Onder het kapitalisme zijn racisme en seksisme functioneel. Dat wordt duidelijk aan de hand van een centraal element van het kapitalisme, namelijk uitbuiting. Door Marx wordt uitbuiting omschreven als toe-eigening of ‘extractie van meerwaarde’.

In Das Kapital werkte Marx in detail twee vormen uit van die extractie van meerwaarde, maar hij suggereerde ook een derde vorm.

De eerste vorm is absolute meerwaarde: voor hetzelfde loon wordt de arbeider langer aan het werk gezet.[1] De tweede vorm is relatieve meerwaarde. De productiviteit verhoogt door de inzet van betere technologie en een meer efficiënte werkorganisatie.[2] In beide gevallen toont Marx hoe diefstal van de arbeidstijd leidt tot een hogere extractie van meerwaarde.

Er is nog een derde vorm van extractie. Marx schrijft dat in bepaalde situaties arbeiders minder betaald worden dan wat ze eigenlijk ‘waard zijn’.[3] We zouden dit koloniale meerwaarde kunnen noemen.

Een voorbeeld. Toen Haïti enkele jaren geleden zijn arbeiders meer wilde betalen greep het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS onmiddellijk in. Hillary Clinton was toen minister van BZ. Het Haïtiaans parlement werd onder druk gezet om die loonsverhoging niet door te voeren.

Als landen een betere prijs willen krijgen voor zijn grondstoffen, dan zie je dat hun regeringen ‘verdwijnen’.

Dat is ‘loononderdrukking’. In andere landen gebeurt het door vakbondsleiders te vermoorden. Dat is een manier om vakbonden kapot te maken en als die kapot zijn verhinder je dat lonen kunnen stijgen.

Hetzelfde gebeurt als lande, een betere prijs willen krijgen voor zijn grondstoffen, dan zie je dat hun regeringen ‘verdwijnen’ (door een regimewissel n.v.d.r.). Begin de jaren zeventig vroeg de regering van Chili een betere vergoeding voor de ontginning van koper. De regering ‘verdween’.[4]

Hoe rechtvaardig je nu die onderdrukking van lonen en het weigeren om een redelijke prijs te betalen voor grondstoffen? Hoe rechtvaardig je bijvoorbeeld dat in Zambia 60 procent van de kinderen in de regio van de kopermijnen analfabeet zijn?

Deze regio is goed voor een groot deel van wereldwijde koperproductie, die essentieel is voor onze elektronica. De ouders van die kinderen brengen het koper naar de wereldmarkt, maar hun kinderen kunnen niet lezen of schrijven. Hoe rechtvaardig je dat?

De best mogelijke rechtvaardiging daarvoor is een koloniaal argument. Het is beweren dat de mensen die in die landen leven een lagere culturele standaard hebben. Deze mensen hebben geen hogere lonen nodig omdat ze ‘niet veel nodig hebben’. Deze mensen ‘hebben minder hoge verwachtingen’ en daarom kan hun sociale ontwikkeling verwaarloosd worden.

Ik verzin dit niet, je kan het lezen in rapporten van het IMF. Ze zijn natuurlijk te beleefd om het vlakaf te zeggen. Ze zeggen: ‘je moet onderwijs, gezondheid of de bouw van huizen niet financieren, want de mensen in die landen hebben niet dezelfde verwachtingen zoals in Europa’.

Racisme is heel functioneel voor het kapitalisme, want het is op die manier dat grote bedrijven dikke winsten maken.

Toen er 1984 een zware ontploffing was in Union Carbide in India, zei de CEO van dat bedrijf dat Indiërs een andere opvatting hebben over menselijk leven. Met andere woorden, er is een internationale opsplitsing van de mensheid: sommige mensen hebben recht op een goed leven, en anderen moeten het met veel minder doen.

Dat is heel functioneel voor het kapitalisme, want het is op die manier dat grote bedrijven dikke winsten maken. Racisme is dus heel functioneel voor het kapitalisme.

