mozambique, alles vernielde in het stroomgebied van de Limpopo rivier.

De twee jaar durende droogte is het gevolg van El Niño, een weerfenomeen dat zich minstens een keer in de zeven jaar voordoet. In die periode zag men het niveau van de Limpoporivier gestaag dalen. Tot in 2016 de rivier vrijwel droog lag, op enkele poelen met brak water na. Als gevolg van de lage waterstand in de Limpopo werden boeren gedwongen om te stoppen met irrigeren van de akkers. Het opdrogen van de waterputten stelde vrouwen dan weer voor de uitdaging bij het vinden van water voor het huishouden. Als belangrijkste overlevingsstrategie was men aangewezen op het winnen van houtskool, waardoor de ontbossing nog versnelde. Een vicieuze cirkel ontstaat: hoe minder bos, hoe minder het land het water vasthoudt.

Ook het vee had te lijden onder het gebrek aan drinkwater en veevoeder. De boeren waren genoodzaakt om de broodmagere dieren te verkopen tegen uiterst lage prijzen, wat alweer een verarming voor de bevolking betekende.

FOS focust vooral op het ondersteunen van vakbonden en gezondheidsorganisaties wereldwijd. Toch is dit niet het enige wat FOS doet. Met de steun van het Belgische fonds van de chemiesector, werken we ook aan voedselzekerheid. In de provincie Gaza in Mozambique werken we samen met UNAC, een organisatie die het opneemt voor kleinschalige boeren. Concreet stimuleren we de kweek van droogtebestendige gewassen, zoals cassave, die aangepast zijn aan het lokale klimaat. Dat levert meer landbouwopbrengst op voor de bevolking en dus meer voedsel. Daarnaast helpen we UNAC met het uitbouwen van ‘spaargroepen’ voor de boeren. Die brengen geld samen voor gemeenschappelijke aankopen.

Ook erg belangrijk is het versterken van de boerenverenigingen zelf, zodat ze een stem krijgen in de lokale beslissingsraden. Vooral toegang tot irrigatie staat hierbij centraal. Voor boeren is dat vaak dé motivatie om zich aan te sluiten bij een lokale associatie: ze hopen toegang te krijgen tot irrigatie met behulp van waterpompen.

UNAC en FOS werken niet op een eiland. We werken samen met de Belgische Technische Coöperatie (BTC) voor toegang tot drinkwater, met de Wereld Voedsel- en Landbouworganisatie FAO voor de technische aspecten van veeteelt en landbouw en met de Belgische ngo DISOP voor landbouwonderwijs. Daarnaast zorgt het Wereldvoedselprogramma voor voedselhulp en het Ontwikkelingsfonds van de Verenigde Naties (VN) voor investeringen om de voedselzekerheid te vergroten via de lokale overheid. De vrouwenorganisatie van de VN waakt erover dat het genderaspect niet uit het oog verloren wordt. Een complex programma dus, maar op die manier slagen we er wel in om het probleem structureel aan te pakken.
Lees meer over de werking van FOS in Mozambique

Gender

Door de problemen verlaten veel mannen het gebied. In de hoop op een betere toekomst gaan ze aan de slag als arbeidsmigranten in Zuid-Afrika. Het gevolg is dat de landbouw overgenomen wordt door de vrouwen. Zo zijn maar liefst twee derde van de 2836 leden van UNAC in Gaza vrouwen. Toch kent Gaza een sterk patriarchale samenleving. In de boerenassociaties bestaat de leiding voor twee derde uit mannen, net het omgekeerde dus.

Niet alleen doen vrouwen het meeste werk op het land, daarnaast komen alle huishoudelijke taken op hun schouders terecht. Maar als het gaat over het verkopen van de landbouwproducten en dus over geld, zijn het de mannen die beslissen.

FOS besteedt samen met bevriende organisaties veel aandacht aan het verbeteren van de gendergelijkheid. Met het Gender Action Learning platform, vergroten we het bewustzijn over genderongelijkheid bij vrouwen en bij mannen. Stapsgewijs proberen we de situatie te verbeteren, zowel op het individuele als gezinsniveau, als op vlak van de boerenassociatie zelf.

Klimaatverandering

Door de inspanning van tal van organisaties (zie kaderteksten hierboven) zijn er de laatste jaren substantiële verbeteringen in het leven van de bevolking, toch zijn de vooruitzichten voor Gaza niet echt rooskleurig. Experts voorspellen dat zowel overstromingen als droogte steeds vaker zullen voorkomen en steeds destructiever en intenser zullen zijn. Dat is een rechtstreeks gevolg van de klimaatopwarming. Komt daarbij dat Mozambique al een van de armste landen ter wereld is, waardoor de impact voor de bevolking desastreus zal zijn.

Lokaal kan men weinig meer doen dan met de ontwikkelingen te leren leven. Bijvoorbeeld door dammen in de rivier aan te leggen om irrigatiewater beschikbaar te hebben, zelfs in tijden van droogte. Maar de belangrijkste oplossing op lange termijn, is het aanpakken van de klimaatopwarming door het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen. En dat moet mondiaal aangepakt worden. Mozambique zelf heeft een aandeel van nauwelijks 0,14% van de wereldwijde uitstoot. Ondertussen betaalt het land en de boerenbevolking vandaag wel al de prijs voor onze uitstoot in het Noorden.

Auteur: Ton Rulkens