Uit
het boek Back Channel to Cuba
blijkt onder meer dat Henry Kissinger, minister van Buitenlandse Zaken en
nationaal veiligheidsadviseur onder de presidenten Nixon en Ford van
1969 tot 1977, pogingen deed tot toenadering, maar na de Cubaanse
interventie in Angola vanaf november 1975 juist meer ging voelen voor een “afranseling”
van het land.
Het boek is geschreven door
Peter Kornbluh, Cuba-expert bij het National Security Archive, en
William LeoGrande, een Cuba-specialist aan de American University in
Washington, DC. Het is een aaneenschakeling van de verhalen van
geheime bemiddelaars die heen en weer vlogen tussen beide
hoofdsteden, zelfs in tijden van intens conflict.
Economische blokkade
Sinds 1960 wordt Cuba
economisch geblokkeerd door de VS. Zelfs na het einde van de Koude
Oorlog bleef de openlijke relatie zeer slecht. Uit het boek blijkt echter dat
zelfs president John F. Kennedy (1961-1963), die de blokkade invoerde,
al geheime initiatieven opzette om tot een dialoog te komen.
De officiële speeches bleven
ondertussen vol koudeoorlogsretoriek. Alleen de president zelf en
een handjevol mensen wisten van deze contacten. Feitelijk is er geen
enkele president geweest sinds 1960 die niet via bemiddelaars met
Cuba heeft gepraat.
President Jimmy Carter
Een van de onthullende feiten
is de rol van voormalig president Jimmy Carter (1977-1981). In 1994,
toen Bill Clinton president was, ontstond er een grote toestroom van
Cubaanse bootvluchtelingen die de gevaarlijke overtocht naar Florida
waagden.
Dit was al eens gebeurd
in 1980. Toen leidde dat mee tot de verkiezingsnederlaag van zetelend
president Carter tegen de Republikeins tegenkandidaat Ronald Reagan.
Het bleek immers dat Cuba vooral gewone criminelen en psychiatrische patiënten naar de VS liet vertrekken.
In 1994 schreef Carter zelf een
brief aan Fidel Castro waarin hij voorstelde om samen een oplossing
te zoeken, en “om te werken aan een toekomstige oplossing voor
langetermijnverschillen”. Via de Cubaanse ambassadeur bij de VN
onderhandelde Carter over het aantal immigranten die de VS asiel zou
geven.
Ook tijdens zijn eigen
presidentschap had Carter al geprobeerd de betrekkingen te normaliseren.
De regeringen richtten ‘waarnemersposten’ op in de beide hoofdsteden
om hun belangen te behartigen. Toen de Koude Oorlog intenser werd,
nam de speelruimte voor Carter terug af.
Henry Kissinger
Henry Kissinger had al eerder
naar een ontspanning van de relaties gezocht. Hij liet afgevaardigden
onderhandelen om te zien “of er een gelijke bereidheid aan beide
zijden bestaat om de verschillen tussen ons bij te leggen”.
Dit liep spaak door de
interventie van Cuba in Angola, dat begin 1975 onafhankelijk werd en ten
prooi viel aan een interne burgeroorlog. De VS steunde voluit de rechtse
rebellen van de UNITA onder leiding van Jonas Savimbi, waarop Cuba de linkse guerrilla van het MPLA onder leiding van Agostinho Nieto militaire steun gaf.
De Cubaanse militaire inzet leverde een overwinning voor het MPLA. Bovendien bracht het Cubaans leger het Zuid-Afrikaans leger in Angola een verpletterende nederlaag toe, wat het begin werd van de ondergang van het apartheidsregime (zie Mandela, Cuba en het einde van de apartheid)
Kissinger was woedend over deze ‘inmenging’, onthult het
boek. “Ik denk dat we Castro moeten verpletteren”, zei hij
tegen president Gerald Ford. “We kunnen het waarschijnlijk niet
doen voor de [presidentiële] verkiezingen [van november 1976, die
president Ford nipt verloor van Democratisch tegenkandidaat Jimmy
Carter].”
Kissinger was bang dat Cuba ook
in andere landen in Afrika zou gaan interveniëren. “Als ze naar Namibië
of Rhodesië (het huidige Zimbabwe) gaan, zou ik er voorstander van
zijn om ze af te ranselen”, zei Kissinger volgens een
transcriptie van het gesprek. “Dat zou een razernij ontketenen,
maar ik denk dat we moeten eisen dat ze uit Afrika vertrekken.”
Kissinger stelde een uitgebreid plan op om Cuba militair aan te vallen. De nieuwe president Carter nam de plannen voor een militaire aanval op Cuba van Kissinger echter niet over. Hij had een heel andere kijk op het probleem.
Diplomatieke achterdeuren
De diplomatieke achterdeuren
tussen beide landen staan centraal in het boek. “Presidenten
zullen altijd dit soort kanalen gebruiken”, zegt mede-auteur
LeoGrande.
“Diplomatieke kanalen gebruiken zonder er
ruchtbaarheid aan te geven is waarschijnlijk noodzakelijk voor het
oplossen van complexe diplomatieke problemen.” De auteurs zijn
ervan overtuigd dat er positieve stappen gezet kunnen worden om
formele contacten te heropenen met het eiland.
Interview met de auteurs van het boek op Democracy Now!: Secret History of U.S.-Cuba
Ties Reveals Henry Kissinger Plan to Bomb Havana for Fighting
Apartheid
Back Channel to Cuba. The Hidden History
of Negotiations between Washington and Havana