Op internationale bijeenkomsten hoor je sommigen zeggen dat ze tegen racisme zijn. Wat zij eigenlijk bedoelen is dat mensen zich netjes moeten gedragen t.o.v. elkaar. Maar racisme is een structuur van ongelijkheid die zich over vele generaties heeft genesteld en die door het kapitalisme verder is uitgediept.

Hetzelfde geldt voor het seksisme. Ook hier is er sprake van diefstal van lonen van vrouwen voor hun zorgarbeid, die ofwel onbetaald ofwel zwaar onderbetaald is, omdat dit nu eenmaal het ‘werk is van vrouwen’. Deze onbetaalde of onderbetaalde arbeid is heel voordelig voor het kapitalisme.

De strijd tegen racisme en seksisme is even belangrijk als de klassenstrijd.

Dus net zoals racisme is ook seksisme heel functioneel voor het kapitalisme. En net zoals bij racisme is seksisme geen kwestie van slecht gedrag maar van diepgewortelde structuren. Die structuren hebben gewoontes gecreëerd die niet door wetgeving alleen kunnen ongedaan gemaakt worden.

Daarom is er een politieke strijd nodig die moet gevoerd worden tegen de structuren van racisme en het patriarchaat. Deze strijd is even belangrijk als de klassenstrijd.

Notes:

[1] Het loon (l) dat de arbeider ontvangt is een stuk lager dan de ‘waarde’ (w) die hij produceert. Het verschil tussen beide noemt Marx ‘meerwaarde’ (m): w = l + m. Die meerwaarde wordt toegeëigend door de werkgever en is de basis voor zijn winst. De uitbuitingsgraad is de verhouding m/l.
Stel dat een arbeider per uur 24 euro aan waarde produceert, terwijl hij acht uur werkt. Hij produceert dan voor een waarde van 192 euro. Hij ontvangt een dagloon van 120 euro (15 euro per uur). De meerwaarde is 72 euro. De uitbuitingsgraad is dan 72/120 of 60%. In dit voorbeeld heeft de arbeider op 5 uur zijn loon verdiend. Hij werkt dus 5 uur voor zichzelf, de overige 3 uur werkt hij voor niets, d.w.z. voor zijn baas.

Als de arbeider voor het zelfde loon nu tien uur aan het werk wordt gezet, dan produceert hij 240 euro. De meerwaarde is dan 120 euro en de uitbuitingsgraad bedraagt 120/120 of 100%. In dit voorbeeld werkt hij de helft van zijn dag voor zichzelf en de andere helft is voor zijn baas.
(In deze voorbeelden wordt voor de eenvoud abstractie gemaakt van belastingen of sociale zekerheid. Als dusdanig veranderen die niets aan het principe zelf.) (n.v.d.r.)

[2] Bij hogere productiviteit produceert de arbeider nu meer waarde per uur dan voorheen. Nemen we het voorbeeld van voetnoot 1. In plaats van 24 euro produceert de arbeider nu 36 euro, maar hij ontvangt wel hetzelfde loon, namelijk 120 euro. De totale waarde die hij per dag produceert is 288 euro en de meerwaarde is 120 euro. De uitbuitingsgraad is 168/120 of 140%. In dit voorbeeld werkt hij 3 uur en 20 minuten voor zichzelf en 4 uur en 40 minuten voor zijn baas. (n.v.d.r.)

[3] Marx gaat er van uit dat de arbeiders in de regel betaald worden volgens de ‘waarde van hun arbeidskracht’, d.w.z. de waarde die nodig is om hun arbeidskracht in stand te houden, voldoende dus om te overleven en een gezin te onderhouden. (n.v.d.r.)

[4] Het gaat over de linkse regering onder leiding van Salvador Allende die door een staatsgreep van de macht werd verdreven en vermoord op 11 september 1973. (n.v.d.r.)