80 procent uitgestorven

Fritz Plaumann emigreerde als 22-jarige met zijn ouders vanuit Pruisen naar Nova Teutônia, een  gehucht van Seara, in de Braziliaanse deelstaat Santa Catarina. Op de vlucht na de Eerste Wereldoorlog. Hij maakte van zijn passie zijn leven: het bestuderen van vlinders en andere insecten.

Hij stierf in 1994 op 92-jarige leeftijd en liet een indrukwekkende erfenis na: 80.000 exemplaren; 17.000 verschillende soorten, waarvan 1.500 voorheen onbekend waren. Vanwege zijn verdienste werden hiervan 150 soorten met zijn naam bedacht: Antenisius plaumanni, Aleiphaquylon plaumanni, Ormeta plaumanni, …

Zeventig jaar lang bestudeerde hij vlinders en andere insecten in heel Brazilië. Aan het eind van zijn leven maakte hij mee dat 80 procent van de 17.000 soorten in Brazilië uitgestorven zijn. De gemeente Seara ontving in 1982 de volledige collectie en maakte er een modern museum van. Het grootste insectenmuseum van Latijns-Amerika. (1)

In de tuin, in de nabijheid van zijn insecten ligt Fritz begraven. Uitgestorven, zoals zijn insecten. Zijn passie was zijn leven. Als een priester bleef hij ongehuwd om zich voor 100 procent aan dit diepgaande onderzoek te kunnen wijden. Pas op latere leeftijd adopteerde hij een dochter.

Bedevaart

Uitgestorven, maar met een nalatenschap dat duizenden bezoekers aantrekt. Als vanuit een diep heimwee van wat de rijkdom aan natuur ons gaf, komt naar dit museum een romaria op gang. Een bedevaart.

Helaas, sinds de jaren zeventig kenden we wereldwijd de opgang van landbouwgif. Gecombineerd met de massale ontbossing maakt dat we deze insecten en prachtige vlinders alleen nog in zulke musea kunnen bewonderen.

In het gastenboek staan vele juichkreten: fantastisch! Excellent! Dat krijg ik niet neergeschreven. Mijn commentaar: “Om stil en triest van te worden”. Een ecosysteem waar de diversiteit aan vlinders afsterft, is ziek. Heel ziek.

In Vlaanderen zijn er amper nog 24 vlindersoorten die niet bedreigd zijn. (2) Het doet me denken aan de Limburgse mijnwerkers, die een kanarievogel mee in de mijnen namen. Viel de kanarievogel dood, dan wisten ze dat mijngas op komst was. Een waarschuwing om als de bliksem de mijn te verlaten. Vlinders hebben dezelfde functie, maar we zien ze niet doodvallen. Ze sterven geruisloos uit.

Herstel?

Stil en triest rijden we terug naar Paial. De meeste boerderijen zijn er verlaten. Ofwel staat er nu eucalyptus of Amerikaanse den; ofwel krijgt de natuur de kans zich te herstellen. In eucalyptusbossen maken insecten weinig kans.

In de natuur die terug oprukt wel, maar insecten die uitgestorven zijn, komen nooit meer terug. Het is een beetje, zoals de kraaiachtigen die nog overschieten en die andere vogels in het Belgische landschap domineren.

De gevoelige insecten legden er al lang het loodje bij neer. Wanneer zal de mens volgen? Of zijn we niet ‘gevoelig’ meer?

Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw (Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw) en publiceerde zonet een nieuw boek ‘Legal! Optimisme-realiteit-hoop’ (ISBN 9-789081-486828), gebaseerd op zijn reizen en contacten in Brazilië, over de gevaren en uitdagingen van het heersende socio-economisch ontwikkelingsmodel dat steunt op agrobusiness.

(Paial, 28 april 2012)

(1) www.fritzplaumann.com.br

(2) http://www.inbo.be/content/page.asp?pid=FAU_INS_VL_rodelijst ; tot voor enkele decennia kende Vlaanderen 65 dagvlinders. 16 zijn hiervan uitgestorven, 8 zijn met uitsterven bedreigd, 6 zijn bedreigd, 7 zijn kwetsbaar, 3 zeldzaam, 1 is onvoldoende gekend, 24 zijn momenteel niet bedreigd.